Nowa Morawa

Z Wikipedii

Ten artykuł dotyczy wsi. Zobacz też: hasło o pobliskim rezerwacie o tej samej nazwie.

Współrzędne: 50°14'39" N 16°54'15" E50.2441667 16.9041667 (Nowa Morawa)


Nowa Morawa
Województwo	dolnośląskie
Powiat	kłodzki
Gmina	Stronie Śląskie
Sołectwo	Bolesławów
Sołtys	Renata Motyka
Powierzchnia	2,97 km²
Położenie	50° 14' 39'' N 16° 54' 15'' E
Wysokość	600-680 m n.p.m.
Liczba mieszkańców (2006) • liczba ludności	40
Strefa numeracyjna (do 2005)	74
Kod pocztowy	57-550
Tablice rejestracyjne	DKL
Położenie na mapie Polski Nowa Morawa

Nowa Morawa (niem. Neu Mohrau) – górska wieś sołecka w Polsce położona na ziemi kłodzkiej w województwie dolnośląskim, w powiecie kłodzkim, w gminie Stronie Śląskie, w pobliżu granicy z Republiką Czeską.

Spis treści

1 Położenie i układ przestrzenny
2 Historia
3 Współczesność
- 3.1 Sport i turystyka
- 3.2 Ciekawostki
4 Źródła
5 Linki zewnętrzne

[edytuj] Położenie i układ przestrzenny

Nowa Morawa jest luźno zabudowana wsią, leżącą w wąskiej i głębokiej dolinie wzdłuż górnego biegu rzeki Morawki. Wieś ciągnie sie na długości ok. 3 km, między 600 a 680 m n.p.m., przy dawnym trakcie zwanym Drogą Morawską, prowadzącą z Bolesławowa do Przełęczy Płoszczyna. Dolina, w której leży wieś rozgranicza Góry Bialskie od Masywu Śnieżnika. Z trzech stron, po wierzchołkach gór, wieś otaczają lasy dolnoreglowe o górnoreglowe, głównie świerkowe, których brzegiem prowadzi granica Śnieżnickiego Parku Krajobrazowego. Dno doliny zajmują niewielkie użytki rolne, głównie łąki.

Wieś zachowała dawny układ łańcuchowy, choć nieco zatarty ze względu na wyludnienie i zniszczenie zabudowy po 1945 r.

[edytuj] Historia

[edytuj] Nazwa

W żródłach historycznych wieś występuje pod róznymi nazwami^[1]^[2]: Neu Moraw, Ney Morau, Neuen Moraw (1631), Neu Morau (1747), Neu Mohrau (1597, 1746, 1789, 1801, 1845-1945), Neumohrau (1815). Współczesną nazwę nadała w 1946 r. Komisja Ustalania Nazw Miejscowych. Nazwa wsi wywodzi się od nazwy wsi Stara Morawa, której wieś była kolonią.

[edytuj] Przynależność administracyjna

Poprzednia przynależność administracyjna^[2]:

do połowy XVIII w. wieś należała do hrabstwa kłodzkiego,
do 1818 r. do powiatu kłodzkiego (Kreis Glatz),
do 1945 r. do powiatu Bystrzyca Kłodzka (Kreis Habelschwerdt),
do 1973 r. do gromady w Bolesławowie, w powiecie Bystrzyca Kłodzka,
do 1975 r. w gminie Stronie Śląskie, w powiecie Bystrzyca Kłodzka,
do 1998 r. w gminie Stronie Śląskie, w rejonie Bystrzyca Kłodzka, w województwie wałbrzyskim.

[edytuj] Powstanie i rozwój

Nową Morawę założono na dobrach kameralnych w (lub tuż przed) 1596 r. Jej powstanie wiąże się z działalnością górniczą w dawnym Wilhelmsthal (Bolesławowie) albo kolonizacją z czeskich Moraw. Początkowo była kolonią Starej Morawy mimo, że obie te wsi rozgraniczał teren Bolesławowa. Na nowych gruntach wydzielono początkowo 9 parcel, a po pół wieku na terenie wsi było zabudowanych 20 parcel kmiecych. We wsi nie wydzielono wówczas dóbr sędziowskich i urzędował tu tylko urzędnik sądowy. Ponieważ warunki życia były trudne (słabe gleby, brak łąk do wypasu, krótka wegetacja) ludność zajmowała się pracami przy wyrębie lasu i rzemiosłem. Przerabiano głównie drewno: tartak we wsi wymieniano w roku 1684.

