1970-1979
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Eeuwen: 19e eeuw – 20e eeuw – 21e eeuw
Decennia: 1950-1959 - 1960-1969 - 1970-1979 - 1980-1989 - 1990-1999
Jaaroverzichten: <<< - 1970 - 1971 - 1972 - 1973 - 1974 - 1975 - 1976 - 1977 - 1978 - 1979 - >>>
Inhoud |
[bewerk] Typering
De jaren zeventig kunnen worden getypeerd als een periode van consolidatie van de naoorlogse welvaart. Luxegoederen als de auto, de televisie en vakanties in het buitenland, zijn voor veel mensen bereikbaar geworden.
[bewerk] Nederland
Als trend manifesteert zich een zekere huiselijkheid. Huiskamers worden opgetuigd met gehaakte versieringen (macramé), visnetten, zitzakken en rieten matten. Na de minirok komt de maxirok weer in zwang. Bruin, paars en oranje zijn modekleuren.[1][2] In de woningbouw en op straat ziet men ook nieuwe vormen: de bloemkoolwijk doet zijn intrede (later de 'nieuwe truttigheid' genoemd). Woningen worden dicht opeen gebouwd in soms grillige straatpatronen. Zo komen er overal woonerven waar de voetganger het nu eens voor het zeggen heeft en de auto gast is. Buurtcomités dwingen dat bij soms onwillige gemeentebesturen af door actie (toen gespeld als aksie) te voeren. Men gaat beter nadenken over het milieu, afvalscheiding en aparte glasinzameling komen opzetten en ook dat valt in de openbare ruimte te merken.
In deze periode is ook, als voortzetting van ontwikkelingen in de jaren zestig, veel belangstelling voor vernieuwing, inspraak en progressieve politiek merkbaar. Er werd evenwel ook gesproken over de 'matheid' van de jaren zeventig, in vergelijking met de als hoogtepunt ervaren jaren zestig. Er worden talloze protestdemonstraties gehouden over allerlei onderwerpen en tegen allerlei regimes, waar ook in de wereld. De televisie haakt gretig op al deze ontwikkelingen in (VARA, VPRO). Er zijn 'grensverleggende' programma's op tv die willen breken met de bestaande 'burgerlijke' cultuur (o.a. van Wim T. Schippers). Er zijn ook tegengestelde ontwikkelingen: de nieuwe en groeiende omroepen TROS, die juist op conventioneel amusement en politiek rechts gericht is, en de EO met vooral 'verkondigende' programma's, die eind jaren zestig was opgericht, omdat de algemeen protestantse NCRV teveel verwaterd zou zijn. Jongeren krijgen in de jaren zeventig duidelijk een stem. In 1973 neemt het parlement de zogenaamde Anti-Veronica wet aan. Deze wet verbiedt het in werking hebben van zendinstallaties aan boord van schepen en vliegtuigen en de medewerking aan omroepinstellingen die als doel hebben om radio- en of televisieprogramma's te doen uitzenden vanuit schepen en vliegtuigen. Het aannemen van deze wet betekent het einde van de zeer populaire zeezenders welke vanaf schepen buiten de territoriale wateren radioprogramma's verzorgen onderbroken door reclameboodschappen. Deze wet treedt in werking op 1 september 1974 om 00.00 uur en heeft tot gevolg dat de zeezenders Radio Veronica en Radio Noordzee Internationaal reeds op 31 augustus 1974 om respectievelijk 18.00 uur en 20.00 uur haar uitzendingen staken. Alleen Radio Mi Amigo en Radio Caroline besluiten om de wet naast zich neer te leggen en door te gaan met uitzenden.
De zorg voor het milieu manifesteert zich door het Rapport van de Club van Rome (1972), dat waarschuwt voor het opraken van fossiele brandstoffen. Door politieke oorzaken lijkt dat ineens actueel als Nederland in 1973 wordt geconfronteerd met de oliecrisis en de auto een zondag moet laten staan.
[bewerk] Politiek
In politiek opzicht zijn het geen rustige jaren. Het zijn jaren van voortgezette deconfessionalisering, waarvan vooral de KVP veel te lijden heeft. Dit leidt tot streven naar de vorming van een verenigde christendemocratische partij, die er in 1980 ook zal komen. De meeste linkse partijen scoren goed, maar ook de VVD boekt electorale successen onder Hans Wiegel, die in zijn rol als oppositieleider tegen het kabinet-Den Uyl de media vaardig weet te bespelen. Het is na de Oliecrisis van 1973 een tijd van stijgende werkloosheid, oplopende overheidstekorten, er vinden massale stakingen plaats, onder andere bij Enka en in de Rotterdamse haven (1979). Er wordt gedemonstreerd tegen de oorlog in Vietnam (1972), de regimes van Pinochet in Chili en Videla in Argentinië, tegen kernenergie en tegen de neutronenbom.
