Feudalizm
Z Wikipedii
Feudalizm (śrdw. łac. feudum - prawo do rzeczy cudzej, lenno) - ustrój społeczno-polityczno-ekonomiczny opierający się na hierarchicznej zależności (wasalności) jednostek pomiędzy sobą, istnieniu podzielonej własności ziemi i poddaństwa chłopów.
Spis treści |
[edytuj] Geneza
Feudalizacja stosunków społecznych rozpoczęła się jeszcze w epoce starożytnej, a mianowicie w III wieku naszej ery (gdy cesarstwem rzymskim wstrząsnął głęboki kryzys ekonomiczny; dotychczasowa gospodarka zaczęła się załamywać, przez co szybko nastąpił powrót do gospodarki naturalnej), przybrała na sile w średniowieczu w VII-IX w. by osiągnąć swą klasyczną postać w X-XIII w Europie Zachodniej. Ślady feudalizmu w postaci pańszczyzny przetrwały w Polsce oraz w niektórych regionach Węgier i należących wówczas do nich Orawy i Spiszu aż do XX wieku (aż do wojny w 1939 w II RP istniała pańszczyzna wobec duchowieństwa).
[edytuj] Przyczyny powstania feudalizmu
- państwo Karola Wielkiego, było duże, więc aby usprawnić administrację władca oddaje część terytorium swoim współpracownikom (dzieli w ten sposób państwo na 900 hrabstw, które przekazuje hrabiom). Funkcje hrabiego: sądowe, ekonomiczne (zbieranie podatków) i polityczno-wojskowe
- usprawnienie systemu ekonomicznego
- pierwsze immunitety (przywilej: może być sądowniczy i ekonomiczny, całkowity lub częściowy) nadawane są Kościołowi, który z założenia ma strzec hierarchii społecznej
- chłop był zobowiązany do świadczeń ekonomicznych i pospolitego ruszenia na rzecz króla. Chłopi nie chcieli jednak iść do wojska, gdyż wtedy ich ziemia niszczała. Chłop - właściciel ziemi oddawał się pod opiekę rycerzowi oddając mu ziemię. Jest to tak zwana oddolna feudalizacja, czyli oddanie się chłopa pod opiekę rycerza ze względu na niebezpieczeństwo w państwie i niechęć do wykonywania służby wojskowej
[edytuj] Pojęcia związane z feudalizmem
- lenno - ziemia lub urząd nadawany przez seniora wasalowi
- senior - pan lenny
- wasal - lennik seniora
- suweren - najwyższy senior (władca)
- beneficjum - ziemia nadawana Kościołowi przez władcę dożywotnio jako wynagrodzenie za sprawowany urząd
- immunitet - przywilej (może być sądowy i ekonomiczny, całkowity i niecałkowity)
- inwestytura - uroczyste nadanie lenna
- hołd lenny - przysięga wierności składana seniorowi przez wasala
- komendacja - akt podanie się wasala seniorowi (fragment umowy lennej)
- felonia - złamanie, zdrada przysięgi wierności
- Sąd Par - osądzał oskarżonych o felonię. Jednak było to trudne gdyż wasalów osądzali inni wasale, a seniora inni seniorzy. W tym wypadku władcę musieli osądzać więc inni władcy. Karą za felonię było najczęściej odebranie lenna
- Feudał - posiadacz ziemski.
[edytuj] Istota gospodarki feudalnej
Feudalizm lub system feudalny stanowi jeden z porządków (ustrojów) państwa. Dawniej polegał on na tym, że cesarz przydzielał książętom, później także szlachcie, swoje ziemie jako lenno, ci z kolei przydzielali je swoim zarządcom, a oni poszczególnym chłopom. Feudalizm jako system hierarchicznej zależności jednostek był systemem zdominowanym przez elementy tradycyjne, co oznacza, że władzę w nim z reguły sprawowali ludzie "szlachetnie urodzeni". Oparty był system wzajemnych relacji. Wasale mieli obowiązek świadczenia renty feudalnej. Pan feudalny (senior) zapewniał wasalowi opiekę.
Najbardziej istotnymi elementami feudalizmu były: wasalstwo, stosunki lenne, prywatne zamki obronne i rycerstwo.
