Moslimfundamentalisme
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
De term moslimfundamentalisme wordt meestal gebruikt om die moslims aan te duiden die een radicale interpretatie van de Koran en de Hadith volgen. Zij zien die traditionele teksten letterlijk als de fundamenten van hun geloof.
Sommige moslimfundamentalisten zijn ook politiek actief en willen hun islamitische idealen tot politieke daden omzetten. De invoering van de sharia, de islamitische wetgeving, boven de seculiere wetgeving in hun landen is voor hen belangrijk. Een kleine minderheid gaat over tot terroristische acties om hun mening kracht bij te zetten.
Inhoud |
[bewerk] Fundamentalisme
Fundamentalisme komt in iedere belangrijke religie voor. Het is een reactie op het moderne en seculiere leven. Een fundamentalist is niet in staat andersdenkenden de vrijheid te gunnen op hun eigen manier te denken en te leven. Voor een fundamentalist bestaat er slechts één waarheid, die dan ook wereldwijd zoniet goedschiks dan wel kwaadschiks dient te worden beleden.
Het fundamentalisme beroept zich op een letterlijke interpretatie van de verschillende heilige boeken en keert zich af van een meer mystieke interpretatie ervan. Na de opkomst en verspreiding van het moderne op logica gebaseerde denken tijdens en na De Verlichting (1650 - 1800) bleven fundamentalisten religieuze teksten letterlijk interpreteren. Men zou kunnen stellen dat de Verlichting aan de fundamentalisten voorbij is gegaan. In de moslimwereld heeft geen soort van "Verlichting" plaatsgevonden.
Fundamentalisme is soms gebaseerd op een teleurstelling over het moderne, seculiere leven. Voor anderen is het een manier om wat zin aan het overigens uitzichtloze bestaan te geven. Ook komt het fundamentalisme voort uit angst dat het traditionele geloof verdrongen wordt door seculiere waarden of zelfs andere religies. Niet toevallig komt fundamentalisme vooral voor in situaties waarin traditionele culturen of bevolkingsgroepen in contact komen met de moderne vrijzinnige westerse levensstijl.
De term 'fundamentalisten' werd voor het eerst gebruikt voor Amerikaanse puriteinse christenen in de jaren 15.
Mensen die de invloed van religie in de samenleving met een beroep op de Verlichting radicaal afwijzen worden wel Verlichtingsfundamentalisten genoemd.
[bewerk] Fundamentalisme en de koran
Afwijkend van het christendom heeft de islam naast het heilige boek (de Koran) een boek met leefregels: de hadith. Deze hadith bestaat uit verhalen over het leven van Mohammed en hoe hij handelde in bepaalde gevallen. Deze zeer uitgebreide en gedetailleerde leefregels worden door de fundamentalisten strikt en letterlijk opgevolgd.
De moslimfundamentalisten vinden, in tegenstelling tot andere islamitische stromingen, dat alles wat in de koran en de hadith staat, niet open staat voor eigen interpretatie. Zij nemen deze teksten letterlijk en zien een terugkeer naar de tijd en leefregels van Mohammed als een ideaal.
Het is niet altijd zo dat dat alle fundamentalisten politiek actief zijn, sommigen zijn zelfs a-politiek. Ook grijpt een minderheid van de fundamentalisten daadwerkelijk naar geweld. Daarentegen heeft het overgrote deel van de politiek gewelddadige moslimactivisten wel fundamentalistische religieuze gedachten.
Hoewel ze niet altijd zelf politiek actief zijn, steunen veel fundamentalisten in woord en daad wél de gewelddadige strijd tegen de "ongelovigen".
[bewerk] Geschiedenis van het moslimfundamentalisme
[bewerk] Ahmad ibn Tajmijja
Ahmad ibn Tajmijja (1263 - 1328) uit Damascus leefde kort na de verwoesting door de Mongolen. Hij geloofde dat moslims terug moesten keren tot de Koran en de soenna van de profeet en wilde de islam ontdoen van alle middeleeuwse regels en mystiek. Hij wilde daarmee zowel de jurisprudentie (fiqh) en filosofie (falsafa) overboord gooien, dit tot woede van het establishment. Tajmijja sleet zijn laatste jaren in de gevangenis, maar zijn begrafenis werd een demonstratie van bijval van het volk.