Het kabinet-Den Uyl (1973-1977) symboliseert de politieke polarisatie tussen links en rechts. Spreiding van macht, kennis en inkomen is het motto. Maar het zijn ook de jaren van Dries van Agt, die de eerste leider zal worden van een verenigde christen-democratische partij: het Christen-Democratisch Appèl. Als minister van justitie wil hij de abortuskliniek Bloemenhove sluiten, wat door felle protestdemonstraties en een bezetting van de kliniek uiteindelijk werd voorkomen. Zijn collega-minister Irene Vorrink van volksgezondheid deed daarbij weinig moeite haar sympathie voor de demonstranten te verbergen. Ook zijn voornemen om drie oorlogsmisdadigers uit de gevangenis van Breda vrij te laten, omdat deze gevangenisstraf 'binnen ons rechtsstelsel geen enkel doel meer dient', roept emotionele reacties op, en wordt uiteindelijk afgeblazen. De vlucht van de van ernstige oorlogsmisdaden verdachte Pieter Menten naar Zwitserland, die hiermee voorlopig aan arrestatie ontkwam, werd aan Van Agt's nalatigheid toegeschreven, want hem in de Tweede Kamer een zeer moeilijk moment opleverde. Er wordt alleen maar van een motie van wantrouwen afgezien om daarmee een kabinetscrisis te voorkomen. Van Agt was niet de enige die wel eens in opspraak kwam. De ministers Pronk en Lubbers werden beiden betrapt met een dubieuze hoeveelheid alcohol achter het stuur, en minister Vredeling moest eens zijn excuus aanbieden aan zijn collega's omdat hij zich in een interview met Vrij Nederland een beetje had laten gaan.
De polarisatie tussen links en rechts komt niet alleen tot uiting tussen coalitie enerzijds en oppositie anderzijds, maar ook binnen de coalitie tussen de christen-democratische partijen KVP en ARP enerzijds en de linkse PvdA, D66 en PPR anderzijds. De verhoudingen worden verder gecompliceerd door het 'loyalisme' van een paar progressieve ARP-parlementariërs, het bestaan van een wat conservatievere christendemocratische oppositionele CHU waarmee onderhandelingen over de vorming van het CDA gevoerd moeten worden, en de persoonlijke tegenstellingen tussen premier Joop den Uyl en Dries van Agt. In februari 1976 kwam prins Bernhard in opspraak door de Lockheed-affaire, die begon met het een onthulling door de president-directeur van de Amerikaanse vliegtuigfabriek Lockheed tijdens een hoorzitting in het Amerikaanse Congres. Prins Bernhard zou in totaal 1,2 miljoen dollar aan steekpenningen hebben aangenomen, in ruil voor zijn voorspraak bij de aankoop van onder andere de Starfighter F104. Een onderzoek door een commissie van drie wijze mannen wijst uit dat de prins inderdaad niet altijd correct gehandeld heeft. Door het algemeen geprezen optreden van premier Den Uyl wordt een constitutionele crisis voorkomen, maar de prins moet wel al zijn militaire functies neerleggen.
Het aantreden van het progressieve kabinet Den Uyl werd in Suriname in creools-nationalistische kringen gezien als een kans om de dekolonisatie van Suriname gedaan te krijgen. In november 1975 is het inderdaad zover, maar heeft dan al geleid tot een massale migratie van Surinamers naar Nederland die er blijkbaar geen vertrouwen in hadden. Hindoestanen waren hierbij oververtegenwoordigd. 25 jaar later, wanneer de rampzalige gevolgen door niemand meer ontkend worden, zal de nog in leven zijnde meest betrokken vakminister, Jan Pronk, die dekolonisatie in belangrijke mate toeschrijven aan de 'tijdgeest' van toen, naast de staatsrechtelijke ontwikkelingen sinds 1954. In 1977 komt het kabinet ten val op de kwestie van de grondpolitiek, een van de vier maatschappijhervormende punten van het kabinet. Bij de verkiezingen in dat jaar boekt de PvdA een opmerkelijke winst ten koste van de kleine linkse partijen, van 43 naar 53 zetels, die Den Uyl's positie sterker maakt dan ooit. Er volgen langdurige moeizame onderhandelingen met het D66 en vooral met het CDA, die echter stuklopen. Van Agt vormt dan in 1978 vrij snel met Hans Wiegel een CDA-VVD-kabinet, dat de vierjarige termijn zal volmaken. Ook tijdens dit kabinet speelt de Duitse bezetting nog een keer op: in 1978 moet CDA-fractieleider Willem Aantjes plotseling aftreden, omdat hij zijn 'foute' oorlogsverleden tientallen jaren zou hebben verzwegen. Later blijkt het met dat verleden nogal mee te vallen, maar zijn carrière is gebroken. Ruud Lubbers, die al minister van Economische Zaken was in het kabinet-Den Uyl, is hem opgevolgd.