W 1684 r. Wieś weszła w skład klucza strońskiego, przechodząc kolejne zmiany własnościowe z całym kluczem aż do roku 1867. W końcu XVII w. wieś była dalej niewielka – w 1684 r. zamieszkiwało ją zaledwie 19 mieszkańców. Rozrosła sie nieco w XVIII w. Wiadomo, że w 1743 r. oprócz 19 kmieci mieszkało tu 6 chałupników. Przez XVIII i XIX wiek systematycznie wydzielano nowe działki dla chałupników i nowych osadników. W latach 1789-1817 Nową Morawę zamieszkiwało 32 zagrodników i chałupników. W 1815 r. Nowa Morawa była już odrębną gminą wiejską. Około 1867 r. wymieniano w spisach 51 parcel, w tym 24 kmiece, 3 parcele kolonistów i 24 parcele chałupników polowych. Do początku XX w. ich ilość wzrosła tylko nieznacznie do 60^[3].

Mieszkańcy wsi od początku należeli do parafii w Strachocinie. Około 1631 r. przypisano ich do nowowybudowanego filialnego kościoła w Bolesławowie. Po wyodrębnieniu się parafii w tym mieście, mieszkańcy Nowej Morawy zostali również do niej przyłączeni i taki stan pozostał do 1946 r.

Do Nowej Morawy należał dawniej przysiółek Mutiusgrund, założony w 1790 lub 1792 r. przez ówczesnego właściciela klucza stronie, radcę prawnego Bernharda Nutiusa – stąd nazwa kolonii. Dla kolonii wytyczono na wchód od wsi 6 parcel dla kolonistów. Kolonia nie usamodzielniła się i została później przyłączona do wsi. Wiadomo, że w 1815 r, na terenie dawnej kolonii stało jeszcze 8 domów.

Liczba ludności Nowej Morawy systematycznie wzrastała aż do roku 1880, po którym notuje się powolny i systematyczny spadek. Pozyskiwanie i przerób drewna w dalszym ciągu był znaczącym zajęciem mieszkańców. W 1830 r. wymieniano dalej jeden tartak, piętnaście lat później już dwa, a w latach 80. XIX w. cztery. Czynne były też wytwórnie wyrobów drewnianych, wełny drzewnej i mączki kostnej. W 1845 r. wspomina się również o potażarni.

W drugiej połowie XIX w., po zbudowaniu tzw. Drogi Marianny prowadzącej do Bielic, Nowa Morawa znalazła się na trasie turystycznej prowadzącej w Góry Bialskie. Do końca stulecia stała się oficjalnym letniskiem i ośrodkiem sportów zimowych z dwiema gospodami, które miały po 12 miejsc noclegowych. Prowadziła tędy uczęszczana trasa wycieczek kuracjuszy z Lądka-Zdroju do Puszczy Jaworowej. W związku z wybudowaniem przez wieś nowej drogi prowadzącej na Morawy, ok. 1880 r. w Nowej Morawie, na jej południowym krańcu utworzono filię urzędu celnego. Około 1903 r. działała tu także książęca leśniczówka, a w 1910 również młyn.

[edytuj] Po II wojnie światowej

W latach 1945-1946 w Nowej Morawie, jak na całym Dolnym Śląsku, nastąpiła całkowita wymiana ludności. Wieś została zasiedlona, ale wskutek trudnych warunków bytowych stopniowo i systematycznie wyludniała się. Wieś jest znacznie oddalona od miasta, grunty rolne mają tu niewielki areał, a ponadto górski klimat z silnymi wiatrami nie sprzyjał wegetacji. Część zabudowań uległa także rozszabrowaniu. Upadł lokalny przemysł drzewny.

W 1978 r. w Nowej Morawie istniało zaledwie 13 gospodarstw rolnych, a z pracy w rolnictwie utrzymywało się zaledwie 28% mieszkańców (pozostali pracowali w Stroniu Śl. lub w lasach). Od lat 70.XX wieku funkcjonował we wsi zakładowy ośrodek kolonijno-wypoczynkowy. Powyżej Nowej Morawy w okresie letnim Akademicki Oddział PTTK z Poznania stawiał bazę namiotową.

Pierwsze plany rozwoju turystyki na tym terenie powstały w latach 70. XX w. W ramach tzw. "drugiego Zakopanego" planowano w okolicy ulokowanie szeregu inwestycji w budowę infrastruktury: budowę ośrodków wypoczynkowych, wyciągów narciarskich a także uruchomienie w Nowej Morawie przejścia granicznego. Plany spełzły na niczym wskutek kryzysu gospodarczo-politycznego, a jedyną korzyścią było utworzenie Śnieżnickiego Parku Krajobrazowego.

