తుర్కమేనిస్తాన్
వికీపీడియా నుండి
| Türkmenistan Jumhuriyäti
రిపబ్లిక్ ఆఫ్ తుర్కమేనిస్తాన్
|
||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
| జాతీయగీతం స్వంతంత్ర, నిష్పాక్షిక, తుర్కమేనిస్తాన్ జాతీయగీతము |
||||||
 |
||||||
| రాజధాని (మరియు అతిపెద్ద నగరం) |
అష్గబత్ |
|||||
| అధికార భాషలు | తుర్క్‌మెన్ | |||||
| ప్రభుత్వం | ఏక పార్టీ పాలన | |||||
| స్వాతంత్యము | ||||||
| విస్తీర్ణం | ||||||
| - | మొత్తం | 488,100 కి.మీ² (52వది) 188,457 చ.మై |
||||
| - | జలాలు (%) | 4.9% | ||||
| జనాభా | ||||||
| - | 2005 అంచనా | 4,833,000 (113వది2) | ||||
| - | జన సాంద్రత | 10 /కి.మీ² (173వది) 26 /చ.మై |
||||
| జీడీపీ (PPP) | 2005 అంచనా | |||||
| - | మొత్తం | $29.38 బిలియన్ (94th) | ||||
| - | తలసరి | $5,900 (92వది) | ||||
| మా.సూ (హెచ్.డి.ఐ) (2003) | 0.738 (medium) (97వది) | |||||
| కరెన్సీ | తుర్క్‌మెన్ మనత్ (TMM) |
|||||
| టైం జోన్ | (UTC+5) | |||||
| - | వేసవి (DST) | (UTC+6) | ||||
| ఇంటర్నెట్ డొమైన్ కోడ్ | .tm | |||||
| కాలింగ్ కోడ్ | +993 | |||||
| 1.) నియజోవ్ అధ్యక్షుడుగా మరియు మంత్రివర్గానికి నాయకుడుగా కూడా వ్యవహరిస్తున్నారు. 2.) 2005 గణాంకాల పై ఆధారిత ర్యాంకు |
||||||
తుర్కమేనిస్తాన్, మధ్య ఆసియా లో ఒకప్పుడు తుర్క్‌మెన్ సోవియట్ సోషలిస్ట్ రిపబ్లిక్ గా పిలవబడిన దేశము. దీనికి సరిహద్దులుగా ఆఫ్ఘానిస్తాన్, ఇరాన్, ఖజకిస్తాన్, ఉజ్బెకిస్తాన్ దేశాలు మరియు తూర్పున కాస్పియన్ సముద్రము కలవు.
విషయ సూచిక |
[మార్చు] చరిత్ర
తుర్కమేనిస్తాన్ ప్రాంతము అనాదిగా జనవాసములు కలిగిన ప్రాంతము. అనేక సామ్రాజ్యాల సైన్యాలు పుష్కలమైన ప్రదేశాలకు వెళుతూ మార్గమధ్యములో ఇక్కడ తిష్ట వేశాయి.
క్రీ.పూ. 4వ శతాబ్దములో అలెగ్జాండర్ ఇండియా వెళ్లే మార్గములో తుర్కమేనిస్తాన్ ను జయించాడు. ఆ తరువాత నూటా యాభై సంవత్సరాలకు ప్రస్తుత రాజధాని అష్గబత్ పరిసర ప్రాంతములోనున్న నిసా రాజధానిగా పార్థియన్ సామ్రాజ్యము స్థాపించబడినది. 7వ శతాబ్దములో అరబ్బులు ఈ ప్రాంతాన్ని జయించి ఇస్లాం మతాన్ని వ్యాపించజేశారు. దీనితో తుర్క్‌మెన్ మధ్య ప్రాచ్య సంస్కృతిలో భాగమైనారు. ఇదే సమయములో ఆసియా మరియు ఐరోపాల మధ్య అతిపెద్ద వాణిజ్య మార్గముగా ప్రఖ్యాత సిల్క్ రోడ్ అభివృద్ధి చెందినది.
