Рымская імперыя
З Вікіпедыя.
Рымская імперыя (па-лацінску: Imperium Romanum) — дзяржаўнае ўтварэнне, якое існавала паміж 6 стагоддзем да н.э. і 5 альбо 6 стагоддзем н.э. з цэнтрам у горадзе Рым. Форма дзяржаўнай улады Рыму неадначасова змянялася на працягу гісторыі: Рым прайшоў шлях ад Царскага перыяду да Рэспублікі і канчаткова да Імперыі, кіраванне якой ажыццяўлялася кайзерам (імператарам). З невялікага паселішча Рым ператварыўся ў імперыю, у грамадскую форму і ў універсалістычную ідэю (imperium sine fine – "бязмежная імперыя").
|
[правіць] Гістарычны агляд
Перыядызацыя гісторыі Старажытнага Рыма заснавана на формах кіравання, якія, у сваю чаргу, адлюстроўвалі сацыяльна-палітычныя ўмовы: ад царскай улады ў пачатку гісторыі да імперыі-дамінату ў яе канцы.
[правіць] Царскі перыяд (regnum)
Старажытнарымскія крыніцы датуюць заснаванне Рыма 753 годам да н. э.; гэты момант пазней сталі лічыць пачаткам летавылічэння (ab urbe condita). Тэрыторыя сямі пагоркаў (Палацін, Эсквілін, Палацін, Вімінал, Квірінал, Капітолій, Целій), на якіх згодна паданню ўзнік Рым, была заселена яшчэ да заснавання горада плямёнамі лацінаў і сабінэраў. З раскіданых па наваколлю невялічкіх вёсак і ўтварыўся нарэшце Рым. Неўзабаве да ўлады ў Рыме прыйшлі этрускія каралі, а эпоха іх кіравання атрымала ў гістарычных крыніцах назву царскага перыяду. Пры этрусках адбылося значнае эканамічнае ўзмацненне Рыма: горад-краіна ажыццяўляў кантроль над дзвюма буйнымі гандлёвымі шляхамі — Віа Лаціна ("лацінскі шлях", Via Latina) і Віа Салярыя ("саляны шлях", Via Salaria).
Згодна некаторым легендам, царскі перыяд рымскай гісторыі мае непасрэднае дачыненне да гісторыі Троі: выжыўшых траянцаў прывёў за сабой на тэрыторыю Лацыі Энэй, сын Анхіза і багіні Венеры. Але гэтыя міфалагічныя паданні і легенды з'явіліся некалькімі стагаддзямі пазней і ўжо пасля заснавання Рыму, і таму не вытрымліваюць крытыкі.
Моцны ўплыў на культурнае станаўленне Рыму аказалі этрускі, менавіта праз этрускаў у рымскі быт прасачыліся элементы грэцкай культуры. Прыкладамі таму з'яўляюцца этрускія лічбы, грэцка-этрускае пісьмо, з якога пазней утварыўся лацінскі алфавіт, этрускае яснабачанне, а такасма пахавальны рытуал, які найбольш яскрава праявіўся некалькі пазней у баях гладыятараў. Скінуўшы з сябе цяжар улады этрускіх каралей прыкладна ў 500 годзе да н.э., Рым хутка пачаў узмацняць свой уплыў у Італіі.
Усяго, падчас Царскага перыяду, Рымам кіравалі сем цароў - Ромул, Нума Пампілій, Тул Гасцілій, Анк Марцый, Таквіні Старажытны і Тарквіні Ганарлівы. Апошні рымскі кароль этрускага паходжання — Луцый Тарквіній Супербус (Луцый Тарквіній Горды) — быў згнаны рымлянамі пад кіраўніцтвам Луцыя Юнія Брута з Рыма ці не то ў 509, ці ў 510 г. ДХ; згодна паданню, падставай для гэтага і апошняй кропляй цярпення грамадзян стала згвалтаванне аднім з сыноў караля дабрадзейнай рымскай жанчыны па прозвішчу Лукрэцыя.
[правіць] Рэспубліка(res publica)
[правіць] Раняя Рэспурбліка
[правіць] Позняя Рэспубліка
[правіць] Імперыя
Рымская імперыя, працягваецца з 30 г. ДХ і скончваецца яе заняпадам у 476 годзе. Яе падзяляюць на два этапы: прынцыпат і дамінат.
[правіць] Раняя імперыя (прынцыпат)
Падчас ранняй імперыі ў Рыме кіравалі наступныя імператары:
Аўгуст (Актавіян)
Ціберый
Гай Калігула
Клаўдзій
Нерон
Даміцыян
Нерва
