Fundamentalisme
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Fundamentalisme betekent het vasthouden aan de grondbeginselen (fundamenten) van een historisch gesitueerd gedachtegoed.
Inhoud |
[bewerk] Situering en verklaring
Letterlijk is dit woord terug te voeren op een fundament, een basis of grondslag waarop een bouwwerk wordt opgetrokken. Het wordt hier gebruikt voor een fundament of grondslag voor een wetenschappelijk, filosofisch of religieus bouwwerk, stelsel of wereldbeeld. Psychologisch gezien is deze grondslag voor ieder mens onmisbaar om zich in de wereld te kunnen handhaven: ieder heeft een fundament nodig om op te kunnen staan. Een subjectief innerlijk beeld van de werkelijkheid is nodig om snel en adequaat te kunnen reageren. Hierin komen het resultaat van de genen, de opvoeding, ervaring en cultuur samen als blauwdruk voor het handelen. Van belang is dat men de relativiteit van de eigen grondslagen kan erkennen en die zou moeten kunnen bijsturen bij nader verkregen inzicht. Ieder zou moeten erkennen dat hij tot op zekere hoogte een fundamentalist is. Het probleem ontstaat wanneer men zo sterk op het eigen wereldbeeld steunt dat tegenspraak met de werkelijkheid genegeerd wordt of helemaal niet meer wordt opgemerkt. Dat kan overigens geheel onbewust, vooral bij bepaalde persoonlijkheidsstructuren. In dat geval wordt het eigen beeld niet meer bijgesteld en worden dan aan de eigen fundamenten een waarheid toegekend die niet met de werkelijkheid overeen komt.
Als zodanig is iemand fundamentalistisch wanneer hij zich laat leiden door vaststaande principes of fundamenten, zijn waarden en normen, en zich niet opportunistisch gedraagt, niet op eigen voordeel uit is. Dit wordt gezien als eerbaar door de fundamentalist zelf.
Zolang de fundamentalist zijn normen en waarden op zichzelf toepast en tolerant is jegens zijn medemens, is er meestal niets aan de hand. Anders wordt het als hij zijn waarden en normen aan een ander wil opleggen, door middel van sociaal economische druk, politieke macht of terrorisme. Dan komen we op de meest gangbare opvatting over het begrip fundamentalisme namelijk:
Het handelen vanuit een geheel van normen en waarden waarbij die normen en waarden algemeen geldend worden geacht en waarbij er tevens geen ruimte is voor wijziging van die normen en waarden. Dan is er geen enkele mogelijkheid meer tot een compromis met een ander.
Omdat fundamentalisten compromisloos zijn voor de waarden en normen die voor hun essentieel zijn, hebben ze een slechte reputatie. Fundamentalisme kan dan overgaan tot defensieve terugtrekking in het eigen bastion, of tot agressie en geweld, hetzij verbaal, hetzij fysiek. In dergelijke gevallen wordt ook wel gesproken van obscurantisme.
Een bijzonder vergaande vorm van agressief fundamentalisme kan resulteren in terrorisme. Fundamentalistisch terrorisme wordt vooral geassocieerd met religie (zie ook religisme), maar omvat ook de stammenstrijd zoals die voorkomt binnen wetenschap, de politiek, de esoterie en andere overtuigingen van waarheid.
[bewerk] Oorsprong van het begrip fundamentalisme
"Fundamentalisme" werd in eerste instantie gebruikt in de 19e eeuw voor een stroming in het christendom die wortel schoot in verschillende kerkgenootschappen in de Verenigde Staten. Het begrip wordt heden ten dage (2007) door verschillende mensen verschillend geïnterpreteerd en heeft een connotatie gekregen van onverdraagzaamheid en zelfs extremisme, maar de Amerikanen die zich in de 19e eeuw en nu nog aanduiden als fundamentalisten waren en zijn dit over het algemeen niet.
Fundamentalisme was een beweging van Amerikaanse christenen, die vanaf 1870 kritiek uitten op modernistische theologische tendensen. Zij formuleerden een vijftal 'fundamentele geloofswaarheden' die in 1910 bekend werden als "de vijf Fundamentals". Dit zijn:
- Onfeilbaarheid van de Bijbel
- De maagdelijke geboorte en de goddelijkheid van Jezus
- De doctrine van vervangende verzoening door Gods genade en menselijk geloof
- De hemelse opstanding van Jezus
- De authenticiteit van Christus' wonderen (of als alternatief: zijn premillenniale wederkomst)
Hierover werd ook een serie boeken uitgegeven onder de naam A testimony of the Truth. In 1920 leidde dit tot de oprichting van de World's Christian Fundamentals Association. De militante wijze waarop deze christelijke fundamentalisten hun standpunten verdedigden, leidde ertoe dat de term fundamentalist ook toegepast ging worden op militante aanhangers van andere waardensystemen.
Vooral buiten de Verenigde Staten wordt fundamentalisme niet met deze Amerikaanse stroming geassocieerd.
[bewerk] Leefgemeenschappen
Een fundamentalistische gemeenschap bestaat uit die groep die normen en waarden deelt, die gebaseerd zijn op een vaste interpretatie van het boek of de boeken en/of tradities en overleveringen die voor de gelovigen of aanhangers als zeer of ultiem gezaghebbend gelden. De interpretatie is met name voor religieuze fundamentalisten van groot belang. Van hieruit wordt invulling gegeven aan onder meer de begrippen waarheid-onwaarheid, goed-kwaad en/of gelovig-ongelovig. Tegenover religieuze fundamentalisten staan gelovigen die niet het boek, maar de gemeenschap of de beleving centraal stellen in hun geloof.
[bewerk] Fundamentalisme en wetenschap
Wetenschap en geloof zijn twee systemen die vaak haaks op elkaar staan. Galileo Galilei toonde empirisch aan dat de aarde om de zon draaide. Desondanks moest hij zijn wetenschap herroepen omdat dit volgens de leer van de kerk niet waar kon zijn. Ook nu worden door sommigen wetenschappelijke inzichten ontkend omdat die in strijd zijn met waarden en normen vanuit het geloof; de evolutietheorie mocht begin 20e eeuw in sommige Amerikaanse scholen niet geleerd worden. Het creationisme ofwel de leer dat God de aarde heeft geschapen diende in plaats daarvan onderwezen te worden.
Anderzijds waren en zijn veel wetenschappers overtuigd gelovig (doch niet fundamentalistisch), bijvoorbeeld Isaac Newton en Gerard 't Hooft.
[bewerk] Fundamentalisme en politiek
Politiek en geloof staan vaak op gespannen voet. Als iedereen gelijkwaardig is volgens de wet van het land en sommigen stellen op grond van hun geloof de wet van god boven de wet van het land, dan worden zij, die dat geloof niet delen buitengesloten. Een voorbeeld hiervan is de invoering van de Sharia in Nigeria, nu deze regelgeving alleen voor moslims geldt, is hier een duidelijk geval van discriminatie.
[bewerk] Fundamentalisme en misbruik
Iets soortgelijks geldt ook voor politiek en wetenschap. Het komt voor dat de meer fundamentalistische georiënteerde politiek onwelgevallige wetenschappelijke resultaten manipuleert en/of misbruikt voor politieke doeleinden.
[bewerk] Zie ook
[bewerk] Religieus fundamentalisme
- Christenfundamentalisme
- Hindoefundamentalisme
- Moslimfundamentalisme
- Joods fundamentalisme
