Tarihî ve çağdaş Türk devletleri

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Kültigin Heykeli, Orhun Vadisi'nde bulundu.

Karahoca Uygur prensleri

İran'da kurulan Türkmen Kaçar sanatından bir örnek

Türk tarihi

Ön Türk

Bozkır İmparatorlukları

Memlûklar / Türkmenler

Moğolların mirasçıları

Anadolu - Rumeli

Türk tarihi içerisinde pek çok devleti barındırır. Türkler, aynı dönem zarfında pek çok devlet yapılanmasına gitmişler; çoğu kez birbirleriyle savaşmışlardır. Kurulan devletlerin çoğu yabancı unsurların faaliyetleri ya da boylar arasında yaşanan iktidar kavgaları nedeniyle bir süre sonra bölünmeleri eski "Türk" devletlerinin en büyük zafiyetleri olarak görülmektedir.

"Türk" devleti olarak nitelendirilen örgütlenmelerin çeşitleri vardır.

1. Kurucusu, yöneticileri ve halkın çoğunluğunun Türk olan örgütlenmeler: Göktürk Kağanlığı, Uygur Kağanlığı, Karahanlılar, Karakoyunlular, Akkoyunlular

2. Kurucu ve yöneticilerin Türk ve halkın başka unsurlar olan örgütlenmeler. Bu örgütlenmelerin çoğu memlûk adı verilen köle askerler tarafından meydana getirilmiştir.

a. Memlûkler tarafından kurulan devletler:

Akşitler, Tolunoğulları, Mısır'da kurulan Memlük devleti kurucu unsuru Türk ya da Çerkez memlûklerinden ve halkı Arap olan "Türk" devleti, aynı zamanda Arap devletiydi.

Hindistan'da kurulmuş Delhi Sultanlığı içinde yer alan Köle Hanedanı, Babür İmparatorluğu kurucu unsuru Türk, halkı Hindu olan "Türk" devleti, aynı zamanda Hindu devletiydi.

Memlûkler tarafından kurulan diğer devletlerden Gazneliler'de ise kurucu, yönetici ve askeri unsurların büyük bir kısmı ile halkın bir kısmı Türk, halkın çoğunluğu ile yöneticilerin bir kısmı ise Farsi idi.

b. Çin'de kurulmuş "Türk" devletlerin tamamı kurucu unsuru Türk ve halkın çoğunluğu Han olan "Türk" devleti, aynı zamanda Çin devletiydi.

c. Göçebe toplulukların başka ülkelerde kurdukları devletler: Hunlar, Eflalitler, Avarlar

3. Kurucu ve yöneticilerin Türk ve halkın hem Türk hem başka unsurlar olan örgütlenmeler.

a. İran'da kurulmuş "Türk" devletleri: Safeviler, Afşarlar, Kaçarlar

b. Çok uluslu devletleri: Hiung-nu, Selçuklular, Harezmşahlar, Osmanlı Devleti, Hokand Hanlığı, Buhara Emirliği

4. Kurucu ve yöneticilerin başka unsurlar ve halkın içine Türkleri de barındıran örgütlenmeler:

a. Rouran

b. Moğol İmparatorluğu kökenli hanlıklar: Altın Orda, Çağatay Hanlığı, İlhanlılar, Yuan Hanedanı.

c. Ardından kurulan Kazan Hanlığı, Astrahan Hanlığı, Kırım Hanlığı, Kasım Hanlığı, Kazak Hanlığı, Şeybani Hanlığı, Hive Hanlığı, Buhara Hanlığı, Sibir Hanlığı.

20.yüzyılın başlarında bazı cumhuriyet kurma girişimleri olmuş ancak çoğu kısa sürede sona ermiştir. 20. yüzyılın sonlarında ise SSCB'nin dağılmasıyla dünyadaki Türk devleti sayısı 7'ye çıkmıştır.

