Volkslista
Z Wikipedii
Volkslista (niem. Deutsche Volksliste DVL) – niemiecka lista narodowościowa wprowadzona 2 września 1940 na podstawie reskryptu Heinricha Himmlera. Na terenach Rzeczypospolitej Polskiej anektowanych przez III Rzeszę volkslistę wprowadzono zarządzeniem z 4 marca 1941 w czasie II wojny światowej.
Volkslista była przejawem rasistowskiej polityki III Rzeszy. Wprowadzona została w celu podziału ludności na zajętych terenach Polski – zarówno na terenie Generalnego Gubernatorstwa, jak i na terenach włączonych w granice administracyjne Rzeszy. Szczególnym naciskom poddawani byli mieszkańcy Śląska, Wielkopolski oraz Kaszub. Na tych terenach stosowano całą gamę środków przymusu: od nacisków administracyjnych (grożenie eksmisją z mieszkania, odebrania kartek żywnościowych, przeniesienie do gorszej pracy), poprzez represje policyjne (uporczywe wzywanie na policję, bicie), kończąc na wywożeniu rodzin (starych rodziców, żon, dzieci i sióstr) do obozów koncentracyjnych lub przesiedleńczych i warunkowaniu ich zwolnienia podpisaniem niemieckiej listy narodowościowej.
Polski Rząd na Uchodźstwie gen. Sikorskiego we Francji oraz biskup diecezji śląskiej ks. dr Stanisław Adamski przekonywali, żeby przyjmować volkslistę w celu uniknięcia zagłady biologicznej. W polskich audycjach angielskiego radia, również sugerowano przyjęcie DVL. Mówił o tym również Arka Bożek, członek emigracyjnej Rady Narodowej.
Odmiennie sytuacja kształtowała się na terenie Generalnego Gubernatorstwa, gdzie przypadki podpisania volkslisty były nieliczne, a ci, którzy ją podpisali, otoczeni byli ostracyzmem społeczeństwa. Ocenia się, że podpisało ją łącznie ok. 2 mln obywateli polskich. Tworzona była do końca marca 1942.
Dzieliła się na cztery kategorie:
- Volksdeutsche – osoby narodowości niemieckiej, aktywne politycznie, działające na rzecz III Rzeszy w okresie międzywojennym (tzw. Reichslista).
- Deutschstämmige – osoby przyznające się do narodowości niemieckiej, posługujące się na co dzień językiem niemieckim, kultywujące kulturę niemiecką, zachowujące się biernie.
- Eingedeutschte – osoby autochtoniczne, uważane przez Niemców za częściowo spolonizowane (główny nacisk na Ślązaków i Kaszubów – odmowa podpisania volkslisty mogła być uznana za "zdradę rasy" i zakończyć się wysłaniem całej rodziny do obozu koncentracyjnego lub przesiedleńczego).
- Rückgedeutschte – osoby narodowości polskiej uznane za wartościowe rasowo, działające na rzecz III Rzeszy (m.in. kolaboranci).
Zaliczeni do I i II grupy otrzymywali automatycznie obywatelstwo Rzeszy, zaliczeni do III grupy otrzymywali to obywatelstwo na 10 lat, zaś wpisani do IV grupy otrzymywali obywatelstwo na zasadzie wyjątku.
Spis treści |
[edytuj] Volkslista na Górnym Śląsku
Wszystkie osoby mieszkające na Górnym Śląsku były zobowiązane do wypełnienia kwestionariuszy. Osoby, które nie chciały określić się jako pochodzenia niemieckiego, musiały uzasadnić swój wybór - specjalne komisje analizowały wpisy na listę. Do komisji zgłaszały się rodziny z dziećmi, przyjmowano w kolejności według ulic. Komisja sprawdzała, czy dana osoba jest pochodzenia aryjskiego, oraz przepytywano dzieci w jakim języku mówi się w ich domu. Poza DVL mieli znaleźć się Polacy, którzy nie zostali obywatelami III Rzeszy. 16 lutego 1942 wydano zarządzenie, przedstawione prezydentom rejencji. Zarządzono obowiązek wskazania policji osób, które nie podały narodowości niemieckiej. Miejscowa policja miała przekazać tym osobom, że na złożenie wniosku o wpisanie na DVL mają 8 dni. Jeśli po tym czasie osoby nie potrafiłyby przedstawić dowodu złożenia takiego wniosku, miały zostać aresztowane a następnie skierowane do obozów koncentracyjnych. W 2 połowie 1944 dla osób, które odmówiły wpisania na DVL wprowadzono karę śmierci. Otrzymanie 3 kategorii było dla Ślązaków ochroną przed więzieniem lub obozem koncentracyjnym.