ఖలీఫా అల్-మమూన్ తన రాజధాని మెర్వ్ కు తరలించినప్పుడు అనతి కాలములోనే తుర్కమేనిస్తాన్ ప్రాంతము గ్రేటర్ ఖొరసాన్ యొక్క రాజధానిగా ప్రసిద్ధి చెందినది.
11వ శతాబ్దము మధ్య కాలములో, సెల్ద్‌జుక్ సామ్రాజ్యమునకు చెందిన శక్తివంతమైన తుర్కలు ఆఫ్ఘనిస్తాన్ వరకు సామ్రాజ్యాన్ని విస్తరించడానికి తమ శక్తిని తుర్కమేనిస్తాన్ ప్రాంతములో కేంద్రీకరించారు. అయితే 12వ శతాబ్దపు రెండవ అర్ధ భాగములో ఆ సామ్రాజ్యము విచ్చిన్నమై తుర్క్‌మెన్ తమ స్వాతంత్ర్యము కోల్పోయారు. చెంఘీజ్ ఖాన్ తన పశ్చిమ దండయాత్రలో భాగముగా కాస్పియన్ సముద్రము యొక్క తూర్పు తీర ప్రాంతాన్ని తన ఆధినములోకి తెచ్చుకొన్నాడు. తర్వాత యేడు శతాబ్దాల పాటు తుర్క్‌మెన్ ప్రజలు అనేక సామ్రాజ్యాల పాలనలో తరచూ అంతర్-తెగల యుద్ధాలతో జీవించారు.
తుర్కమేనిస్తాన్ పర్షియా నుండి వేర్పడి 1865 నుండి 1885 వరకు రష్యా లో కలపబడినది. 1894 వరకు తుర్కమేనిస్తాన్ పూర్తిగా రష్యన్ సామ్రాజ్యము యొక్క ఆధీనములోకి వచ్చింది. 1917 లో జరిగిన రష్యన్ విప్లవము మరియు దాని తరువాత నెలకొన్న రాజకీయ ఉన్రెస్త్ 1924లో తుర్కమేనిస్తాన్ ను సోవియట్ సమాఖ్య యొక్క 15వ రిపబ్లిక్‌గా ప్రకటించడానికి దారితీసినది. అప్పుడే ఆధునిక సరిహద్దులతో ప్రస్తుత రూపములోని తుర్కమేనిస్తాన్ అవతరించినది.
1991 లో సోవియట్ సమాఖ్య విఛ్ఛిన్నము కావడముతో తుర్కమేనిస్తాన్ కు స్వాతంత్ర్యము వచ్చినది. స్వాతంత్ర్యము తర్వాత కూడా సోవియట్ కాలపు కమ్యూనిష్టు నేత, సపర్మురత్ నియజోవ్ అధికారములో కొనసాగాడు.
[మార్చు] రాజకీయాలు
పూర్వపు సోవియట్ సమాఖ్య యొక్క కమ్యూనిష్టు పార్టీలో బ్యూరోక్రాట్ అయిన సపర్మురత్ నియజోవ్, జీవితకాల అధ్యక్షునిగా తుర్కమేనిస్తాన్ యొక్క సర్వాధికారాలు తన గుప్పెట పెట్టుకొన్నాడు. ఈయన వ్యతిరేకతను సహించడు. అధ్యక్షుడు నియజోవ్ తుర్క్‌మెన్‌బాషీ (సమస్త తుర్క్‌మెన్ల యొక్క నాయకుడు) గా వ్యక్తి పూజ సర్వవ్యాపితమై ఉన్నది. ఈయన ముఖచిత్రము తుర్కమేనిస్తాన్ లో కరెన్సీ నోట్ల నుండి వోడ్కా సీసాల వరకు అన్నింటిమీద కనిపిస్తుంది. తుర్క్‌మెన్ జాతీయ టెలివిజన్ యొక్క చిహ్నము కూడా ఈయన చిత్రమే. నియజోవ్ రాసిన రెండు పుస్తకాలు పాఠశాలలో, మోటరుక్లబ్బుల్లో మరియు ఇళ్లల్లో తప్పనిసరిగా చదవలసినవిగా ఆజ్ఞ జారీ చేశారు. ఈయన పేరుపెట్టలేని సంస్థలకు ఈయన తల్లి పేరు పెట్టారు. అన్ని గోడ మరియు చేతి గడియారాలలో డయల్ మీద నియజోవ్ ముఖచిత్రము ముద్రించబడినది. రాజధాని నగరములో తానే స్వయంగా రూపొందించిన 15 మీటర్ల ఎత్తైన నియజోవ్ విగ్రహము తిరిగే మండపముపై ప్రతిష్టించారు. ఇది అన్నివేళలా సూర్యుని ఎదురుగా ఉండి నగరముపై కాంతి విరజిమ్ముతూ ఉంటుంది. అయితే నిజజీవితములో నియజోవ్ అంత పొడుగు మనిషేమీ కాదు. కేవలము ఐదడుగుల ఎత్తే.
