Geografia Ameryki Północnej
Z Wikipedii
Terminem "Ameryka Północna" obejmujemy nie tylko cały kontynent północnoamerykański, ale także Grenlandię - największą wyspę na Ziemi, wyspy na Morzu Karaibskim i Amerykę Środkową. Ameryka leży na półkuli północnej. Ma 24 678 000 km² powierzchni (wliczając powierzchnie wszystkich wysp) i jest trzecim, co do wielkości, kontynentem na Ziemi.
Spis treści |
[edytuj] Położenie
Amerykę Północną oddziela od Azji, Cieśnina Beringa. Granice z Ameryką Południową poprowadzono przez przesmyk Darién.
Ameryka Północna ma bardzo urozmaiconą i najdłuższą ze wszystkich kontynentów linię brzegową. Niezliczone wyspy i półwyspy stanowią ponad ¼ powierzchni całego kontynentu. Największe wyspy - Grenlandia, Ziemia Baffina, Wyspa Ellesmere'a, Wyspa Wiktorii - leżą w Arktyce.
Drugie zgrupowanie wysp tworzą Antyle na Morzu Karaibskim. Największymi półwyspami Ameryki Północnej rozczłonkowującymi stały ląd są: Labrador, Jukatan, Płw. Kalifornijski i Floryda. Kontynent północnoamerykański oblewają wody oceanów: Arktycznego, Atlantyckiego i Spokojnego, wielu mórz przybrzeżnych i zatok.
[edytuj] Ukształtowanie powierzchni
Pod względem geologicznym kontynent północnoamerykański można na podzielić na 4 jednostki. Na północy rozciąga się prekambryjska, gnejsowo-granitowa Tarcza Kanadyjska, obejmującą swym zasięgiem prawie połowę Kanady i Grenlandię. W czwartorzędzie została ona zeszlifowana przez lądolód nasuwający się z północy. Od południa i zachodu graniczy z nią rozległa płyta przykryta utworami paleozoicznymi i młodszymi. W wyniku kaledońsko-hercyńskich ruchów górotwórczych doszło do wypiętrzenia na wschodzie kontynentu Appalachów, które w późniejszych okresach zostały znacznie zniszczone. Czwartą dużą jednostkę stanowią Kordyliery, których długie łańcuchy ciągną się przez cały kontynent od Alaski po Meksyk. W zasadzie okres wypiętrzenia się tych gór trwał od jury aż do trzeciorzędu, lecz nawet dziś nie można powiedzieć, że ten proces zakończył się. Często występują tu trzęsienia ziemi, powstają uskoki, wybuchają wulkany.
Regiony fizycznogeograficzne mają w Ameryce Północnej przebieg południkowy. Całą zachodnią część kontynentu zajmują Korydliery, składające się z wielu pasm, wyżyn i kotlin. Największe z nich to: Wyżyna Kolumbii, Wielka Kotlina, gdzie znajduje się Wielkie Jezioro Słone i wyżyna Kolorado. W jej zachodniej jej części powstał najsłynniejszy wąwóz na świecie - Kanion rzeki Kolorado. Na jego stromych zboczach widoczne jest ułożenie warstw skalnych, na podstawie których można prześledzić historię geologiczną Ziemi. Wschodnie pasma Kordylierów, Góry Skaliste, opadają stopniami ku Wielkim Równinom (Great Plains), zwane niekiedy Wyżyną Prerii. Obniżają się one tarasami w kierunku wschodnim, ku Równinom Centralnym (Central Plains). Jest to jeden z największych regionów nizinnych naszej planety, przecięty szeroką do 120 km doliną rzeki Missisipi. Na północ od Równin Centralnych leży nizina polodowcowa z Wielkimi Jeziorami. Od wschodu ograniczają je Appalachy. Wzdłuż wybrzeża ciągną się niziny: Zatokowa nad Zatoką Meksykańską i Atlantycka nad Oceanem Atlantyckim. Leżące na północy kanadyjskiego wybrzeża archipelagi arktyczne składają się po części z wysp skutych lodem, po części z wysp nizinnych z jeziorami polodowcowymi.
[edytuj] Wody
Większość rzek tego kontynentu należy do zlewiska Oceanu Atlantyckiego. Również największa rzeka Missisipi ze swoimi dopływami: Missouri, Arkansas, Red River, Ohio; Tennessee uchodzi do będącej częścią Oceanu Atlantyckiego Zatoki Meksykańskiej. Missisipi i Ohio połączone kanałami z Wielkimi Jeziorami tworzą wewnętrzny system wodny. Ważne znaczenie transportowe mają także rzeki: Świętego Wawrzyńca i Hudson.
Większość rzek Kanady uchodzi do Zatoki Hudsona, a największa - Mackenzie - do Oceanu Arktycznego. Największa rzeka Alaski, Yukon, odprowadza swe wody do do Cieśniny Beringa. Rzeki zachodniego wybrzeża m.in. Kolorado, Kolumbia kończące swój bieg w Oceanie Spokojnym, pokonują na swej drodze niezliczoną ilość wodospadów i katarakt. Rzeki Ameryki Północnej niosą przez cały rok duże ilości wody, co umożliwia ich wykorzystanie do celów energetycznych. W wielu miejscach wody rzek zostały spiętrzone systemem tam. Rzeki na północy kontynentu zimą zamarzają na kilka miesięcy. W Ameryce Północnej występuje wiele jezior. Większość jest pochodzenia polodowcowego. Lody pokrywają jeszcze dziś Grenlandii, kanadyjskie archipelagi polarne i część Alaski.
[edytuj] Klimat
Dzięki położeniu geograficznemu na kontynencie północnoamerykańskim występują wszystkie strefy klimatyczne: od surowego klimatu polarnego na północy, przez klimat umiarkowany kontynentalny, o dużym zróżnicowaniu temperatur latem i zimą; klimat górski Kordylierów, klimat podzwrotnikowy morski Kalifornii i Florydy, aż po klimat podzwrotnikowy suchy Arizony i Nowego Meksyku. Położone na południu wyspy mają klimat podrównikowy bardzo ciepły, pozostający pod wpływem passatów. Na zróżnicowanie temperatur i opadów wpływ ma szerokość geograficzna, wysokość nad poziom morza, ukształtowanie powierzchni i odległość od morza. Modyfikująco działają również prądy morskie.
Na kontynencie północnoamerykańskim brak naturalnych barier górskich, które utrudniałyby swobodny przepływ polarnych mas powietrza na południe i tropikalnych mas powietrza na północ. Zimny północny wiatr ("blizzard") powoduje spadek temperatury i burze śnieżne daleko na południu, często nad Zatoką Meksykańską. Zderzenie zimnych i tropikalnych mas powietrza powoduje obfite opady, powstanie niszczycielskich trąb powietrznych, huraganów.