Według zachowanych, niepełnych danych dla powiatów rejencji katowickiej (jednostka administracyjna utworzona przez Niemców) do poszczególnych grup volkslisty wpisano ok. 90% mieszkańców, w tym do I grupy 7%, do II grupy 15%, do III grupy 64% i do IV grupy 4%.
[edytuj] Służba wojskowa
Wszyscy którzy podpisali niemiecką listę narodowościową podlegali prawu niemieckiemu. Oznaczało to, że byli oni powoływani do służby we wszystkich[potrzebne źródło] formacjach wojska niemieckiego, odmowa służby była jednoznaczna z wyrokiem śmierci za zdradę i represjami wymierzonymi w rodzinę. Osoby z III i IV grupy mogły być kierowane na roboty do Niemiec (w tym dzieci po ukończeniu 15 roku życia), gdzie jednak pracowały na zasadach wolnościowych, to znaczy nie były skoszarowane i miały ograniczone prawo do poruszania się w miejscu zamieszkania.
Dowódcy oddziałów Wehrmacht do których trafiali byli obywatele polscy z III i IV grupy volkslisty nauczeni doświadczeniem dobrze wiedzieli, że większość z nich ma niewiele zapału aby umrzeć za Trzecią Rzeszę i podczas walki na froncie zdezerteruje przy pierwszej okazji. W celu zapobieżenia takim przypadkom w odziałach niemieckich wyznaczano Polakom pewnych ideowo i rasowo "opiekunów" którzy nawet w czasie walki mieli nie spuszczać ich z oka, oraz stosowano odpowiedzialność zbiorową wobec całego oddziału w przypadku ich ucieczki. Dezercja z niemieckich oddziałów wojskowych była więc bardzo trudna, potęgowana faktem że żołnierze alianccy nie zawsze przejmowali się takimi zawiłymi "prawniczymi" kwestiami jak przymusowe zapisy na volkslistę, jeńcy w niemieckich mundurach mówiący po polsku mogli zostać potraktowani jako kolaboranci i (wbrew prawu wojennemu) rozstrzelani na miejscu.
[edytuj] Stosunek władz PKWN do volksdeutschów
Dekretem z 4 listopada 1944 r. zarządzono przymusowe internowanie wszystkich, którzy podpisali niemiecką listę narodowościową – każdy obywatel polski, który zadeklarował swoją przynależność do narodowości niemieckiej, bądź korzystał z praw i przywilejów z tytułu przynależności do narodowości niemieckiej podlega, niezależnie od odpowiedzialności karnej, przetrzymywaniu, umieszczeniu na czas nieoznaczony w miejscu odosobnienia (obozie) i poddaniu przymusowej pracy. Taka polityka – polegająca na przymusowej pracy Niemców oraz volksdeutschów – cieszyła się powszechną akceptacją w społeczeństwie, które miało w żywej pamięci tragiczne doświadczenia okresu okupacji.
Dekretem z 28 lutego 1945 wykluczono ze społeczeństwa polskiego wrogie elementy, a ustawą z 6 maja 1945 roku dopuszczono rehabilitację przed sądem grodzkim osób, które podpisały niemiecką listę narodowościową II, III, i IV kategorii. Osoby, które podpisały listę I kategorii, nie podlegały rehabilitacji. Na terenie Górnego Śląska już 9 lutego 1945 r. pełniący w tym czasie obowiązki wojewody śląskiego Jerzy Ziętek nakazał rejestrację ludności niemieckiej, do której zaliczył osoby posiadające I lub II grupę volkslisty. Dodatkowo zarządzeniem z 2 lipca 1945 roku wojewody Aleksandra Zawadzkiego (a więc na miesiąc przed podpisaniem aktu konferencji poczdamskiej sankcjonującej wysiedlenie Niemców z terenów Polski) zakazano osobom narodowości niemieckiej przebywania na terenie ówczesnego województwa śląsko-dąbrowskiego. Dodatkowo wprowadził on zasadę podpisywania tzw. deklaracji wierności.
Po roku 1950 ówczesne władze państwa polskiego zrehabilitowały wszystkich, którzy podpisali niemiecką listę narodowościową a nie zostali zrehabilitowani w inny sposób.
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Bibliografia
- R. Kaczmarek, 2004, Niemiecka polityka narodowościowa na Górnym Śląsku (1939-1945);
- R. Koehl, 1957, RKFDV: German Resettlement and Population Policy, 1939-1945, Cambridge;
- NUERNBERG MILITARY TRIBUNAL - The Testimony of Prosecution Witness Kuno Wirsich Volume IV
- 1973 Records of the United States Nuernberg War Crimes Trials United States of American v. Ulrich Greifelt et al.(CASE VIII)October 10. 1947 - March 10, 1948, National Archives and Records General Services Administration Washington;