తుర్క్‌మెన్లలో బాగా ప్రాచుర్యము పొందిన నినాదము హల్క్! వతన్! తుర్క్‌మెన్‌బాషి (ప్రజలు! మాతృభూమి! నాయకుడు!) నియజోవ్ వారములో రోజుల పేర్లను మార్చి తన కుటుంబసభ్యుల పేర్లు పెట్టాడు. సరికొత్త తుర్క్‌మెన్ జాతీయ గీతాన్ని, ప్రతిజ్ఞను స్వయంగా రాశాడు. అందులో మాతృభూమిని, తుర్క్‌మెన్‌బాషీని తులనాడిన వారి చేతులు తీసెయ్యాలని కుడా ఉంది.
తుర్కమేనిస్తాన్ యొక్క విస్తార సహజ వాయువు నిల్వలను చేజిక్కించుకోవాలనుకుంటున్న విదేశీ కంపెనీలకు ఈ నిల్వలు నియజోవ్ ఆధీనములో ఉండటము వలన ఆయనతో సహకరించక తప్పట్లేదు. ఇదే కారణముచేత ఈయన రాసిన "రుహనామా" పుస్తకము విదేశీ పారిశ్రామికవేత్తలచే క్రొయేషియన్, పోలిష్, హంగేరియన్ మరియు బంటూ మొదలైన ప్రపంచములోని ముఖ్య భాషలన్నింటిలో ప్రచురించబడింది.
[మార్చు] ప్రాంతాలు
తుర్కమేనిస్తాన్ 5 ప్రాంతాలు లేదా వెలాయత్లర్ (ఏకవచనము - వెలాయత్) మరియు ఒక స్వతంత్ర నగరముగా విభజించబడినది.
| ప్రాంతము | ISO 3166-2 | రాజధాని | విస్తీర్ణము (చ.కి.మీ) | విస్తీర్ణము (చ.మఈ) | జనాభా (1995) | పటసూచిక |
|---|---|---|---|---|---|---|
| అష్గబత్ | అష్గబత్ | 604,000 | ||||
| అహాల్ ప్రాంతము | TM-A | అష్గబత్ | 95,000 | 36,680 | 722,800 | 1 |
| బాల్కన్ ప్రాంతము | TM-B | బాల్కనబత్ | 138,000 | 53,280 | 424,700 | 2 |
| దషోవుజ్ ప్రాంతము | TM-D | దషొగుజ్ | 74,000 | 28,570 | 1,059,800 | 3 |
| లెబాప్ ప్రాంతము | TM-L | తుర్క్‌మెనబత్ | 94,000 | 36,290 | 1,034,700 | 4 |
| మేరీ ప్రాంతము | TM-M | మేరీ | 87,000 | 33,590. | 1,146,800 | 5 |
[మార్చు] భౌగోళికము
తుర్కమేనిస్తాన్ విస్తీర్ణము దాదాపు 488,100 చ.కి.మీలు. దేశము యొక్క 90% విస్తీర్ణంలో కారాకుం ఎడారి వ్యాపించిఉన్నది. మధ్య భాగమును తురాన్ లోతట్టుభూమి మరియు కారాకుం ఎడారి ఆక్రమించుచున్నాయి. ఇవి అంతా చదునైన భూములు. నైఋతి సరిహద్దు వెంటా ఉన్న కోపెత్ దాగ్ పర్వతశ్రేణులు 2,912 మీటర్ల ఎత్తుకు చేరుతున్నవి. దూర పశ్చిమాన బాల్కన్ పర్వతాలు, దూర తూర్పున కుగితాంగ్ శ్రేణులు దేశములోని ఇతర చెప్పుకోదగిన ఎత్తైన ప్రదేశాలు. ఆమూ దర్యా మరియు హరి రుద్ ఈ దేశము గుండా ప్రవహించే నదులు.
