Đảo san hô Midway

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Đảo san hô Midway (hay còn gọi là Đảo Midway hoặc Quần đảo Midway) là một đảo san hô hình vòng diện tích khoảng 2,4 mi² (6,2 km²) nằm trong Bắc Thái Bình Dương (gần cực tây bắc Quần đảo Hawaiil) ở vị trí 28°13′N 177°22′W , khoảng 1/3 đường từ Honolulu đến Tokyo. Nó nằm ở phía đông của Đường phân định ngày quốc tế dưới 140 hải lý, khoảng 2.800 hải lý về phía tây San Francisco và 2.200 hải lý về phía đông Tokyo. Nó bao gồm một bờ đá hình vòng và vài tiểu đảo cát. Hai dãy đất rộng là: Đảo Cát (Sand Island) và Đông Đảo (Eastern Island) là nơi cư ngụ cho hàng trăm ngàn chim biển. Kích thước của đảo như sau:

Đảo	Mẫu Anh	Mẫu Tây
Đảo Cát (Sand Island)	1,200	486
Đông Đảo (Eastern Island)	334	135
Đảo Mũi (Spit Island)	6	2

Đảo san hô hình vòng này có một dân số rất nhỏ (40 năm 2004 nhưng không có người bản xứ) là một lãnh thổ chưa sát nhập của Hoa Kỳ, được liệt kê là một vùng quốc hải Hoa Kỳ dưới thẩm quyền của Bộ Nội vụ Hoa Kỳ. Nó là một vùng bảo vệ hoang dã quốc gia do Cục Bảo vệ Cá và Hoang dã Hoa Kỳ quản lý. Chương trình dành cho du lịch đã đóng vào tháng 1 năm 2002 và hiện thời không có cơ sở phương tiện để đón khách du lịch. Tuy nhiên du khách nếu có thể tự cung cấp giao thông cho mình thì có thể liên lạc với trưởng điều hành khu bảo vệ hoang dã để biết chi tiết viếng thăm đảo. Kinh tế duy nhất có được là nhờ từ nguồn cung cấp của chính phủ. Tất cả lương thực và hàng hóa sản xuất đều nhập vào đảo.

Midway (giữa đường), như tên gọi của nó mách bảo, nằm gần giữa Bắc Mỹ và Châu Á. Nó cũng nằm gần giữa đường quanh trái đất tính từ kinh tuyến Greenwich, Anh.

Đảo Midway được nổi tiếng với Trận đánh Midway trong Thế chiến thứ hai vào ngày 4 tháng 6 năm 1942. Hải quân Hoa Kỳ gần như đánh bại cuộc tấn công của Nhật Bản vào quần đảo Midway, đánh dấu một điểm quay trong chiến tranh ở mặt trận Thái Bình Dương.

Vì mục đích thống kê, Đảo Midway được xếp vào nhóm các tiểu đảo xa của Hoa Kỳ.

Mục lục 1 Địa lý và địa chất 2 Lịch sử 2.1 Thế kỷ 19 2.2 Đầu thế kỷ 20 2.3 Thế chiến thứ hai 2.4 Chiến tranh Triều Tiên và Việt Nam 2.5 Dân sự cai quản 3 Liên kết ngoài

[sửa] Địa lý và địa chất

Đảo san hô hình vòng Midway là một phần trong chuỗi các quần đảo núi lửa, đảo san hô vòng, và núi ngầm kéo dài từ Đảo Hawaii đến mũi Quần đảo Aleutian. Midway được hình thành khoảng 28 triệu năm trước, khi nền lục địa bên dưới đảo nằm ngay trên điểm nóng tương tự mà Đảo Hawaii ngày nay đang được hình thành. Thực tế thì Midway trước đây là một núi lửa có thể lớn bằng đảo Lanai. Khi núi lửa dâng lên làm tràn dòng dung nham tạo đảo, sức nặng của dung nham ép vào thềm đảo và đảo từ từ lún xuống trong khoảng thời gian hàng triệu năm. Khi phần chính của đảo lún xuống, một dải đá san hô quanh "cựu núi lửa" này có thể tự giữ nó gần mặt nước biển bằng cách phát triển hướng lên mặt nước. Bờ đá đó hiện nay trên 160 mét bề dày, bao gồm phần nhiều là đá vôi hậu-Miocene với một lớp đá trầm tích thượng Miocene (Kỷ Đệ Tam g) và đá vôi hạ Miocene (Kỷ Đệ Tam e) ở dưới đáy. Phần còn lại ngày nay là một đảo san hô hình vòng nông khoảng 10 km bề ngang.

