Europejskie pakty regionalne

Z Wikipedii

Europejskie pakty regionalne - mamy tu na uwadze trzy obronne bloki państw Europy Środkowo-Wschodniej zawiązane w latach 30. XX wieku.

[edytuj] Mała Ententa

Pierwszym blokiem była Mała Ententa (z franc. - entente - porozumienie), którą tworzyły: Czechosłowacja, Jugosławia i Rumunia. Mała Ententa zawiązana była co prawda już na początku lat 20. XX wieku na podstawie dwustronnych porozumień, ale dopiero podpisanie paktu organizacyjnego państw sygnatariuszy bloku 16 lutego 1933 roku pozwoliło połączyć Czechosłowację, Jugosławię i Rumunię więzami ściślejszymi.

Celem początkowym Małej Ententy była chęć wspólnego przeciwstawienia się rewizjonizmowi węgierskiemu, a także próbie powrotu Habsburgów na tron w Austrii lub na Węgrzech. Cele te jednak stopniowo stawały się mniej aktualne, gdyż każdy z osobna członek Małej Ententy był militarnie silniejszy od rozbrojonych po I wojnie światowej Węgier, a ewentualny powrót na tron Habsburgów z czasem stawał się coraz mniej realny.

Należy pamiętać, że w tamtym czasie każde z państw Małej Ententy miało jakiegoś groźnego sąsiada, przeciw któremu pomoc obu partnerów byłaby pożądana, ale takiej pomocy układy wzajemne nie przewidywały. Jugosławia bała się zagrożenia włoskiego, Czechosłowacja - niemieckiego, a Rumunia - radzieckiego. Tymczasem zaś z każdym z tych potencjalnych agresorów przeciw jednemu z partnerów bloku obaj jego sojusznicy nie mieli spraw spornych: Czechosłowacja i Rumunia z Włochami, Jugosławia i Rumunia z Niemcami, a Czechosłowacja i Jugosławia z ZSRR.

Pojawiały się więc projekty i dążenia, by rozszerzyć ważność sojuszów na wszystkie przypadki, przeciw wszelkim wypadkom zagrożenia, nie tylko ze strony Węgier, ale okazało się to nierealne.

Celem "nowej" Małej Ententy" było stałe uzgadnianie polityki zagranicznej wszystkich trzech państw, a także nadanie większej wagi wystąpieniom Małej Ententy jako całości na terenie międzynarodowym. Utworzone zostały:

• Stała Rada
• Rada Ekonomiczna
• Sekretariat

Ta pierwsza składała się z trzech każdorazowych ministrów spraw zagranicznych, zbierała się periodycznie i dyskutowała o wspólnych interesach i wspólnej polityce wobec państw trzecich. Pakt organizacyjny miał posiadać trwałość nieograniczoną, a dotychczasowe porozumienia dwustronne zostały także przedłużone bezterminowo.

[edytuj] Ententa Bałkańska

Był to blok podobnego typu jak Mała Ententa. Powstał w Atenach 9 lutego 1934 r. i objął: Grecję, Jugosławię, Rumunię i Turcję. Pierwotnie myślano również o wciągnięciu Bułgarii i Albanii, co jednak się nie powiodło.

Układ polityczny Ententy Bałkańskiej był wzorowany na pakcie organizacyjnym Małej Ententy, ale został uzupełniony tajnym aneksem wojskowym, przewidującym współpracę sztabów czterech uczestników w obronie istniejących granic na Bałkanach.

Na uwagę zasługuje fakt, że w bloku tym znalazły się: Jugosławia i Rumunia - członkowie Małej Ententy, co w praktyce oznaczało jej osłabienie i drogę Czechosłowacji do izolacji politycznej. Jugosławia i Rumunia czuły się własnym porozumieniem wystarczająco zabezpieczone od strony Węgier i współpracy z Czechosłowacją nie uważały już za tak potrzebną jak poprzednio. Sprawy bałkańskie były ważniejsze od środkowoeuropejskich.

[edytuj] Ententa Bałtycka

Podstawą utworzenia tego bloku był układ między Estonią, Litwą i Łotwą, podpisany w Genewie 12 września 1934 r.

Istniała tu analogia do paktu organizacyjnego Małej Ententy i Ententy Bałkańskiej (bez tajnego aneksu wojskowego), przewidziane były periodyczne narady trzech ministrów spraw zagranicznych w sprawie uzgadniania polityki wobec państw trzecich. Nie było to łatwe, gdyż Litwa pozostawała w konflikcie z aż dwoma spośród trzech swoich sąsiadów: z Polską nie chciała utrzymywać stosunków, a z Niemcami stosunki miała napięte z powodu kwestii kłajpedzkiej. Z kolei Łotwa traktowała Polskę jako sojusznika, a Estonia od początku istnienia państwa utrzymywała dobre stosunki z Niemcami.