ఇక్కడ స్వల్ప వర్షాలతో కూడిన ఉప ఆయనరేఖా ప్రాంతపు ఎడారి వాతావరణము. శీతాకాలాలు పొడిగా మరియు మితముగా ఉంటాయి. జనవరి నుండి మే వరకు చాలా మటుకు అవపాతము కురుస్తుంది. కోపెత్ దాగ్ శ్రేణులు అన్నింటికంటే ఎక్కువ అవపాతాన్ని పొందుతాయి.
ఇతర నగరములు : తుర్క్‌మెన్‌బాషి (ఇదివరకటి క్రాస్నొవోడ్స్క్) మరియు దషొగుజ్.
[మార్చు] ఆర్ధిక వ్యవస్థ
తుర్కమేనిస్తాన్ ప్రపంచములోనే 10వ పత్తి ఉత్పత్తిదారు. సాగుభూమిలో సగభాగము పత్తి పండిస్తారు. ప్రపంచములోనే 5వ పెద్ద సహజ వాయువు నిల్వలు, చమురు నిల్వలు తుర్కమేనిస్తాన్‌లో ఉన్నాయి. 1994లో రష్యా తుర్క్‌మెన్ సహజ వాయువును హార్డ్ కరెన్సీ మార్కెట్లకు ఎగుమతి చేయడానికి నిరాకరించడము, పూర్వపు సోవియట్ సమాఖ్యలోని పెద్ద తుర్క్‌మెన్ సహజ వాయువు వినియోగదారుల అప్పులు కొండలా పెరిగి పోవడముతో పారిశ్రామిక ఉత్పాదన వేగంగా అడుగంటి దేశ బడ్జెట్ మెరుగులో నుండి స్వల్ప తరుగుకు వెళ్లినది.
తుర్కమేనిస్తాన్ తమ సహజవాయువు మరియు పత్తి అమ్మకాలతో కుంటుపడిన ఆర్ధిక వ్యవస్థను నెట్టుకు రాగలమనే ఆశతో సంస్కరణల మార్గములో ఆచితూచి అడుగులు వేస్తున్నది. ప్రైవేటీకరణ లక్ష్యాలు పరిమితముగానే ఉన్నాయి. 1998 నుండి 2002 మధ్య కాలములో తుర్కమేనిస్తాన్ తగినన్ని సహజ వాయువు ఎగుమతి మార్గాలు లేక మరియు విస్తారమైన స్వల్పకాలిక విదేశీ అప్పు వలన ఎన్నో ఇబ్బందులు ఎదుర్కొన్నది. అదే సమయములో అంతర్జాతీయముగా చమురు మరియు వాయువు ధరలు పెరగడము వలన మొత్తము ఎగుమతుల యొక్క విలువ మాత్రము త్వరితగతిన పెరిగినది. సర్వవ్యాప్తమైన అంతర్గత పేదరికము, విదేశీ అప్పు భారము, మరియు మార్కెట్ అనుకూల సంస్కరణలను అవలంభించడానికి ప్రభుత్వము యొక్క విముఖత వలన దగ్గరి భవిష్యత్తు నిరాశాజనకముగానే ఉన్నది.