Aşağıda Türkler tarafından kurulan ya da unsuru oldukları imparatorluk, kağanlık, hanedanlık, devlet, beylik, hanlık ve cumhuriyetlerin listesi verilmiştir:

Konu başlıkları

1 İlkçağ
2 Orta Çağ
3 İslamiyet Sonrası Dönem
4 Moğol İstilası Sonrası Dönem
5 Eski Cumhuriyetler
6 Sovyet Dönemi Cumhuriyetleri
7 Çağdaş Cumhuriyetler
8 Çağdaş Özerk Cumhuriyetler
9 Türklerin Unsuru Olduğu Diğer Özerk Cumhuriyetler

[değiştir] İlkçağ

Devlet	Tarih	Notlar
Hiung-nu	M.Ö. 4 asır-M.Ö.46	匈奴 Büyük Hun İmparatorluğu olarak da bilinir.
Batı Hiung-nu	M.Ö.46-M.S.23	西匈奴, Çiçi
Doğu Hiung-nu	M.Ö.46-M.S.48	東匈奴, Ho-han-ye, M.S 48’de ikiye bölündü.
Ding-ling	M.Ö. 1. asır	丁零 Ding-ling, 高車 Gao-che, 敕勒 Chi-le, 鐵勒 Tie-le w:en:Dingling
Vu-sun	M.Ö. 1. asır	烏孫 w:en:Wusun^{[kaynak belirtilmeli]}
Vu-huan	M.Ö. 1. asır	烏桓 w:en:Wuhuan^{[kaynak belirtilmeli]}
Kuzey Hiung-nu	M.S.48-156	北匈奴, Panu
Güney Hiung-nu	M.S.48-216	南匈奴, Pi Batı Hun İmparatorluğu olarak ta bilinir.
Han Zhao	M.S.304-329	前趙 (匈奴 Hiung-nu, 16 Krallık içinde)
Hou Zhao	M.S.319-351	後趙 (羯 Jie, 16 Krallık içinde)
Wei	M.S.338-392	翟魏 (丁零 Ding-ling, 16 Krallık dışında)
Hunlar	M.S.374-496	Avrupa Hunları
Eftalitler	M.S.390-577	白匈奴 Ak Hunlar
Bei Liang	M.S.397-439	北涼 Hiung-nu Lushui Hu (盧水胡) kolu, 16 Krallık içinde)
Xia	M.S.407-431	夏 (匈奴 Hiung-nu, 16 Krallık içinde)
Sabirler	M.S.515-576	Sibirler ya da Sabarlar ^{[kaynak belirtilmeli]}

[değiştir] Orta Çağ

Devlet	Tarih	Notlar
Göktürk Kağanlığı	M.S.552-582	前突厥 Birinci Göktürk da denir.
Avarlar	M.S.580-805	Avrupa Avarları
Batı Göktürk Kağanlığı	M.S.583-657	西突厥
Doğu Göktürk Kağanlığı	M.S.583-630	東突厥
Hueyantuo	M.S.630-647	薛延陀 w:en:Xueyantuo Ding-ling'in kolu
Otuz Oğuzlar		Doğu Göktürk 12 boyu + Batı Göktürk 10 boyu + Başmil 5 boyu + Karluk 3 boyu
Dokuz Oğuzlar		鐵勒九姓 Tiele = Toquz Oguz = Uygur 9 boyu
Kutrigurlar	M.S.5-6.asır	Karadeniz’in kuzeyine egemen oldular ^{[kaynak belirtilmeli]}
Otrigurlar	M.S.5-6.asır	Karadeniz’in kuzeyine egemen oldular ^{[kaynak belirtilmeli]}
Onogurlar	M.S.5-6.asır	^{[kaynak belirtilmeli]}
Fergane İhşidileri	M.S.627-670	Göktürklere tabi bir boydu ^{[kaynak belirtilmeli]}
Büyük Bulgarya	M.S.630-665
Tuhar Yabguları	M.S.630-700	Göktürklere tabi bir boydu ^{[kaynak belirtilmeli]}
Hazarlar	M.S.630-965	可薩 Batı Göktürk
Birinci Bulgar Devleti	M.S.632-1018	Tuna Bulgar Hanlığı (632-864) / Bulgar Knezliği (864-913) / Bulgar Çarlığı (913-1018)
İdil Bulgarları	M.S.665-1391	İlk Müslüman Türkler./Çuvaşistan'ın kökeni.
İkinci Göktürk Kağanlığı	M.S.681-744	後突厥 ya da Kutluklar
Konglu-lar	M.S.712-730	Göktürklere tabi bir boydu ^{[kaynak belirtilmeli]}
Türgişler	M.S.717-766	突騎施 Batı Göktürk Kağanlığının "On Ok"'dan
Kimekler	M.S.720-810	基馬克
Uygur Kağanlığı	M.S.744-840	回紇, 烏護, 烏紇, 韋紇, 回鶻
Karluklar	M.S.766-840	葛羅祿 (M.S.665-680 arası da bağımsız yaşadılar)
Başmiller		抜悉蜜 ya da Basmiller olarak bilinir.