Quần đảo Midway đã biến đổi nhiều vì kết quả có sự sinh sống của con người trên đảo. Khởi đầu vào năm 1869 bằng một kế hoạch phá nổ các dãy đá và xây một cầu cảng trên Đảo Cát (Sand Island), hệ sinh thái của Midway đang bị thay đổi. Chim có gốc từ các đảo khác trong Quần đảo Tây Bắc Hawaii như Laysan Rail và Laysan Finch được thả nuôi tại Midway. Cây có tên là Ironwood từ Úc được trồng để chắn gió. 75% trong 200 loài cây cỏ trồng trên Midway là du nhập từ bên ngoài vào. Cục Bảo vệ Cá và Hoang dã Hoa Kỳ hiện thời tiếp tục chiều hướng này để du nhập vịt Laysan vào đảo trong cùng lúc đó lại mở rộng nỗ lực chấm dứt những loại sinh vật khác được du nhập trước đây.

Đảo có khoảng 20 dặm (32 km) đường xe, 4,8 dặm (7,8 km) ống dẫn dầu hay khí đốt, một cảng tàu (trên Đảo Cát nhưng không mở cửa cho công chúng dùng), và hai phi đạo (cả hai đều có rải nhựa, khoảng 6.500 ft hay 2.000 mét chiều dài). Trước năm 2004, phi trường Henderson trên Đảo san hô Midway đã được chỉ định thành phi trường đổi hướng khẩn cấp cho các máy bay hai động cơ tầm xa bay theo luật ETOPS. Cục Bảo vệ Cá và Hoang dã Hoa Kỳ đã đóng tất cả các hoạt động của các phi trường vào 22 tháng 11 năm 2004. Từ đó, không có cuộc thăm viếng nào của công chúng được cho phép.

Đơn độc trong Quần đảo Hawaii, Midway dùng giờ UTC-11, 11 giờ sau Giờ phối hợp quốc tế.

[sửa] Lịch sử

[sửa] Thế kỷ 19

Đảo được thuyền trưởng N. C. Middlebrooks (cũng được gọi là thuyền trưởng Brooks) của tàu săn cá voi Gambia tìm thấy vào 5 tháng 7 năm 1859. Quần đảo được gọi là "Quần đảo Middlebrook" hoặc "Quần đảo Brook". Thuyền trưởng Brooks tuyên bố chủ quyền Midway cho Hoa Kỳ theo Đạo luật đảo phân chim năm 1856, cho phép người Mỹ tạm thời chiếm các đảo không người để lấy phân chim. Vào ngày 28 tháng 8 năm 1867, Thuyền trưởng William Reynolds của tàu chiến USS Lackawanna chính thức chiếm lấy đảo cho Hoa Kỳ và tên đảo được đổi thành "Midway" ít lâu sau đó. Vào ngày 28 tháng 8 năm 1867 Midway trở thành một trong những đảo ngoài khơi đầu tiên bị Chính phủ Hoa Kỳ thôn tính với tên gọi là "Lãnh thổ chưa sát nhập Đảo Midway" quản lý bởi Hải quân Hoa Kỳ. Midway là đảo duy nhất trong tất cả các đảo thuộc Quần đảo Hawaii không trở thành một phần của tiểu bang Hawaii sau này.

Công cuộc định cư đầu tiên ở đảo là vào năm 1871 khi Công ty Tàu thủy và Thư từ Thái Bình Dương khởi đầu một kế hoạch cho nổ và nạo vét luồng tàu xuyên qua dãy đá đến phá, sử dụng tiền quỹ lập lên bởi Quốc hội Hoa Kỳ. Mục đích là để thành lập một trạm dự trử than giữa đại dương để tránh thuế cao bị áp đặt ở các cảng biển kiểm soát bởi người Hawaii. Kế hoạch này chẳng bao lâu thất bại. Tàu USS Saginaw di tản người cuối cùng trong lực lượng lao động của kế hoạch này vào tháng 10 năm 1871 nhưng bị mắc cạn ở Đảo san hô Kure làm tất cả bị kẹt trên tàu.

[sửa] Đầu thế kỷ 20

Năm 1903, công nhân của Công ty Dây cáp Thương mại Thái Bình Dương lấy chỗ trên đảo để cư ngụ trong lúc đặt đường dây điện báo xuyên Thái Bình Dương. Các công nhân này mang theo một số động thực vật từ xa vào nuôi trồng trên đảo bao gồm chim hoàng yến, mè, thông Đảo Norfolk, ironwood, dừa và nhiều loại cây trái khác, cùng với kiến, dán, mối, rết và nhiều vật khác nữa.