[bewerk] Ibh Khaldoen
De uit de Maghreb afkomstige Ibn Khaldoen (1332 - 1406) maakte de Reconquista, de herovering door christenen van Spanje, mee. Hij wordt vaak beschouwd als de grondlegger van de sociologie. Hij bestudeerde het verval van de islamitische beschaving en van de beschavingen daarvoor afgaand. Hij kwam tot de conclusie dat een sterk besef van groepssolidariteit (asibijja) ervoor zorgde dat een volk overleefde en zelfs andere kon onderwerpen. Khaldoen argumenteerde dat wanneer de moslims terug zouden grijpen op hun oorspronkelijke samenhang en zich sterk verenigden, zij vanzelf weer sterk en machtig zouden worden.
[bewerk] Wahhabisme
Een van de voorlopers van het huidige Moslimfundamentalisme is te vinden in het Wahhabisme uit de 18e eeuw, afkomstig uit het tegenwoordige Saoedi-Arabië. De godsdienstgeleerde Mohammed ibn Abd al-Wahhaab uit de Hajd regio ergerde zich aan de afgoderij en zedeloosheid die volgens hem alomtegenwoordig was. Ook was hij tegen de schending van het eigendomsrecht van vrouwen, zoals vastgelegd in de Koran. In 1744 begon hij een campagne van "reiniging en vernieuwing". Naar eigen zeggen wilde hij terugkeren naar de pure en autentieke Islam van Mohammed zelf, waarbij hij latere toevoegingen liet vervallen of zelfs vernietigen, als verdraaiingen van de oorpronkelijke waarheid.
Al-Wahhaab trachtte zijn medegelovigen te overtuigen van zijn inzichten, maar kreeg daarin pas succes toen hij een verbond aanging met sjeik Mohammed bin Saoed en met diens dochter trouwde. Zij begonnen 'de horizon' (al-Afq) opstand tegen de Ottomanen, die uiteindelijk werd neergeslagen. Deze opstand was bijzonder, omdat de wahhabieten voor het eerst in de geschiedenis van de islam ook slachtoffers maakten onder medemoslims van andere richtingen. In de ogen van de wahhabieten waren zij evengoed ongelovigen als christenen en joden. Sinds die tijd wordt het Wahhabisme door de Saudi aangehangen, tot aan de dag van vandaag.
De wahhabieten kregen pas weer invloed toen de Britten tijdens de Eerste Wereldoorlog plaatselijke bondgenoten zochten in de oorlog tegen het Ottomaanse rijk. In 1924 versloeg de Saoedische stam de Hasjemieten van Hoessein ibn Ali. Daarna werd door de Saoediërs de eerste Wahhabistische staat gesticht. Later ging deze vanwege de aardolie een pragmatisch bondgenootschap aan met het Westen.
[bewerk] Negentiende eeuw en begin twintigste eeuw
Tegen het eind van de negentiende eeuw hadden de Europeanen veel gebieden in het Midden-Oosten gekolonialiseerd en de islamitische heersers vervangen door seculiere. Sommige moslims waren hier ontstemd over.
Eén van de eersten die hier tegen ageerde was Jamal al-Din al-Afghani. Hij introduceerde de term pan-islamisme, waarbij alle moslims verenigd moesten worden tegen de Westerse ongelovigen. Hij vond navolging in Egypte waar Mohammed Abdoe en Hassan al-Banna leerlingen van zijn leer werden.
In 1928 richtte al-Banna in Egypte de moslimbroederschap op, een islamitisch-maatschappelijke organisatie. In eerste instantie was dit een gematigde organisatie, die zich voornamelijk op onderwijs en welzijn richtte. Tijdens de Tweede Wereldoorlog ontstond er een geheime weerbaarheidsafdeling die aanslagen pleegde. Door deze aanslagen werd de moslimbroederschap later verboden. De radicale Said Qutb komt ook uit deze, toen verboden, organisatie voort. Inmiddels is de moslimbroederschap naast maatschappelijke organisatie ook een belangrijke politieke partij. Ook de gewelddadige Palestijnse Hamasbeweging is een onderafdeling van deze moslimbroederschap.
[bewerk] Tweede helft van de twintigste eeuw
Het moslimfundamentalisme bloeide vaak op naar aanleiding van diverse gebeurtenissen: de door de Arabieren begonnen, maar vernederend afgelopen Zesdaagse Oorlog van 1967, de onderdrukking door de sjah van Iran in 1979, de oorlog van de Afghanen in 1980-90 tegen de Sovjets, en de Golfoorlog in Irak.