[bewerk] Sport
In sportief opzicht gaat het Nederland voor de wind. Feyenoord behaalt de Europacup en de Wereldbeker. Ook PSV deed het goed, zij wonnen in 1978 de Europacup III. Het Nederlands elftal speelt in de WK-finales van 1974 en 1978. Ard Schenk wordt driemaal achtereen wereldkampioen schaatsen en haalt in 1972 driemaal goud op de Olympische Winterspelen in Sapporo.
In 1973 komt op het circuit van Zandvoort tijdens de Formule 1 Grote Prijs Formule 1 van Nederland, de Britse coureur Roger Williamson om. Hij sterft nodeloos in de vlammen omdat het circuit niet is voorbereid op de felle brand die de wagen overspoelt. De coureur was de macht over het stuur verloren, over de kop geslagen en een paar honderd meter brandend op zijn kop terecht gekomen. Een collega-coureur, David Purley, stopte zijn auto en kwam de coureur te hulp. Tevergeefs, want er waren niet voldoende (gevulde) brandblussers in de buurt. Na zijn dood, zoals na de dood van elke coureur, is er geprobeerd veel te doen aan de brandveiligheid van de race-auto's. Ondanks dat zou Niki Lauda bijna omkomen tijdens de race op de Nurburgring, toen zijn Ferrari in vlammen opging.
Het zouden de gouden jaren worden voor de Nederlandse racerij. De Wereldkampioenschappen voor motorfietsen tot 50 cc worden drie keer door Jan de Vries en Henk van Kessel gewonnen, en rijders als Wil Hartog, Boet van Dulmen en Jack Middelburg zouden onder meer de Grand Prix' winnen van Finland (Imatra), Nederland (Assen) en Duitsland (Hockenheimring).
Gijs van Lennep wint de 24 uur van Le Mans in een Porsche 917 en zet een nog immer niet gebroken record neer: De langst afgelegde afstand tijdens deze race. Van Lennep zou één van vele Nederlandse coureurs worden die zouden doorstomen tot in de Formule 1, waar Van Lennep het eerst punt voor Williams F1 ooit behaalde op het circuit Zandvoort. Daarnaast zouden rijders als Boy Hayé, Jan Lammers, Roelof Wunderink en Michael Bleekemolen in de F1 uitkomen.
Ook in het wielrennen gaat het Nederland bepaald voor de wind. Natuurlijk Joop Zoetemelk, maar ook andere rijders weten zich in de kijker te rijden, zoals Gerrie Kneteman, die het wereldkampioenschap op de weg wint in 1978 en Jan Raas.
[bewerk] Kerk
De Nederlandse kerkprovincie in de Rooms-Katholieke Kerk wordt stap voor stap weer in het gareel van Rome gebracht. De vrijgekomen bisschopszetels van Rotterdam en Roermond worden in 1971 en 1972 bezet door de conservatieve bisschop Ad Simonis en de reactionaire bisschop Joannes Gijsen. De adviezen van de kathedrale kapittels werden daarbij genegeerd. Hierdoor ontstaat tweespalt in de Nederlandse bisschoppenconferentie. Als het hoofd van de kerkprovincie kardinaal Alfrink terugtreedt, wordt de Nederlandse curiekardinaal Willebrands gestuurd om een totale breuk te voorkomen. Bij dit alles is de rol van de leek, zoals in het Landelijk Pastoraal Concilie, uitgespeeld.
[bewerk] België
In 1970 begint het proces van staatshervorming, dat in vier stappen zal leiden tot een federale structuur. In 1980 worden drie taalgemeenschappen in het leven geroepen: de Nederlandse in het noorden, de Franse in het zuiden en de Duitse in het oosten.
[bewerk] Buitenland
In 1973 vindt de Jom Kipoeroorlog plaats waarbij Egypte en Syrië onverhoeds Israël binnenvallen; na een paar weken is deze oorlog voorbij. Militair heeft deze oorlog geen gevolgen, wel moreel omdat Israël voor de Arabische wereld niet meer de onoverwinnelijke vijand blijkt te zijn. In 1977 brengt de Egyptische president Sadat een spectaculair bezoek aan Israël dat uiteindelijk resulteert in een vredesverdrag (1978).