Cuối năm đó, Tổng thống Theodore Roosevelt đặt đảo dưới quyền quản lý của Hải quân Hoa Kỳ, mà vào ngày 20 tháng 1 năm 1903 mở một trạm vô tuyến điện để đáp ứng các phàn nàn từ công nhân của công ty dây cáp về những người gây rối và chiếm dụng bất hợp pháp của Nhật. Năm 1904 - 1908 Roosevelt gởi 21 thủy quân lục chiến Mỹ đến để ngăn chặn những kẻ ngang bướng Nhật hủy hoại đời sống của các loài chim và cũng như giữ an ninh cho các quyền lợi của Hoa Kỳ và trạm dây cáp.

Năm 1935, China Clipper, một tàu bay lớn điều hành bởi Pan American Airlines bắt đầu hoạt động. Tàu bay Clipper cất cánh dưới đảo từ San Francisco đến Trung Hoa, cung cấp đường bay sang trọng và nhanh nhất đến Đông phương và đưa du khách đến Midway cho đến năm 1941. Chỉ những người quá giàu mới đủ khả năng đi trên đường bay này, vé bay cao hơn ba lần lương trung bình hàng năm của một người Mỹ vào thập niên 1930. Vì Midway giữa đường từ Honolulu và Đảo Wake, các tàu bay lớn đáp xuống mặt nước đảo lặng yên và được kéo vào một trạm nổi ngoài khơi. Du khách được đưa qua các xuồng máy nhỏ vào cầu tàu nơi mà họ sau cùng lên xe kéo đến "Khách sạn Pan Am" hay "Gooneyville Lodge".

[sửa] Thế chiến thứ hai

Bài chi tiết: Trận Midway

Vị thế của Midway trong Thái Bình Dương trở nên quan trọng đối với quân sự. Midway là một nơi dừng tiện lợi để tiếp nhiên liệu cho các chuyến bay xuyên Thái Bình Dương. Nó cũng trở nên một điểm dừng quan trọng cho các tàu hải quân. Bắt đầu vào năm 1940 khi căng thẳng với Nhật Bản lên cao, Midway được đánh giá đứng thứ hai sau Trân Châu Cảng có tầm quan trọng trong việc bảo vệ duyên hải phía tây của Hoa Kỳ. Các phi đạo, các điểm đặt súng cối và căn cứ hải phi cơ nhanh chóng được triển khai trên đảo tí hon này. Luồng tàu được khơi thông, và căn cứ hải không quân hoàn thành. Kiến trúc sư Albert Kahn thiết kế các hành dinh quân sự, trung tâm mua bán và vài nhà chứa máy bay và dinh thự khác. Tầm quan trọng của Midway đối với Hoa Kỳ được minh chứng vào ngày 7 tháng 12 năm 1941 bằng cuộc tấn công của Nhật vào Trân Châu Cảng. Sáu tháng sau đó vào ngày 4 tháng 6 năm 1942, một trận hải chiến gần Midway xảy ra với kết cuộc là Hải quân Hoa Kỳ chiến thắng và Nhật Bản bại trận thảm hại. Trận chiến Midway theo nhiều nguồn xác nhận là khởi đầu của sự chấm dứt kiểm soát Thái Bình Dương của Hải quân Hoàng gia Nhật.

[sửa] Chiến tranh Triều Tiên và Việt Nam

Từ 1 tháng 8 năm 1941 đến 1945 các lực lượng quân sự Mỹ đóng trên đảo. Năm 1950, Hải quân Hoa Kỳ tháo bỏ căn cứ Hải không quân Midway, và chỉ mở lại để tiếp tế cho Chiến tranh Triều Tiên. Hàng ngàn quân nhân trên tàu và phi cơ đã dừng lại ở Midway để tiếp nhiên liệu và sửa chửa khẩn cấp.

Từ năm 1968 đến 10 tháng 9 năm 1993 Đảo Midway là cơ sở tiện nghi của lực lượng không quân của Hải quân Hoa Kỳ. Suốt thời Chiến tranh Lạnh, Hoa Kỳ đã thiết lập một trạm theo dỏi dưới nước bí mật ở Midway trong cố gắng theo dõi các tàu ngầm của Liên Xô. Các thiết bị nhạy cảm này có thể bắt được tiếng cá voi hàng dặm và phương tiện này vẫn là tối mật cho đến khi nó bị tháo dỡ vào cuối Chiến tranh Lạnh.