Przede wszystkim ze względu na niejednakowe odnoszenie się jego członków do Polski, Ententa Bałtycka jako blok nie odegrała właściwie żadnej roli. Bałtycka Ententa (1934–1940) - międzypaństwowy sojusz Litwy, Łotwy i Estonii , które podpisały porozumienie zwane paktem Bałtyckim. Pakt zawarty na mocy traktatu o porozumieniu i współpracy 12 września 1934 roku w Genewie.

Powstał w celu prowadzenia wspólnej jednolitej polityki zagranicznej i obronnej państw członkowskich. Już po 1918 roku czyniono zabiegi dążące do powołania sojuszu państw obejmujących Estonię, Finlandię, Litwę, Łotwę i Polskę, który miał stanowić zaporę przeciwko ewentualnej agresji ZSRR, a w późniejszym okresie również III Rzeszy.Wspólne działania rozwijano także na gruncie ekonomicznym i kulturalnym.

Podstawą umożliwiającą uformowanie się tego zjawiska było współdziałanie estońsko-łotewskie. Od 1 listopada 1923 roku istniał między tymi państwami Traktat o przymierzu odpornym podpisany w Tallinie. Jego trzeci artykuł głosił: ,, Wysokie Strony Umawiające się zobowiązują się udzielać sobie wzajemnej pomocy na wypadek gdyby jedna z nich , bez zaczepki ze swojej strony została napadnięta w swych obecnych granicach”.

Przedłużeniem i rozszerzeniem tego porozumienia był traktat etońsko-łotewski podpisany w Rydze 17 lutego 1934 r. instytucjonalizował on stosunki wzajemne, tworząc Stała Radę do uzgadniania ustawodawstwa obu krajów, oraz ustanawiając ,,Konferencje periodyczne Ministrów Spraw Zagranicznych obu krajów, które będą się odbywały regularnie co najmniej dwa razy w roku.

Traktat ten posłużył jako wzór do zawarcia trójstronnego porozumienia już z udziałem Litwy, zwanego Paktem Bałtyckim, podpisanym w Genewie 12 września 1934r. Przejmował on niemal dosłownie zapis z traktatu ryskiego o periodycznych konferencjach spraw zagranicznych.

Sygnatariusze Paktu Bałtyckiego zdawali sobie sprawę z tego, że uzgodnienie stanowiska w wielu sprawach będzie niemożliwe, stąd znalazł się w nim artykuł trzeci, głoszący ,, Wysokie Strony Umawiające się uznają że istnieje zagadnienie swojej natury, w stosunku do których osiągnięcie stanowiska uzgodnionego mogłoby być trudne. Największą bowiem słabością Ententy Bałtyckiej były różnice między Litwą z jednej, a Łotwą i Estonią z drugiej. Estonia i Łotwa graniczące z ZSRR przez cały okres międzywojenny obawiały się tego sąsiedztwa, patrząc z wielką nieufnością na zamiary Moskwy. Z Polską zaś oba państwa bałtyckie miały tradycyjnie dobre stosunki. Litwa natomiast nie posiadała granic z ZSRR i skonfliktowana z Polską, starała się o bliskie lub poprawne stosunki z ZSRR. Estonia i Łotwa mniej były zainteresowane rozwojem wydarzeń w Niemczech, co dla Litwy znów miało zasadnicze znaczenie z uwagi na spór o Kłajpedę.

Najwięcej jednak niepokoju i napięć w regionie dostarczały stosunki między Litwą i Polską. Rząd w Kownie starał się o jak największy rezonans europejski sporu z Polską o Wileńszczyznę i demonstracyjne odmawiał nawiązania stosunków dyplomatycznych z Polską. Litwa przez parę lat twierdziła nawet że pozostaje w stanie wojny z Polską. Jednakże 7 grudnia 1927 roku na plenarnej sesji Ligi Narodów Piłsudski nalegał o zajęcie jednoznacznego stanowiska premiera Litwy A.Voldemarasa, oświadczył iż nie ma stanu wojennego między polską a Litwą, jednak Kowno nadal odmawiało nawiązania stosunków dyplomatycznych z Polską. 17 marca 1938 roku wystosowano ultimatum domagające się nawiązania stosunków dyplomatycznych z Polską które zostały nawiązane.

W 1938 roku, w dobie niepewnej sytuacji politycznej poprzedzającej wybuch II wojny światowej, państwa Bałtyckiej Ententy ogłosiły neutralność. Sojusz zlikwidowano w 1940 roku po włączeniu tych krajów do radzieckiej strefy wpływów.

Sojusz został odnowiony i rozszerzony w 1990 pod nazwą Rada Bałtycka.

Zobacz też: ententa