Paleolit środkowy

Z Wikipedii

Środkowy paleolit - odnosi się do charakterystycznych wyrobów kulturowych spotykanych na terenie zachodniej Eurazji. Odpowiednikiem dla tego terminu odnośnie terenów afrykańskich jest Środkowa Epoka Kamienia (MSA - Middle Stone Age). Proces przechodzenia od aszelskiej tradycji technologicznej do Środkowej Epoki Kamienia znanej z terenów afrykańskich trwał od ok 300 do 200 tys lat temu zaś koniec MSA wyznacza okres między 50 a 20 tys lat temu.

W okresie MSA broń miotana - oszczepy coraz częściej wyposażana była w ostrza liściowate jak i specjalnie odbijane odłupki o wcześniej zamierzonym trójkątnym kształcie które służyły jako groty. Zastosowanie kamiennych grotów znacznie zwiększało efektywność podejmowanych przez człowieka działań łowczych. W okresie MSA w zasadzie nie poświadczone jest stosowanie padlinożerstwa zaś śladów zorganizowanych polowań ludzkich dostarcza wiele stanowisk tj. Klasies River Mouth w RPA. Na stanowisku tym znaleziono szczątki bowida którego zabito za pomocą broni wyposażonej w kamienny grot. Kolejną cechą MSA jest rozwój narzędzi wykonywanych z kości i kościanych ostrzy broni miotanej grotów i harpunów. Na stanowisku Klasies River Mouth oraz w jaskiniach Border i Montagu odkryta właśnie tego typu zbrojniki które datowane są na okres między 80 a 66 tys lat temu. Na stanowisku Katanda(Demokratyczna Republik Konga) odkryto szereg płaskich ostrzy i harpunów datowanych na ok 80 tys lat temu. Na stanowisku Katanda odkryto szczątki dużych ryb słodkowodnych oraz szczątki większych ryb z gatunku Clarias do których upolowania najprawdopodobniej używano wspomnianych wyżej harpunów. Innowacją technologiczną w okresie trwania MSA jest pojawienie się technologii wirowej, w wyniku stosowania tej technologii otrzymywano wydłużone odłupki o równoległych bądź zbieżnych krawędziach

Do zasadniczych zmiana dochodzi również w strategii pozyskiwania surowców niezbędnych do produkcji narzędzi kamiennych. W okresie trwania kultury aszelskiej narzędzia produkowano głównie z surowców lokalnych natomiast narzędzia do których użyto surowców pozyskiwanych z dalszych odległości do 40 km stanowiły 0,1% wszystkich wytworów kamiennych. Na stanowiskach Środkowej Epoki Kamienia poświadczona jest obecność narzędzi wykonanych z surowców pochodzących z odległości ponad 120 km a udział artefaktów wykonanych z tych surowców może przekraczać 90% wszystkich wyrobów kamiennych.

W Środkowej Epoce Kamienia na stanowiskach Mumbwa (Zambia) w celowo uformowanej konstrukcji kamiennej znaleziono szczątki ludzkie podobne znalezisko odkryto na stanowisku Taramsa (Egipt) odkryto szczątki dziecka datowane na 80-50 tys. lat temu są to pierwsze intencjonalne ślady pochówków ludzkich.

W jaskini Border odkryto paciorki wykonywane z skorupek jaj strusich których wiek określany jest na ok 105 tys. lat temu. Paciorki wykonywane z tego samego materiału odkryto w Jaskini Ognisk oraz na stanowisku Nswatugi w Zimbabwe których wiek wyznaczają daty od 52 do 42 tys. lat temu. W jaskini Border odkryto tarze ozdoby wykonane z muszli mięczaków morskich (gatunku Comus).

• Do lat 70 XX wieku środkowy paleolit identyfikowano z kompleksem przemysłów mustierskich zamkniętego w przedziale chronologicznym od 120 do 40 tys. lat temu. Dzisiejsze badania zmieniają takie rozumienie terminu środkowy paleolity gdyż początek technologii typowych dla przemysłów mustierskich rozpoczynają się ok 350-300 tys lat temu. W związku z tym w środkowym paleolicie wydzielane są dwie fazy:

1 - wczesny środkowy paleolit zamknięty w przedziale między 350/300 a 120 tys. lat temu.

2 - młodszy środkowy paleolit którego początek przypada ok 120 tys. lat temu, zaś jego koniec to okres ok 40/30 tys. lat temu.

W Środkowym paleolicie mamy do czynienia z początkami organizacji grup ludzkich proces ten może poświadczyć analiza stanowiska Bilzinsleben znajdującego się na terenie Turyngii (wsch. Niemcy). Na stanowisku tym datowanym na okres 340-280 tys. lat temu wydzielić można kilka stref funkcjonalnych, strefę obróbki narzędzi kamiennych miejsce wyrzucania odpadków miejsca eksploatacji środowiska wodno-lądowego oraz centralny brukowany plac na którym odkryto obecność szałasowych form mieszkalnych.

