Шры-Ланка
З Вікіпедыя.
ШРЫ ЛАНКА з санскр.: Бласлаўлёная зямля (сінг.: ශ්රී ලංකා, тамільск.: இலங்கை) Дэмакратычная Сацыялістычная Рэспубліка Шры Ланка (ДСРШЛ), дзяржава ў Паўднёвай Азіі, месціцца на востраў Шры Ланка у Індыйскім акіяне ля паўднёвага ўскрайку паўвострава Індастан. Сталіца краіны дэ-факта — горад Каломба, дэ-юрэ (з 1985) — Шры Джаявардэнапура Катэ, фактычна прыгарад Каломба, дзе размешчаныя парламент і некаторыя міністэрствы.
[правіць] Гісторыя
|
Яшчэ далёка ад часоў пачатку нашай эры востраў быў заселены выхадцамі з Паўночна-ўсходняй Індыі, а таксама з Паўднёвай Індыі — таміламі. У 16 ст. востраў стаў калоніяй Партугаліі, у 17 ст. — Нідэрландаў, з 18 да сярэдзіны 20 стагоддзя — Вялікабрытаніі. 4 лютага 1948 году краіна атрымала незалежнасць у статусе дамініёна і ў 1972 годзе была абвешчаная Рэспублікай Шры Ланка, з 1978 годзе — Дэмакратычная Сацыялістычная Рэспубліка Шры Ланка.
[правіць] Палітыка
[правіць] Унутраная палітыка
Паводле дзеючай Канстытуцыі 1978 году, Шры Ланка — унітарная рэспубліка, на чале якой прэзідэнт, які абіраецца прамым і таемным галасаваннем на шэсць гадоў. Прэзідэнт — узначальвае вышэйшую выканаўчую ўлады і з'яўляецца галоўнакамандуючым узброенымі сіламі краіны, прызначае прэм'ер-міністра і міністраў кабінета, вызначае склад Вярхоўнага суда. На выбарах якія адбыліся 18 лістапада 2005 году прэзідэнтам быў абраны Махінда Раджапаксэ, які змяніў на гэтае пасадзе Чандрыку Бандаранаіке Кумаратунгу (узначальвала дзяржаву з 1994 году). Аднапалатны парламен (225 месцаў) абіраецца тэрмінам на шэсць гадоў. У выніку пазачарговых парламенцкіх выбараў 2 красавіка 2004 году перамогу атрымаў АНАВ (Аб'яднаны нацыянальны альянс волі), у склад якога ўвайшлі Партыя волі Шры Ланкі (ПВШЛ, заснаваная ў 1951 годзе) і НФВ (Народны фронт вызвалення, заснаваны ў 1966 годзе). У чэрвені 2005 году НФВ выйшаў з складу АНАВ. Аб'яднаная нацыянальная партыя (АНП, заснаваная ў 1946 годзе), якая кіравала са снежня 2001 году, стала вядучай апазіцыйнай сілай у парламенце. Старшыня парламенту — прадстаўнік АНП. Пост прэм'ер-міністра з лістапада 2006 году займае Ратнасыры Вікрэманаякэ (ПВШЛ). Міністр замежных спраў — Мангала Самаравіра (ПВШЛ).
У Шры Ланке ў цяперашні час дзейнічае каля 40 розных палітычных партый, палітызаваных грамадскіх і прафсаюзных рухаў. Вядучае месца займаюць Партыя волі Шры Ланкі (ПВШЛ), Аб'яднаная нацыянальная партыя (АНП), НФВ (Народны фронт вызвалення), якія ўяўляюць інтарэсы розных пластоў ў асноўным сінгальскага насельніцтва. На працягу апошніх сарака гадоў фактычна змяняючы адна другую кіравалі краінай ПВШЛ і АНП: у 1960-х – 1970-х гадах у ўлады нахадзілася ПВШЛ, з 1977 года па жнівень 1994 году кіруючая эліта краіны групавалася вакол АНП, з 1994 года па снежань 2001 году ўлада нахадзілася ў руках ПВШЛ у кааліцыйным урадзе Народнага Альянсу (куды ўваходзілі 5 партый). Са снежня 2001 году большасць у парламенце краіны належала АНП. У красавіку 2004 году падчас пазачарговых парламенцкіх выбараў АНАВ і АНП атрымалі ў новым складзе парламента — 105 і 82 месцаў адпаведна.