[edytuj] Renta feudalna i jej odmiany
renta feudalna - świadczenie chłopa na rzecz pana w trzech formach
- pańszczyzna - forma odrobkowa
- czynsz - forma pieniężna
- danina - forma naturalna
[edytuj] Odmiany feudalizmu
Można wyróżnić następujące odmiany:
- feudalizm kontynentalny, który kierował się zasadą: wasal mego wasala nie jest moim wasalem. I taki układ dominował np. we Francji, czy późniejszym okresie średniowiecza w Polsce, co w końcu doprowadziło do rozbicia dzielnicowego. Odmiana ta miała charakter decentralizujący (odśrodkowy);
- feudalizm wyspiarski, który kierował się zasadą: wasal mego wasala jest moim wasalem. Ta odmiana feudalizmu dominowała na dzisiejszych Wyspach Brytyjskich. Odmiana ta nie miała tendencji decentralizujących (odśrodkowych). Wiązało się to z tym, że Anglia nigdy nie przeszła rozdrobnienia feudalnego.
- feudalizm biurokratyczny (chiński) – ustrój feudalny w pierwszych wiekach dziejów Chin (tj. dynastie Xia, Shang oraz Zhou) był dość podobny do form sprawowania władzy znanych w Europie; w okresie Wiosen i Jesieni doszło nawet do rozbicia dzielnicowego i podziału ziem chińskich między kilkudziesięciu władców. Proces nabierania przez feudalizm chiński wyjątkowych cech rozpoczął się w 221 r. p.n.e., kiedy Pierwszy Cesarz Chin zjednoczył kraj i ograniczył mocno wpływy arystokracji na sprawowanie rządów. Chciał w ten sposób utrwalić swoją władzę i w tym celu powierzył funkcję wykonawcze osobom pochodzącym z ludu. Po upadku jego dynastii Qin, następna dynastia Han pozostała przy centralizmie opartym na mandarynach, klasie urzędniczej wywodzącej się zarówno z arystokracji, jak i innych warstw społecznych. To dzięki tej klasie, chiński feudalizm nabrał swoistych cech. Pomógł w tym również pierwszy na świecie system egzaminów urzędniczych, wprowadzony w 605 r. Ustrój ten był na tyle efektywny, że przetrwał zarówno upadki kolejnych chińskich dynastii jak i najazdy Dżurdżenów, Kitanów, Mongołów i Mandżurów. Żeby skutecznie zarządzać wielkim krajem, najeźdźcy przyjmowali rdzenny system sprawowania władzy.
- feudalizm wschodnioeuropejski
- feudalizm skandynawski
- feudalizm japoński
- feudalizm afrykański
[edytuj] Skutki feudalizmu
- rozdrobnienie feudalne
- feudalizacja kościoła
- powstanie trzech stanów
- zmniejszenie się liczebności armii
- stopniowo rezygnowano z niewolnictwa
- spór o prymat w świecie chrześcijańskim między władzą świecką, a duchową
- w wyniku zasady kontynentalnej znacznie osłabiła sie władza królestwa, gdyż królowi podporządkowani byli tylko jego bezpośredni wasale. Wasal musiał zachować wierność swojemu seniorowi nawet jeżeli pociągało to za sobą konflikt z władzą państwa. Sprzyjało to nieustannym wojnom i przekształceniu się państwa w luźne państewko. Król miał niewielką władzę zależną od dobrej woli wasali. Osłabienie francuskiej pozycji władcy
- rozwój kultury i etosu rycerskiego
- Wilhelm Zdobywca w obawie przed osiągnięciem zbyt wysokiej pozycji przez możnych nadawał im ziemie w kawałkach porozrzucanych po całym kraju. Każdy wasal zanim złożył przysięgę wierności swojemu seniorowi musiał przysiąc wierność władcy. Silną pozycje utrzymali szeryfowie - królewscy urzędnicy odpowiedzialni za bezpieczeństwo
- Kościół stał się posiadaczem ogromnego majątku ziemskiego
[edytuj] Ciekawostki
- 9 kwietnia 2008 Tajna Rada Wielkiej Brytanii zaakceptowała zmiany prawa prowadzące do wprowadzenia demokracji i likwidacji ostatniego w Europie systemu feudalnego na wyspie Sark.
