Hongaars
vanuit Wikipedia, die vrye ensiklopedie.
Hongaars behoort tot die Oegriese tak van die Fins-Oegriese taalfamilie, wat ook Esties, Fins en Samies insluit, en is een van min moderne Europese tale wat nie van Indo-Europese oorsprong is nie. Hongaars is die amptelike taal van Hongarye en die omgangstaal van Hongaarse minderhede in sewe aangrensende lande. Die taal word in Hongaars magyar [ˈmɒɟɒr] genoem.
Van die sowat dertien miljoen moedertaalsprekers woon tien miljoen in die huidige Hongarye en die res oorwegend in gebiede van aangrensende lande, wat voor die Eerste Wêreldoorlog deel uitgemaak het van die Koninkryk van Hongarye. Die grootste van hierdie groepe is die Hongare in Roemenië met sowat 1,4 miljoen moedertaalsprekers. Daar is ook Hongaarse minderhede in Slowakye, Serwië, Oekraïne, Kroasië, Oostenryk en Slowenië. 'n Bykomende miljoen Hongaarstaliges woon in ander lande van Europa of oorsee.
[wysig] Amptelike status
Hongaars word naas die landstale as ampstaal gebruik in die Serwiese gewes Vojvodina en in drie dorpe in die Sloweense gewes Prekmurje (Hodoš, Dobrna en Lendava). Hongaars word daarnaas in Oostenryk, Kroasië en Slowakye as minderheidstaal erken.
[wysig] Die geografiese verspreiding van Hongaars
| Land | Aantal sprekers | Sensus |
|---|---|---|
| Hongarye | 9 546 374 | 2001 |
| Roemenië (veral in die ooste van Seweburge en langs die Hongaarse grens) | 1 443 970 | 2002 |
| Slowakye (veral in die suide) | 520 528 | 2001 |
| Serwië (veral in die noorde van Vojvodina) | 285 000 | 2002 |
| Oekraïne (langs die Hongaarse grens in Karpato-Oekraïne) | 149 400 | 2001 |
| Kanada | 75 555 | 2001 |
| Israel | 70 000 | |
| Oostenryk (veral in Burgenland) | 22 000 | |
| Kroasië (veral langs die grens met Hongarye) | 16 500 | |
| Slowenië (veral in die gewes Prekmurje) | 9 240 | |
| Bronne: Sensusse in die genoemde lande | ||
[wysig] Die oorsprong en geskiedenis van Hongaars
Die oorspronklike tuisland van die Hongare en ander Fins-Oegriese volke was die Oeralgebied in die huidige Rusland. Van hier het die Hongare eeue lank saam met Turkiese volke soos die Chasare en Wolga-Bulgare in westelike rigting beweeg.
Aangesien die Fins-Oegriese taalgemeenskap sowat 4 000 tot 5 000 jaar gelede ontbind is, is daar min ooreenkomste tussen Fins (en Esties) en die huidige Hongaars.
Die woord Hongaar is afgelei van Onogur (letterlik: "tien pyle"), 'n Huns-Bulgaarse federasie van stamme in die tydperk, toe die Hongare die eerste kontakte met Europese volke aangeknoop het. Alhoewel die Hongaarse taal sy Fins-Oegriese identiteit bewaar het, is 'n aantaal woorde aan die Turkse taal ontleen. Net soos Turks word Hongaars deur sy agglutinerende karakter en 'n groot aantal umlaut-klanke gekenmerk, en die Hongare is dus tydens die vroeë Middeleue dikwels as nou verwant aan die Turke beskou.
Die Hongare noem hulleself magyar - afgelei van die naam van een van die sewe Hongaarse stamhoofde in die tydperk, toe die oorspronklik nomadiese volk homself in die Sentraal-Europese Karpatebekken gevestig het (omtrent 888 tot 900). Die eerste Hongaarse inskripsies, waarvoor runeskriftekens gebruik is, dateer eweneens uit die 9de eeu. Met die kerstening onder die heerskappy van koning Stephanus I is 'n groter aantal woorde uit die Latynse taal ontleen.
Die oudste Hongaarse teks, wat bewaar gebly het, is die sogenaamde "lykrede" (halotti beszéd) uit die 13de eeu, alhoewel 'n aantal Hongaarse woorde reeds in die stigtingsoorkonde van die Benediktynse abdy van Tihany uit die jaar 1055 voorkom.
Tydens die heerskappy van die huis Habsburg (1699-1867/1918) in Hongarye het die Duitse taal 'n groot invloed op Hongaars uitgeoefen. Met die Oostenryks-Hongaarse skikking in 1867 het die Hongaarse owerhede 'n beleid van Hongarisering in die randgebiede van die ryk soos Slowakye, Kroasië en Seweburge toegepas. Die persentasie Hongaarstalige bewoners het gevolglik van net 29 persent in die jaar 1780 tot 54 persent in 1910 gestyg. Die groot ontevredenheid van anderstaliges oor hierdie beleid was een van die hoofredes vir die ontbinding van die Koninkryk van Hongarye in 1918.
As gevolg van die vredesooreenkomste ná die Eerste Wêreldoorlog (onder meer die Verdrag van Trianon) is sowat 3,2 miljoen Hongare van hulle moederland geskei. Hongaarse gemeenskappe het sowel die grensgebiede van buurlande (veral Suid-Slowakye) asook gebiede in die hartlande van ander nasies soos byvoorbeeld in Noord-Seweburge (Roemenië) en Vojvodina (Noord-Serwië) bewoon. Ná die Hongaarse Opstand in 1956 het 'n groot aantal Hongare na ander lande geëmigreer.
| Afrikaans | Fins | Esties | Hongaars |
| een | yksi | üks | egy |
| twee | kaksi | kaks | kettö (két) |
| drie | kolme | kolm | három |
| vier | neljä | neli | négy |
| vyf | viisi | viis | öt |