З пачатку 1980-х гадоў ўнутрыпалітычнае становішча ў Шры Ланке шмат у чым вызначаецца перманентнай ваенна-палітычнай канфрантацыяй, выкліканай не ўрэгуляванымі ўнутранымі міжнацыянальнымі адносінамі. Складанае спляценне супярэчнасцяў паміж двума галоўнымі этнічнымі групамі Шры Ланкі — сінгальскай і тамільскай — прывяло да ўзнікнення сепаратысцкага руху за стварэнне незалежнай тамільскай дзяржавы Таміл Ілам. Яго галоўным ідэолагам выступае экстрэмісцкая ваенна-палітычная арганізацыя «Тыгры вызвалення Таміл Ілама» (ТВТІ), якую ўзначальвае Вэлюпілаі Прабхакаран. У 1983 годзе канфлікт паміж урадам і ТВТІ перайшоў ў стадыю ўзброенай барацьбы, якая каштавала каля 65.000 жыццяў. Для дасягнення сваіх палітычных мэт ТВТІ актыўна выкарыстоўвала метад тэрору, у асноўным «бомбавага». Для выканання тэрактаў часцей за ўсё выкарыстоўваліся тэрарысты–самагубцы, для падрыхтоўкі якіх у ваеннай структуры ТВТІ існуе адмысловае падраздзяленне — «Чорныя тыгры». Ахвярамі тэрактаў «тыграў» сталі не толькі дзесяткі палітычных дзеячаў Шры Ланкі, у тым ліку прэзідэнт краіны, але і былы прэм'ер-міністр Індыі Раджыў Гандзі.
У снежні 2001 году было абвешчана аб часовым прыпыненні баявых дзеянняў. 22 лютага 2002 году бакі падпісалі Дамову аб спыненні агню. У жніўні 2002 году ўрадам Шры Ланкі на перыяд правядзення перамоў з ТВТІ была знятая забарона на дзейнасць гэтай арганізацыі ў Шры Ланке. Перамовы з перапынкамі вядуцца да гэтага часу пры пасярэдніцтве Нарвегіі.
Шры Ланка сур'ёзна пацярпела ў выніку цунамі 26 снежня 2004 году. Загінула каля 40.000 чалавек, 1.500.000 засталося без прытулку, інфраструктура ўсходняга і паўднёвага ўзбярэжжа была практычна разбураная. Шры Ланка звярнулася за дапамогай у пераадоленні наступстваў катастрофы да міжнароднай супольнасці.
[правіць] Знешняя палітыка
Шры Ланка — чалец узначальваемай Вялікабрытаніяй Садружнасці з 1948 году, «План Каломба» — з 1950 году, ААН — з 1955 году, Руху недалучэння — з 1961 году, а шмат якіх іншых міжнародных арганізацыях. Прыкметны яе ўдзел у працы ААН — прадстаўнік Шры Ланкі з'ЯЎЛЯЎСЯ намеснікам Генсакратара ААН па пытаннях раззбраення (1998 – 2003) і ўзначальваў камітэт ААН па раззбраенні, другі прадстаўнік Шры Ланкі — старшыня камітэта ААН па барацьбе з міжнародным тэрарызмам. Каломба выступае за ўмацаванне цэнтральнай ролі ААН як універсальнай прылады ўрэгулявання міжнародных адносін, за лікавае пашырэнне складу Рады Бяспекі, якое ўлічвае як геаграфічны фактар, так і справядлівае прадстаўніцтва развітых і развіваючыхся дзяржаў. Шры Ланка выказваецца супраць ужывання аднабаковых адвольных сілавых акцый у дачыненні суверэнных дзяржаў. Шры Ланка падтрымлівае высілкі па пасоўванні ідэі стварэння глабальнае сістэм кантролю за нераспаўсюджаннем ракетных і ядзерных тэхналогій. Шры Ланка традыцыйна выступае за стварэнне ў розных раёнах свету, у тым ліку ў Паўднёвай Азіі, зон, вольных ад ядзернай зброі. Нязменна выступаючы за наладжванне эфектыўнага міжнароднага супрацоўніцтва ў барацьбе з тэрарызмам, якія ўяўляюць для Шры Ланкі рэальную пагрозу (бо на востраве з 1983 году не спыняецца ўнутраны ўзброены канфлікт), за далучэнне ўсіх дзяржаў да міжнародна-прававых актаў па барацьбе з тэрарызмам.
[правіць] Геаграфія
[правіць] Эканоміка
За гады незалежнасці Шры Ланка з адсталай краіны з плантацыйнай гаспадаркай, арыентаванай на адну сельскагаспадарчую культуру, ператварылася ў аграрна-індустрыяльную дзяржаву (прамысловасць дае каля 35% СУП). Негатыўнае ўздзеянне на эканоміку краіны ў апошнія гады аказвала нестабільнасць унутранага становішча. Аднак у цэлым крокі, якія прадпрымаюцца ўрадам на фоне прыпынення баявых дзеянняў з 2002 году спрыялі некатораму прагрэсу ў эканоміцы краіны. Падчас этнічнага канфлікту амаль 10 адсоткаў тэрыторыі краіны апынуліся, па істоце, выведзенымі з гаспадарчага абарачэння; выдаткі ўрада на ваенныя патрэбы складаюць каля 25% дзяржбюджэту. У 2005 годзе працягнуўся рост СУП, які склаў 5,3% (у 2004 годзе — 5,4%), дэфіцыт дзяржбюджэту — 1,69 млрд. долараў ЗША (8,5% СУП), узровень інфляцыі — каля 7%. Валютныя рэзервы на кастрычнік 2005 году склалі 2,6 млрд. долараў ЗША, дзяржаўны доўг склаў 21 млрд. долараў ЗША (98% ВУП).
