Sünnsystem
Vun Wikipedia
Dat Sünnsystem faat allns tosamen, wat in den Influss von de Sünn steit. Se is in die Mitt vun dat Sünnsystem und tütt wegen de Gravitatschoon (oder ok Sworkraft) naamt ward, de Planeten an, de sik üm de Sünn dreit. In de Mitt steiht se deswegen, wiel se de meiste Masse hett.
To dat Sünnsystem warrt toeerst mal de Planeten tellt, vun de bit August 2006 negen kennt hefft. Man seggt to dat Sünnsystem ditwegen ook Planetensystem. Siet August 2006 ist dat System noch een beten anners indelt, weil man Pluto nich so rech bi de Planeten hebben wull. Nu gifft dat blots noch 8 „normale“ Planeten, dorvör is aver de niege Klass vun de Dwargplaneten hintokummen, wo nu (134340) Pluto nu rin hörrt tosammen mit (1) Ceres un (136199) Eris. De Nummern hörrt to den Nam dorto un sünd een Teken, dat sik dat hier nich üm een „normalen“ Planeten handelt.
Üm de meesten vun de Planeten kreist ook noch een oder meer lüttere Maanden, so as de Eer ok een Maand hett. Und denn gift dat ook noch de lütteren Planeten, de as Asteroiden betekent warrt. De sünd meest nich grötter als een paar Kilometers und findt sik to den gröttsten Deel twüschen den Mars und den Jupiter. Welke kaamt aber ok dwas de Bahn vun den Mars, und een poor sogar ook noch dwas de Eerdbahn, wat mitünner gefählich warrn kann, wenn mal so een Asteroiden de Eer to nah kummt.
Von wieder weg, achter de Bahnen von Neptun und Pluto warrt noch een gröttere Tall vun Asteroiden vermodt. Dor schall sik ein flache Schiev befinnen, de Kuipergördel nöömt warrt. De Wetenschopplers glövt, dat een Deel vun de Asteroiden dorher kummt, wenn een von de Planeten dicht bi kummt und mit sien Gravitatschoon trekkt. Man hett al welke grote Kuiper-Gürtel-Asteroiden funnen, so as (50000) Quaoar, (90482) Orcus oder (90377) Sedna, de 1000 bet 2500 km in Dörmeter meten doot. Dorünner warrt ok noch eenige Dwargplaneten vermodt.
Meest genau so groot as de Asteroiden sünd de Kometen, de hebbt ober in Vergliek noch mehr Ies und andere Materie üm een fasten Karn rüm. Wenn de dicht an de Sünn rankaamt, schmült dat Ies und verdampt, so dat een Komet denn een Steert oder Schwief utbülden doot. De Kometen hebbt meest ook een veel weniger runde Bahn. Man munkelt, dat de Kometen vun noch wieder wech kamen doot ut en Oort Wulk, de as en holl Kugel üm dat Sünnsystem licht und vun de Wetenschoplers Oortsche Wulk nöömt warrt.
Und denn gifft dat noch masse lütten Kram, wat so twüschen all de Planeten, Kometen un Asteroiden rümflücht: Gas, lütte Stoffkuurns de man een paar Millimeter lütt wesen kunnt, aber ok all von de Sünn un ehr grote Gravitatschoon tosam hollen warrt, und dormit ook to dat Sünnsystem mit dortohöört.