[edytuj] Współczesność

Nowa Morawa ma charakter niewielkiej wsi rolno-leśnej. We wsi zlokalizowane jest leśnictwo Lasów Państwowych, Nadleśnictwa Lądek-Zdrój. Od lat 90. XX wieku jej charakter nieco zmienia się, rozwijając się w kierunku turystyki. Otwarcie przejścia granicznego na Przełęczy Płoszczyna znacznie ożywiło ruch turystyczny we wsi. Początkowo było to przejście małego ruchu granicznego dla pieszych i rowerzystów. Za pozyskane fundusze gmina Stronie Śląskie wyasfaltowała drogę na przełęcz, co pozwoliło na otwarcie w 2007 r. granicznego przejścia drogowego. Obecnie, po wejściu Polski do strefy Schengen przez Nową Morawę przechodzi swobodny międzynarodowy ruch drogowy dla samochodów o masie do 16 t.

[edytuj] Sport i turystyka

Ośrodek kolonijno-wypoczynkowy już nie działa, ale część domów w Nowej Morawie zaadoptowano na letniskowe. Istnieje niewielka smażalnia pstrągów serwująca świeże ryby z własnej hodowli, a miejsca noclegowe oferowane są przez dwóch prywatnych gestorów. Bliskość granicy sprawia, że wieś jest dobrym miejscem wypadowym wycieczek do Starego Mesta w Czechach.

W Nowej Morawie działa orczykowy wyciąg narciarski na wschodnim stoku Stromej (808 m n.p.m. najwyższa z trzech kulminacji Zawady)^[4]:

długość 410 m, różnica poziomów 98 m,
stacja dolna na wysokości 625 m n.p.m., górna 733 m n.p.m.,
trzy nartostrady o łącznej długości 1440 m,
oświetlenie, ratrak, karnety, parking, wypożyczalnia i fastfoody.

Bardzo blisko od wsi usytuowana jest też stacja narciarska w sąsiedniej wsi Kamienica (2 km).

Przez Nową Morawę przechodzą dwie trasy rowerowe:^[5]

nr 5725: pętla Gór Bialskich – zachodnia (Stronie Śląskie, Młynowiec, Przełęcz Dział, Przełęcz Sucha, Nowa Morawa, Bolesławów, Stara Morawa, Stronie Ślaskie), długość 24,70 km, czas przejazdu ok. 3-4 h, stopień trudności średni,
nr 5726: do przejścia granicznego (Bolesławów, Nowa Morawa, Przełęcz Płoszczyna, Kamienica, Bolesławów), długość 14,80 km, czas przejazdu ok. 1,5-2 h, stopień trudności średni, rekreacyjny.

Znakowane piesze szlaki turystyczne prowadzą:

niebieski E3 z Starego Gierałtowa do Kamienicy i schroniska PTTK "Na Śnieżniku",
żółty przechodzący szczytami po zachodniej stronie wsi z Bolesławowa na Przełęcz Staromorawską i Przełęcz Płoszczynę.

[edytuj] Ciekawostki

Szwedzkie Szańce – nikłe pozostałości po ziemnych umocnieniach, które są przypisywane wojskom szwedzkim z czasów wojny trzydziestoletniej. Znajdują się w paśmie wzniesień na zachód od wsi, na południe od Przełęczy Staromorawskiej, powyżej Drogi Staromorawskiej.
Góra Oliwna – grupa XIX-wiecznych kamiennych rzeźb z przedstawieniami śpiących apostołów znajdująca się na wzniesieniu między Nową Morawą a Kamienicą. Prowadzi do niej droga krzyżowa wyznaczona cementowymi krzyżami od kościoła w Bolesławowie.

[edytuj] Źródła

Studium środowiska kulturowego gminy Stronie Śląskie woj. wałbrzyskie opracowanie dla Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków pod red. Iwony Cegleckiej-Rybka, Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego we Wrocławiu, Wrocław 1996 r.
Słownik geografii turystycznej Sudetów, t. 16 Masyw Śnieżnika i Góry Bialskie, red. Marek Staffa, str. 303-305, Wydawnictwo PTTK "Kraj", Warszawa 1993, ISBN 83-7005-341-6
Masyw Śnieżnika – Stronie Śląskie, mapa w skali 1:30 000, Wydawnictwo Kartograficzne "Compass", Wrocław 2003, ISBN 83-89165-34-1