Абарачэнне знешняга гандлю склаў 9,8 млрд. долараў ЗША. Аб'ём экспарту павялічыўся да 4,1 млрд дол., а імпарту да 5,7 млрд. долараў ЗША. Дэфіцыт знешнегандлёвага баланс перавысіў 1,6 млрд долараў ЗША. Асноўныя артыкулы экспарту — гатовая вопратка, гарбата, каўчук; імпарту — машыны і абсталяванне, нафта, тэкстыль, пшаніца, цукар, угнаенні. Галоўныя гандлёвыя партнёры — ЗША, Вялікабрытанія, Індыя, Германія, Японія, Малайзія, Сінгапур, Тайланд. Аб'ём прамых замежных інвестыцый у 2005 годзе склаў 110 млн. долараў ЗША, галоўнымі фундатарамі застаюцца ЗША, Японія, Індыя і краіны ЕС.
Магутны ўдар па эканоміцы краіны нанесла цунамі 26 снежня 2004 года, выкліканае землятрусам паблізу вострава Суматра. Лік загінуўшых у Шры Ланке наблізілася да 40 тысяч чалавек, эканамічная шкода склала 1,3 млрд. долараў ЗША. Разбураная амаль уся транспартная і сельскагаспадарчая інфраструктура на ўсходнім, паўднёвым і паўднёва-заходнім узбярэжжах вострава. Была нанесеная сур'ёзная шкода жыллёваму сектару і рыбалоўным гаспадаркам, а таксама турыстычнай індустрыі (120 – 130 млн. долараў ЗША).
У цэлым эканамічная палітыка ўраду, заснаваная на рынкавых прынцыпах, стварае досыць спрыяльныя ўмовы для развіцця краіны. Асноўнымі задачамі ўрада ў галіне эканомікі застаюцца стабілізацыя фінансавага становішча, рэалізацыя праграмы прыватызацыі стратных дзяржпрадпрыемстваў, прыцягненне замежных інвестыцый, ажыццяўленне ключавых сацыяльных праграм, аднак неўрэгуляваны міжэтнічны ўзброены канфлікт негатыўна адбіваецца як на прытоку замежных інвестыцый, так і на агульным эканамічным росце.
Грашовая адзінка — рупія Шры Ланкі (1 долар ЗША = 102 рупіі).
[правіць] Дэмаграфія
З насельніцтва Шры Ланкі (2001) каля 74% — сынгалы, 18% — тамілы, 8% — маўры (нашчадкі арабаў). Налічваецца таксама некалькі тысяч ведаў — карэнных жыхароў вострава, бюргераў — нашчадкаў партугальцаў, галандцаў і англічан, а таксама малайцаў. Найбуйнейшыя гарады — Гале, Трынкамалі, Джафна, Кандзі, Нувара-Элія.
[правіць] Рэлігія
Нацыянальна–этнічнаму складу ў асноўным адпавядае і рэлігійная прыналежнасць насельніцтва: будызм вызнаюць каля 70% (у асноўным сінгалы), індуізм — больш 17% (галоўным чынам тамілы), іслам і хрысціянства — прыкладна па 8% (маўры, бюргеры і іншыя).
[правіць] Культура
Афіцыйнымі мовамі з'яўляюцца сінгальская і тамільская, шырока распаўсюджана англійская мова.
Па ўзроўні адукацыі (пісьменнасць насельніцтва — 90% па дадзеных 2000 году) Шры Ланка займае адно з вядучых месцаў у Азіі. Навучанне ў дзяржаўных школах бясплатнае, маецца вялікая сетка платных школ, дзе выкладанне вядзецца галоўнай чынам на ангельскай мове. Лік студэнтаў у ВНУ перавышае 25 тыс. чалавек. Галоўныя ВНУ — універсітэты ў гарадах Каломба, Кандзі, Матара.
У краіне існуе шэсць асноўных газетна–выдавецкіх аб'яднанняў, якія выпускаюць каля 50 газет і часопісаў на трох мовах — ангельскай, сінгальскай і тамільскай. Штодзённы тыраж усіх газет дасягае 300 тыс. Найбуйнейшыя з іх: «Дэйлі ньюз», «Абсэрвер», «Айленд». Дзяржаўная радыёвяшчальная карпарацыя — «Шры Ланка брадкастынг карпарэйшн», вядзе перадачы на трох мовах, ахопліваючы вяшчаннем усю краіну. Тэлебачанне прадстаўлена двума дзяржаўнымі праграмамі і чатырма каналамі, перыядычна дублююцца навіны BBC, CNN.
Нацыянальнае свята: Дзень незалежнасці — 4 лютага.
