Franciszek Kuszal
Z Wikipedii
Franciszek Kuszal, biał. Франц (Францішак) Кушаль (ur. 16 lutego 1895 r. w wiosce Pierwszaja na Mińszczyźnie, zm. w maju 1968 r. w USA) – rosyjski wojskowy białoruskiego pochodzenia (sztabskapitan), białoruski działacz wojskowy i polityczny, oficer kontraktowy Wojska Polskiego, szef sztabu Białoruskiej Samoobrony i komendant Białoruskiej Obrony Krajowej podczas II wojny światowej.
W 1915 r. został zmobilizowany do rosyjskiej armii. Po ukończeniu szkoły młodszych dowódców w tym samym roku skierowano go do Wileńskiej Szkoły Piechoty. Służył na froncie niemieckim w szeregach 155 astrachańskiego pułku zapasowego, a od 1916 r. – 276 kupiańskiego pułku strzelców jako dowódca kompanii. Doszedł do stopnia sztabskapitana.
Po rozpadzie armii carskiej powrócił na Białoruś, gdzie aktywnie działał w białoruskich organizacjach narodowych. W 1918 r. przewodniczył białoruskiej organizacji młodzieżowej w Iwiencu, zaś od poł. 1919 r. wchodził w skład Centralnej Białoruskiej Rady Wileńszczyzny i Grodzieńszczyzny, za co został aresztowany przez polskie władze.
Wybuch wojny polsko-bolszewickiej zmienił nastawienie strony polskiej do Białorusinów. Józef Piłsudski zgodził się na utworzenie białoruskiego wojska. Zwolniony z więzienia F. Kuszal od sierpnia 1919 r. działał w Białoruskiej Komisji Wojskowej jako zastępca jej przewodniczącego. W działaniach wojennych na froncie nie uczestniczył. Po zakończeniu wojny pozostał w Polsce. W 1922 r. wstąpił do Wojska Polskiego jako oficer kontraktowy. Ukończył szkołę oficerską w Warszawie, po czym skierowano go do 66 Pułku Piechoty, gdzie pełnił funkcję komendanta szkoły podoficerskiej. W latach 1932-1936 był wykładowcą w Korpusie Kadetów nr 3 w Rawiczu, a następnie w Szkole Podchorążych Piechoty w Komorowie koło Ostrowi Mazowieckiej.
Brał udział w wojnie obronnej 1939 r. w walkach w rejonie Lwowa, gdzie dostał się do niewoli sowieckiej. Przebywał najpierw w obozie w Starobielsku, gdzie podjął współpracę z NKWD, a następnie w Moskwie w więzieniu na Łubiance. Tam dostał zadanie rozpoznania nastrojów wśród jeńców pochodzenia białoruskiego. Przez dłuższy czas przebywał w tej samej celi z gen. Władysławem Andersem. Wkrótce NKWD przerzuciło go do Białegostoku, gdzie przebywał do wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej 22 czerwca 1941 r.
W czasie okupacji niemieckiej Kuszal podjął współpracę z Niemcami. Początkowo był komendantem kursów szkoleniowych białoruskiej policji pomocniczej w okupowanym Mińsku. Od października 1941 r. był szefem oddziału samoobrony Centralnej Rady Białoruskiej Samopomocy Ludowej. W czerwcu/lipcu 1942 r. na polecenie Iwana Jermaczenki, szefa Białoruskiej Samoobrony, opracował projekt utworzenia Wolnego Korpusu Białoruskiej Samoobrony. Od sierpnia do końca listopada był komendantem kursów oficerskich w Mińsku, a pod koniec listopada objął funkcję szefa referatu wojskowego Białoruskiej Samoobrony, w ramach którego kierował pracą okręgowych i powiatowych referentów. W kwietniu 1943 roku zaprzestał tej działalności w związku z rozwiązaniem przez Niemców Białoruskiej Samoobrony. Od sierpnia 1943 roku był głównym pełnomocnikiem ds. białoruskich oddziałów policji pomocniczej. W styczniu 1944 r. został szefem Wydziału Wojskowego Białoruskiej Centralnej Rady, a następnie komendantem Białoruskiej Obrony Krajowej. W wyniku mobilizacji udało mu się zgrupować w jej szeregach ok. 25 tys. Białorusinów. Wobec ofensywy Armii Czerwonej na Białorusi ewakuował się w połowie 1944 r. do Niemiec. Tam interweniował u niemieckich władz wojskowych w sprawie sformowania czysto białoruskiej jednostki wojskowej. Wiosną 1945 r. został dowódcą jednego z pułków 30 Dywizji Grenadierów SS, zwanej też Dywizją "Białoruś", która bez walki skapitulowała przed Amerykanami w ostatnich dniach kwietnia. Przebywał w obozie dla internowanych w Regensburgu.
Uniknął repatriacji do ZSRR. W 1950 roku wyjechał do USA, gdzie aktywnie uczestniczył w działaniach białoruskich środowisk emigracyjnych. Objął funkcję ministra wojny Białoruskiej Centralnej Rady na uchodźstwie.
Jest autorem artykułu pt. "Próby utworzenia białoruskiego wojska", dotyczącego formowania białoruskiego wojska narodowego w latach 1918-1920 oraz 1941-1944, który został opublikowany w "Białoruskim Przeglądzie Historycznym" z 1999 r.