Okres środkowego paleolitu wiążę z rozwojem obiektów mieszkalnych które zaczęto wykonywać z coraz lepszych materiałów. Punkty osadnicze lokalizowane były na zbiegu różnych ekosystemów co umożliwiało wydajniejsze korzystanie z zasobów środowiskowych. W Europie poświadczone jest pięć głównych typów obiektów mieszkalnych:

1 - obstawy kamienne lokalizowane na terenach otwartych np stanowisko Vilas Ruivas (Portugalia) jak i pod nawisami skalnymi np. Jaskinia Biśnik - Polska.

2 - jamy-półziemianki Combe Capelle (Francja), czasami pokryte konstrukcją drewnianą - Combe Grenal (Francja).

3 - bruki kamienne, na których rozmieszczane były konstrukcje zadaszeniem np. stanowisko Baume Bonne (Francja).

4 - konstrukcje drewniane lokalizowane pod nawiasami skalnymi - Becov (Czechy).

5 - konstrukcje, do których wzniesienia użyto surowca kościanego, np. stanowisko Mołodowa (Ukraina).

W okresie rozwoju środkowego paleolitu w Europie poświadczona jest obecność stanowisk na których myśliwi przeprowadzali selekcje gatunkową i wiekową zabijanych zwierząt (np. stanowisko Mauran(Francja) datowane na okres 200-100 tys. lat temu). Stanowiska o podobnym charakterze znane są również z terenów dzisiejszej Polski - stanowisko Zwoleń koło Radomia. Zapewne z troski o reprodukcje stad łowcy polowali głównie na jednostki młodsze i dojrzałe z przewagą samców. Łowcy środkowopaleolityczni wykorzystywali topografie terenu w celu tworzenia naturalnych pułapek na zwierzynie co poświadczone jest m.in na stanowisku w Zwoleniu koło Radomia gdzie szczątki zabijanych koni znajdowały się w kopalnej dolinie.

Na stanowisku Schoningen w okolicach Hanoweru odkryto trzy okazy broni miotanej wykonanej z drewna świerkowego; wiek tych okazów szacuje się na ok. 400 tys. lat temu, w związku z tym są to najstarsze egzemplarze włóczni drewnianych na świecie. W środkowym paleolicie dochodzi do stałego postępu technologicznego który wyraża się przez upowszechnieniu się techniki wiórowej oraz standaryzacja surowców używanych do produkcji narzędzi jak i standaryzacji typów tych narzędzi.

Kolejnych rewolucyjnych informacji dostarczają badania izraelskiego antropologa Barucha Arensburga, który po analizie szczątków neandertalczyka pochodzących z jaskini Kebra (Izrael) stwierdził występowanie dobrze zachowanej kości gnykowej niezbędnej w wydawaniu artykułowanych dźwięków przez człowieka współczesnego. Wyniki badań Arensbuurga radykalnie zmieniły poglądy badaczy którzy wcześniej przypisywali umiejętność posługiwania się mową jedynie człowiekowi współczesnemu.

O umiejętności abstrakcyjnego myślenia przez neandertalczyków mogą poświadczać znaleziska z jaskini Morin znajdującej się w Hiszpanii, gdzie odkryto kości oraz kamienie zaopatrzone w nacięcia, które układają się w symetryczne wzory. Kolejnym przejawem abstrakcyjnego myślenia przez neandertalczyków dostarczają analizy ich pochówków. Na stanowiskach La Ferrassie i Le Moustier (departament Dordogne) poświadczona jest obecność celowo wykopanych jam o kształtach zbliżonych do prostokąta bądź o zarysie owalnym. Szczątki neandertalczyków ułożone były w pozycji wyprostowanej bądź skurczonej. Na stanowisku Le Moustier jama grobowa nakryta była płytami kamiennymi.

[edytuj] Bibliografia

• Janusz K. Kozłowski. "Wielka Historia Świata", t. I Świat przed "rewolucją" neolityczną, wyd. Fogra Kraków 2004.
• Janusz K. Kozłowski. "Archeologia Prahistoryczna", Część I Starsza Epoka Kamienia, Nakładem Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kraków 1972.
• Piotr Kaczanowski, Janusz K. Kozłowski, "Wielka Historia Polski", t.1 Najdawniejsze dzieje ziem polskich (do VII w.), wyd. Fogra Kraków 1998.
• Janusz K. Kozłowski (opracowanie naukowe) "Encyklopedia historyczna świata: tom I Prehistoria", Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1999.
• Bolesław Ginter, Janusz K. Kozłowski. "Technika obróbki i typologia wyrobów kamiennych paleolitu, mezolitu i neolitu", wydanie trzecie. Wyd. PWN Warszawa 1990.
• J.Desmond Clark. "Prahistoria Afryki", wyd. PWN Warszawa 1978.