[değiştir] İslamiyet Sonrası Dönem

Devlet	Tarih	Notlar
Karahanlılar	M.S.840-1042	Karluklar ile Uygur Kağanlığı'nın kalıntısı. Türk tarihinde İslamiyeti kabul eden ilk devlet.
Kırgızlar	M.S.840-1207
Peçenekler	M.S.860-1091
Kıpçaklar	M.S. 9-13.asır	ya da Kumanlar
Uzlar	M.S.860-1068
Şirvanşahlar	M.S.861-1538	Bugünkü Azerbaycan'da.
Tolunoğulları	M.S.868-905	Mısır'da Abbasiler'in memlûkleri tarafından kurulmuştu
Saciler	M.S.879-941	Bugünkü Azerbaycan'da.
Kansu Uygur Krallığı	M.S.905-1226	甘州回鶻 Bugünkü Sarı Uygurların kökeni.
Karahoca Uygur Krallığı	M.S.911-1368	高昌回鶻 (Bugünkü Doğu Türkistan)
Hou Tang	M.S.923-936	後唐, 沙陀 Şatuo (Beş Hanedan On Krallık dönemi: Beş Hanedandan)
Akşitler	M.S.935-969	Mısır'da Abbasiler'in memlûkleri tarafından kurulmuştu.
Hou Jin	M.S.936-947	後晉, 沙陀 Şatuo (Beş Hanedan On Krallık dönemi: Beş Hanedandan)
Salariler	M.S.941-981	Bugünkü Azerbaycan'da.
Hou Han	M.S.947-950	後漢 (Beş Hanedan On Krallık dönemi: Beş Hanedandan)
Hou Zhou	M.S.951-960	後周 (Beş Hanedan On Krallık dönemi: Beş Hanedandan)
Revvadiler	M.S.981-1040	Bugünkü Azerbaycan'da.
Oğuz Yabgu Devleti	M.S. 950-1040
Gazneliler	M.S.962-1187	Samaniler'in memlûklerinden.
Selçuklu	M.S. 1037-1194	Selçuklular
Doğu Karahanlılar	M.S. 1042-1211
Batı Karahanlılar	M.S. 1042-1212
Mengücekliler	M.S. 1072-1277	I. Dönem Anadolu Beyliği
Çaka Beyliği	M.S. 1081-1098	I. Dönem Anadolu Beyliği
Dilmaçoğulları	M.S. 1085-1192	I. Dönem Anadolu Beyliği
Çubukoğulları	M.S. 1085-1092	I. Dönem Anadolu Beyliği
Danişmentliler	M.S. 1092-1202	I. Dönem Anadolu Beyliği
Saltuklular	M.S. 1092-1202	I. Dönem Anadolu Beyliği
Suriye Selçukluları	M.S. 1092-1117	Melikşah'ın kardeşi Tutuş'un hükümdarlığı
Anadolu Selçukluları	M.S. 1092-1243	Selçuklular Rum Selçukluları olarak bilinir.
Kirman Selçukluları	M.S. 1092-1230	Alparslan'ın kardeşi Kavurd Bey'in sülalesi / Kaşkaylar ve Hamslerin kökeni.^{[kaynak belirtilmeli]}
Harezmşahlar	M.S. 1097-1231	Selçuklular'ın Memlûklerinden Anuş Tegin tarafından kurulan devlet
İnaloğulları	M.S.1098-1183	I. Dönem Anadolu Beyliği
Ahlatşahlar	M.S.1100-1207	I. Dönem Anadolu Beyliği
Artuklular	M.S.1102-1408	I. Dönem Anadolu Beyliği
Böriler	M.S.1117-1154	ya da Suriye Atabeyliği
Zengiler	M.S.1127-1259	Musul, Halep Atabeylikleri
İl-Denizliler	M.S.1146-1225	ya da Azerbaycan Atabeyliği
Erbilliler	M.S.1146-1232	ya da Erbil Beyliği
Salgurlular	M.S.1147-1284	ya da Fars Atabeyliği
Irak Selçukluları	M.S.1157-1194	Sencer'in ölümünden sonra Irak-ı Arap ve Irak-ı Acem (Batı İran)'ı yöneten Büyük Seçlukluların kalıntısı.
Köle Hanedanı	M.S.1206-1290	Delhi Sultanlığı (1206-1526)
Karluk Beyliği	M.S.1212-1300	Karahanlıların devamı.
Çobanoğulları	M.S.1227-1309	I. Dönem Anadolu Beylikleri