అధ్యక్షుడు నియజోవ్ తన సొంత దర్జాలకోసము దేశము యొక్క ఖజానను ఖాళీ చేసినాడు. రాజధాని బయటి ప్రాంతాలలోని ప్రజలు కటిక దారిద్ర్యముతో పోరాడుతుంటే నగరములకు, ప్రత్యేకముగా అష్గబత్కు, విస్తారముగా హంగులు కూర్చి రూపుదిద్దాడు. నియజోవ్ ఉచిత మంచినీరు, విధ్యుఛ్ఛక్తి మరియు ఇంధనము ఇస్తానని ప్రమాణము చేశాడు కానీ కోతలు సర్వసాధారణము.
[మార్చు] ప్రజలు
తుర్కమేనిస్తాన్ లో అధిక సంఖ్యాక ప్రజలు తుర్క్‌మెన్ జాతికి చెందినవారు. రష్యన్లు మరియు ఉజ్బెక్లు ఇతర జాతుల ప్రజలు. జాతుల మధ్య వారధిగా రష్యన్ భాష ఇంకా విరివిగా ఉపయోగిస్తున్నప్పటికీ తుర్క్‌మెన్ భాష తుర్కమేనిస్తాన్ యొక్క అధికార భాష. ఉన్నత పాఠశాల స్థాయి వరకు విద్యాభ్యాసము అందరికీ తప్పనిసరి. పాఠశాల విద్య యొక్క నిడివి ఇటీవల 11 నుండి 9 సంవత్సరాలకు కుదించబడినది.
[మార్చు] బయటి లింకులు
- తుర్కమేనిస్తాన్ లో స్వాతంత్ర్యముపై ఫ్రీడం హౌస్ 2005 వార్షిక నివేదిక
- తుర్కమేనిస్తాన్ ఆమ్నెష్టీ ఈంటర్నేషనల్ 2005 వార్షిక నివేదిక
- యురేషియా.ఆర్గ్ లో తుర్కమేనిస్తాన్ విశ్లేషనాత్మక వార్తలు
- తుర్కమేనిస్తాన్ చిత్రమాలిక
|
|
|---|
| ఆఫ్ఘనిస్తాన్ · కజఖిస్తాన్ · కిర్గిజ్‌స్తాన్ · మంగోలియా · రష్యా · తజికిస్తాన్ · తుర్కమేనిస్తాన్ · ఉజ్బెకిస్తాన్ |
|
|
|
|---|---|
|
ఆఫ్ఘనిస్తాన్ · ఆర్మేనియా · అజెర్‌బైజాన్1 · బహ్రయిన్ · బంగ్లాదేశ్ · భూటాన్ · బ్రూనై · కంబోడియా · చైనా · తూర్పు తైమూర్ · సైప్రస్1 · జార్జియా1 · భారత దేశము · ఇండొనేషియా · ఇరాన్ · ఇరాక్ · ఇస్రాయెల్ · జపాన్ · జోర్డాన్ · కజకస్తాన్1 · దక్షిణ కొరియా · ఉత్తర కొరియా · కువైట్ · కిర్గిజిస్తాన్ · లావోస్ · లెబనాన్ · మలేషియా · మాల్దీవులు · మంగోలియా · మయన్మార్ · నేపాల్ · ఒమన్ · పాకిస్తాన్ · ఫిలిప్పీన్స్ · కతర్ · రష్యా1 · సౌదీఅరేబియా · సింగపూర్ · శ్రీలంక · సిరియా · తజికిస్తాన్ · తైవాన్ · థాయిలాండ్ · టర్కీ1 · టుర్క్‌మెనిస్తాన్ · యునైటెడ్ అరబ్ ఎమిరేట్స్ · ఉజ్బెకిస్తాన్ · వియత్నాం · యెమెన్1 1 ఐరోపా, ఆసియా - రెండు ఖండాలలోనూ విస్తరించిన దేశం. |
మూస:Commonwealth of Independent States