Với khoảng 3.500 người sống trên Đảo Cát (Sand Island), Midway cũng được dùng để tiếp tế quân đội Hoa Kỳ trong Chiến tranh Việt Nam. Năm 1969, Tổng thống Richard Nixon có một cuộc họp mật với Tổng thống Việt Nam Cộng hòa Nguyễn Văn Thiệu ở "Midway House".

[sửa] Dân sự cai quản

Năm 1978, Hải quân Hoa Kỳ xuống cấp Midway từ căn cứ không hải quân thành một cơ sở phương tiện không hải quân và số nhiều các nhân sự và thân nhân bắt đầu rời đảo. Với xung đột Việt Nam đã qua, và với việc ra đời của các tàu ngầm nguyên tử và tàu ngầm thám thính, tầm quan trọng của Midway đến an ninh quốc gia không còn nữa. Các cơ sở tiện nghi thời Thế chiến thứ hai ở Đảo Cát và Đông Đảo được ghi vào danh sách các khu di tích lịch sử quốc gia vào ngày 28 tháng 5 năm 1987.

Midway được chỉ định là một Vùng Bảo vệ Hoang dã Quốc gia vào ngày 22 tháng 4 năm 1988 trong lúc vẫn còn đang trong quyền pháp lý chủ yếu của Hải quân Hoa Kỳ. Như là một phần trong tiến trình đóng cửa căn cứ, cơ sở phương tiện hải quân trên Midway được đóng từ 10 tháng 9 năm 1993 và Hải quân Hoa Kỳ đảm nhận trách nhiệm dọn dẹp những ô nhiễm môi trường xung quanh.

Vào 31 tháng 10 năm 1996, Tổng thống Bill Clinton ký sắt lệnh 13022 chuyển giao quyền pháp lý và điều hành đảo cho Bộ Nội vụ Hoa Kỳ. Cục Bảo vệ Cá và Hoang dã Hoa Kỳ nhận trách nhiệm điều hành Vùng Bảo vệ Hoang dã Quốc gia Đảo san hô Midway. Quân nhân cuối cùng của Hải quân Hoa Kỳ rời đảo vào ngày 30 tháng 6 năm 1997 sau khi đã hoàn thành chương trình dọn dẹp môi trường.

Ngày 15 tháng 6 năm 2006, Tổng thống George W. Bush ra quyết định Quần đảo Tây Bắc Hawaii là khu tưởng niệm quốc gia, bao quanh một diện tích khoảng 140.000 dặm vuông, và gồm có 4.500 dặm vuông vùng san hô sinh sống. Khu tưởng niệm này cũng bao gồm Khu Bảo tồn Đảo Hawaii được thiết lập bởi Tổng thống Theodore Roosevelt năm 1909.

[sửa] Liên kết ngoài

• Welcome to Midway Island dot com
• AirNav - Henderson Field Airport : Airport facilities and navigational aids.
• Midway Atoll National Wildlife Refuge (this article incorporated some content from this public domain site)
• Where the Gooney Birds Are
• Quick Facts on the Midway Atoll from the PBS Ocean Adventures site
• WorldStatesmen
• NPR story on funding of Midway Island lead paint-chip cleanup
• NOAA Midway Island Hawaiian Monk Seal Captive Care & Release Project

Các đơn vị hành chính Hoa Kỳ
Các tiểu bang:	Alabama | Alaska | Arizona | Arkansas | Bắc Carolina | Bắc Dakota | California | Colorado | Connecticut | Delaware | Florida | Georgia | Hawaii | Idaho | Illinois | Indiana | Iowa | Kansas | Kentucky | Louisiana | Maine | Maryland | Massachusetts | Michigan | Minnesota | Mississippi | Missouri | Montana | Nam Carolina | Nam Dakota | Nebraska | Nevada | New Hampshire | New Jersey | New Mexico | New York | Ohio | Oklahoma | Oregon | Pennsylvania | Rhode Island | Tây Virginia | Tennessee | Texas | Utah | Vermont | Virginia | Washington | Wisconsin | Wyoming
Đặc khu liên bang:	Đặc khu Columbia
Các vùng quốc hải Mỹ:	Guam | Puerto Rico | Quần đảo Bắc Mariana | Quần đảo Virgin | Samoa thuộc Mỹ
Các tiểu đảo xa:	Đảo Baker | Đảo Howland | Đảo Jarvis | Đảo Johnston | Đảo san hô Kingman | Đảo san hô Midway | Đảo Navassa | Đảo san hô Palmyra | Đảo Wake