Het moslimfundamentalisme richt zich ook vaak tegen de aanwezigheid en invloed van 'ongelovige' niet-moslims in de moslimwereld.
De daders van de terroristische aanslagen van 11 september 2001 en de bomaanslagen in Madrid van 11 maart 2004 verklaarden dat de militaire aanwezigheid van respectievelijk de Verenigde Staten en Spanje een belangrijk motief was om de aanslagen te plegen.
Een belangrijk kenmerk van moslimfundamentalisten (en van andere fundamentalisten) is dat zij geen kritiek of beperkingen op de islamitische leefwijze accepteren.
In Nederland werd Theo van Gogh door de fundamentalist Mohammed Bouyeri vermoord, omdat hij, in de ogen van Bouyeri, de moslimprofeet Mohammed beledigd had.
[bewerk] Moslimfundamentalisme en terrorisme
Sinds de terroristische aanslagen van 11 september 2001 werd voor de westerse wereld duidelijk dat een aantal moslims agressief staat tegenover de waarden van (een deel van) deze westerse wereld. De aanslagen werden opgeëist door de organisatie Al Qaida ("de basis"), een extremistische beweging met haar wortels in Saoedi-Arabië.
De meeste terroristische aanslagen worden niet in of tegen het westen gepleegd, maar worden tegen seculiere regimes in islamitische landen uitgevoerd.
Een opvallend fenomeen zijn de verschillende zelfmoordaanslagen. Martelaren (sjahids) zijn bereid hun leven te offeren voor de strijd tegen de onderdrukking door wat zij zien onrechtvaardige of dictatoriale heersers. Met name binnen het sjiisme neemt de martelaar historisch een bijzondere plaats in.
De Amerikaanse terrorismedeskundige Jessica Stern stelt dat terroristen zichzelf (of hun geloof) vaak miskend en vernederd voelen. Uit diverse interviews die zij met terroristen of terroristische organisaties hield, bleek dat vrijwel allen hierdoor gedreven werden tot hun acties.
[bewerk] Veroordeling terrorisme door moslims
Zowel na de 11 september, als na Madrid, en na de moord op Theo van Gogh en de terroristische aanslagen in Londen van 7 juli 2005 verklaarden moslims dat zij het niet eens zijn met acties van deze terroristen. De hoogste geestelijken in zowel Saoedi-Arabië als Iran veroordeelden de aanslagen als niet-islamitisch. Vaak worden deze aanslagen toegeschreven aan volgelingen van de Takfiristroming.
[bewerk] Conflicten met de seculiere democratische staatsvorm
Islamitisch fundamentalisme en vooral islamisme komen steeds meer in conflict met de seculiere, democratische staatsvorm, gebaseerd op de breed gedragen Universele Rechten (zoals in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM)). Dit conflict uit zich vooral in de volgende zaken:
- acceptatie (zoals voorgeschreven door de UVRM) of verwerping van de plaatsing van universele rechten en burgerlijke wetten boven de rechten van religieuze groepen en -wetten (zoals verdedigd door islamisme), en specifieker
- acceptatie (UVRM), of verwerping van de gelijkheid van man en vrouw;
- de scheiding van kerk en staat (UVRM), sterk afgewezen door het islamisme;
- acceptatie van religieuze rechten, zoals het recht voor iemand, moslim of niet, om de religie waarin hij was geboren te verlaten.
Als gevolg van dit conflict twijfelen velen of de islam verenigbaar is met een modern, seculier en democratisch land. Het Europese Hof voor de Rechten van de Mens heeft expliciet verklaard dat de islam en de sharia niet verenigbaar zijn met democratie (Refah vs Turkije, 2003).
[bewerk] Zie ook
- Wahhabisme, puriteins religieuze stroming
- Salafijja, puriteins religieuze stroming
- Said Qutb, één van de grondleggers van het moderne moslimfundamentalisme
- Hassan al-Banna, de oprichter van de moslimbroederschap.
- Islamisme, de politieke islam
- Antiwesters
- Takfirieen
[bewerk] Externe links
- Artikel van Martin Kramer (Engels)
- Artikel van Karen Armstrong (Engels)
- Interview van NOVA met Jessica Stern (video)
| Bronnen, noten en/of referenties: |
|
Karen Armstrong - Islam, geschiedenis van een wereldgodsdienst. ISBN 90-234-1096-3 |