[değiştir] Moğol İstilası Sonrası Dönem

Devlet	Tarih	Notlar
Altın Orda	M.S.1227-1502	Cuci'nin ulusu.
Çağatay Hanlığı	M.S.1227-1369	Çağatay'nin ulusu.
Mısır Memlük Devleti	M.S.1250-1517	Bahri hanedanı Türk memlûklerinden. Burci hanedanı Çerkes memlûklerinden.
Karamanoğulları	M.S.1256-1483	II. Dönem Anadolu Beyliği
İnançoğulları	M.S.1261-1368	II. Dönem Anadolu Beyliği
Sahipataoğulları	M.S.1275-1342	II. Dönem Anadolu Beyliği
Pervaneoğulları	M.S.1277-1322	II. Dönem Anadolu Beyliği
Tacettinoğulları	M.S.12. asır	II. Dönem Anadolu Beyliği
Canikoğulları	M.S.12. asır	II. Dönem Anadolu Beyliği
Berçemeoğulları	M.S.12. asır	II. Dönem Anadolu Beyliği
Yaruklular	M.S.12. asır	II. Dönem Anadolu Beyliği
Alaiye Beyliği	M.S. 12. asır	II. Dönem Anadolu Beyliği
Eşrefoğulları	M.S.12..-1326	II. Dönem Anadolu Beyliği
Menteşeoğulları	M.S.1280-1424	II. Dönem Anadolu Beyliği
Dobruca Beyliği	M.S.1281-1299	II. Dönem Anadolu Beyliği Dobruca (bugünkü Bulgaristan ve Romanya)'da.
Haleci Hanedanı	M.S.1290-1321	Delhi Sultanlığı (1206-1526)
Karesioğulları	M.S.1297-1360	II. Dönem Anadolu Beyliği
Candaroğulları	M.S.1299-1462	II. Dönem Anadolu Beyliği
Osmanlılar	M.S.1299-1922
Germiyanoğulları	M.S.1300-1423	II. Dönem Anadolu Beyliği
Hamitoğulları	M.S.1301-1423	II. Dönem Anadolu Beyliği
Saruhanoğulları	M.S.1302-1410	II. Dönem Anadolu Beyliği
Aydınoğulları	M.S.1308-1426	II. Dönem Anadolu Beyliği,
Basarab Hanedanı	1310-1627	Eflak Prensliği'nin Kıpçak = Kuman kökenli hanedanı.
Tuğlak Hanedanı	M.S.1321-1398	Delhi Sultanlığı (1206-1290)
Tekeoğulları	M.S.1321-1390	II. Dönem Anadolu Beyliği
Eretna Beyliği	M.S.1335-1381	II. Dönem Anadolu Beyliği
Dulkadiroğulları	M.S.1339-1521	II. Dönem Anadolu Beyliği
Ramazanoğulları	M.S.1325-1608	II. Dönem Anadolu Beyliği
Doğu Çağatay Hanlığı	M.S.1347-1508	ya da Moğolistan Hanlığı
Akkoyunlular	M.S.1350-1507	Türkmenler
Karakoyunlular	M.S.1380-1469	Türkmenler
Kadı Burhaneddin Ahmed Devleti	M.S.1381-1398	II. Dönem Anadolu Beyliği
Timurlular	M.S.1370-1507	Çağatay Hanlığı'na bağlı olup Türkleşmiş Moğollardan Barlas boyu.
Seyyid Hanedanı	M.S.1414-1451	Delhi Sultanlığı (1206-1526)
Nogay Orda	M.S.1440 -1465	ya da Nogay Yurdu. Nogay Hanlığı olarak da bilinir.
Şeybani Hanlığı	M.S.1428-1599	ya da Özbek Hanlığı. Cuci ulusunun Şiban (Şeyban) sülalesinden
Kazan Hanlığı	M.S.1437-1552	Cuci ulusundan Toka Temür sülalesinden. Bugünkü Tataristan’ın kökeni.
Kırım Hanlığı	M.S.1440-1475	Cuci ulusundan Toka Temür sülalesinden.
Kasım Hanlığı	M.S.1445-1681	Kazan Hanlığı'ndan ayrılmış bir hanlık.
Kazak Hanlığı	M.S.1465-1737	Cuci ulusundan Toka Temür sülalesinden. Bugünkü Kazakistan’ın kökeni.
Astrahan Hanlığı	M.S.1466-1554	Cuci ulusundan Toka Temür sülalesinden.
Safeviler	M.S.1502-1736	Türkmenler
Hive Hanlığı	M.S.1512-1806	Özbek üç hanlığının biri. Cuci ulusunun Şiban (Şeyban) sülalesinden Şeybani Hanedanı
Babürlüler	M.S.1526-1858	Mughal İmparatorluğu olarak bilinir.
Yarkand Hanlığı	M.S.1514-1680	Kaşgar Hanlığı, Doğu Çağatay Hanlığı'nın kalıntısı
Küçüm Sibir Hanlığı	M.S.1556-1600	Cuci ulusunun Şiban (Şeyban) sülalesinden. Altay ve Tümen Tatarlarının kökeni.
Buhara Hanlığı	M.S.1599-1785	Özbek üç hanlığının biri. Cuci ulusundan Toka Temür sülalesinden. Aştarhan Hanedanı
Hokand Hanlığı	M.S.1710-1876	Özbek üç hanlığının biri. Cengiz Han'ın soyundan olmayan Ming boyu
Afşar Hanedanı	M.S.1736-1802	Türkmenler
Bakü Hanlığı	M.S. 1747-1806	Azerbaycan’da.
Buhara Emirliği	M.S. 1756-1924	Özbek üç hanlığının biri. Mangıt Hanedanı
Şirvan Hanlığı	M.S.17 yy
Şeki Hanlığı	M.S.17 yy	ya da Seki Hanlığı.
Karabağ Hanlığı	M.S. 17 yy
Kuba Hanlığı	M.S. 17 yy	ya da Quba Hanlığı
Gence Hanlığı	M.S. 17 yy
Taliş Hanlığı	M.S. 17 yy
Nahcivan Hanlığı	M.S. 17 yy
Kaçar Hanedanı	M.S. 1781-1925	Türkmenler
Hive Hanlığı	M.S.1806-1920	Özbek üç hanlığının biri. İnak Hanedanı
Kaşgar-Yarkand Emirliği	M.S. 1866-1877	Kokand Hanlığı'nın generali Yakub Beg'in hükûmeti.