Na dertig jaar komt er een einde aan de oorlog in Indo-China. In 1975 vallen Zuid-Vietnam, Cambodja en Laos in handen van communistische regimes. In Cambodja komt de Rode Khmer aan de macht die tot de inval van de Vietnamezen in 1978 een schrikbewind voert, waarbij tussen de 1,5 en de 2 miljoen Cambodjanen worden vermoord.
In Zuid-Europa komt een democratische ontwikkeling tot stand. Portugal (1974), Griekenland (1974) en Spanje (1975) krijgen democratische regeringen en beginnen aan het proces van toetreding tot de Europese Gemeenschap.
In 1979 wordt het regime van de sjah van Iran omvergeworpen en wordt onder leiding van ayatollah Khomeini een fundamentalisch-islamitisch regime geïnstalleerd dat zich fel tegen Israël en de Verenigde Staten keert. De ambassade van laatstgenoemd land wordt langdurig bezet.
Eind 1979 vindt ook de inval van de Sovjet-Unie in Afghanistan plaats wat in de jaren tachtig tot een lange guerrilla-oorlog zal leiden.
[bewerk] Popmuziek
 Zie Popmuziek#De jaren zeventig voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
De popband ABBA boekt in dit decennium grote successen met diverse hits. Het nummer Waterloo (1974), waarmee ABBA meedoet aan het Eurovisie Songfestival, wordt in 2005 verkozen tot het beste songfestival-lied ooit. [3]
Meer in het algemeen werden de eerste helft van het decennium gedomineerd door de Glamrock en de symfonische rock, terwijl de tweede helft bepaald werd door de reactie erop: de punk. Ook de stijl Disco was erg populair. Aan het einde van dit decennium kwam ook Reggae opzetten.
[bewerk] Sport
In 1970 wint Feyenoord, als eerste Nederlandse club, de Europacup I, waarop de club ook de wereldbeker won.
Ajax wint de Europacup 1 in 1971, 1972 en 1973.
In 1972 komen diverse Israëlische deelnemers aan de Olympische Spelen in Duitsland om het leven door een gijzelingsactie van Palestijnen
1975: De toen bekende coureur Graham Hill, de vader van Damon Hill (ook coureur), komt door een vliegtuigongeval om het leven.
In 1977 wordt een jonge baancomissaris vol geschept door een Formule 1 auto op het circuit Kyalami in Zuid-Afrika. De auto rijdt ca 270 kilometer per uur op het moment van aanrijding. De baancommissaris en de coureur die hem aanrijdt zijn op slag dood. De coureur sterft doordat de brandblusser die de baancommissaris droeg, gekatapulteerd wordt tegen het hoofd van de coureur. Het is waarschijnlijk het meest gruwelijke, gefilmde, ongeval uit de historie van de Formule 1 racerij.
In 1978 komt ook Ronnie Peterson, een bekende Formule 1 coureur uit Zweden, om het leven tijdens de Grand Prix van Italië op het circuit Monza. Eerst, net na het ongeluk, lijkt hij niet zwaar gewond. Hij sterft na complicaties tijdens een operatie om zijn gebroken benen te zetten. Hij is de laatste in een lange rij doden uit de Formule 1 van de jaren '70.
[bewerk] Economie
In het begin van de jaren '70 leek inflatie nog een bedreiging, maar de oliecrisis van 1973 zou een schaduw werpen op het gehele decennium. Het zorgde definitief voor een einde van een groot deel van de Nederlandse industrie; DAF werd deels overgenomen door Volvo. Ook andere takken werden hard geraakt door de crisis. Een tweede crisis en een rapport wierp een schaduw over het leven van velen. Voorspeld werd dat de olievoorraden snel zouden opraken.
De Amerikaanse autoindustrie werd op haar knieën gedwongen door goedkope Japanse import, dat zuiniger auto's leverde. Amerika reageerde, maar erg laat. Het toch al erg verlengde leven van auto's als de Volkswagen Kever en Citroën 2CV werd nog langer uitgerekt door de gegroeide vraag. Het was een periode waarin veel automerken verdwenen, zoals een groot deel van de britse autoindustrie. Ook vele kleinere sportwagenmerken moesten de deuren sluiten door de introductie van een nieuw fenomeen: De hete hatchback, gepioneerd door Volkswagen met haar Golf GTI. De terreinauto werd op de civiele markt geïntroduceerd, vooral de Range Rover zou het goed doen.
[bewerk] Externe link (video)
| Bronnen, noten en/of referenties: |
|