-- Eski dönemlerde kullanılan Osmanlı bayrakları sırasıyla:
>>>>>>>>>>>>>>

[değiştir] Eski Cumhuriyetler

Devlet	Tarih	Notlar
Aras Cumhuriyeti	1919
Güneybatı Kafkasya Cumhuriyeti	1918-1919	ya da Kars Cumhuriyeti
Batı Trakya Bağımsız Hükûmeti	31 Ağustos 1913 - 29 Ekim 1913	Batı Trakya Türk Cumhuriyeti
Türkistan Milli Devleti	1917-1918
Alaş Orda Milli Devleti	1917-1920
İdil Ural Devleti	1918-1919
Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti	1918 - 1920
Güney Azerbaycan Azadistan Cumhuriyeti	1919-1920
Buhara Sovyet Halk Cumhuriyeti	1920-1924
Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti	12 Kasım 1932 - 6 Şubat 1934
Harezm Sovyet Halk Cumhuriyeti	1920-1925
Tannu Tuva Halk Cumhuriyeti	1921-1944
Hatay Cumhuriyeti	1938-1939
Doğu Türkistan Cumhuriyeti	12 Kasım 1944 - 20 Ekim 1949
Güney Azerbaycan Özerk Cumhuriyeti	1945
Kırım Halk Cumhuriyeti	1917-1918