Dowspuda

Z Wikipedii

Współrzędne: 53°58'42" N 22°48'07" E53.9783333 22.8019444 (Dowspuda)


Dowspuda
Województwo	podlaskie
Powiat	suwalski
Gmina	Raczki
Położenie	53° 58' 42'' N 22° 48' 07'' E
Liczba mieszkańców (2006) • liczba ludności	180
Strefa numeracyjna (do 2005)	87
Kod pocztowy	16-420
Tablice rejestracyjne	BSU
Położenie na mapie Polski Dowspuda
Pozostałości pałacu Paca - brama
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons

Dowspuda – wieś w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie suwalskim, w gminie Raczki, w sołectwie Szkocja. Leży nad rzeką Rospudą.

W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie suwalskim.

[edytuj] Pałac Paca

Główną atrakcją turystyczną Dowspudy są ruiny neogotyckiego pałacu Paców, wybudowanego w latach 1820-1827 staraniem Ludwika Michała Paca, generała wojsk polskich i napoleońskich.

Pałac w stylu angielskiego neogotyku został zaprojektowany przez włoskiego architekta Piotra Bosio. Budowę rozpoczęto w 1820, a po przerwie, od roku 1823 kontynuowano pod kierunkiem innego włoskiego architekta Henryka Marconiego. Prawdopodobnie główne prace budowlane były już wtedy zakończone, jednak urządzanie i dekorowanie wnętrz trwało przez kolejne 4 lata.

Dwukondygnacyjna budowla składała się z korpusu głównego, w którego narożnikach umieszczono cztery smukłe wieżyczki, oraz dwóch węższych skrzydeł bocznych zakończonych ośmiobocznymi pawilonami. Nad korpusem głównym wznosiła się nadbudówka zwieńczona attyką i pinaklami, a jego przednią część zdobił mocno wysunięty portyk pełniący rolę podjazdu. W niszach na frontowej elewacji stały prawdopodobnie rzeźby królów polskich autorstwa włoskiego rzeźbiarza Carla Aurelli.

Pozostałości pałacu Paca - taras

Pałac Paca w Dowspudzie, rycina z XIX wieku

Trudno odtworzyć wygląd wnętrz pałacu, ale z dziewiętnastowiecznych opisów wiadomo, że na parterze znajdowały się: kaplica, salony, archiwum i biblioteka oraz zdobiona sztukaterią jadalnia, a na piętrze - mieszkanie właściciela i jego rodziny. Prawe skrzydło boczne mieściło zbiory militariów, a lewe - galerię malarstwa i oranżerię. Pomieszczenia te były bogato zdobione polichromią i freskami, zapewne autorstwa włoskich malarzy Mikołaja de Angelis oraz Giovanniego Battisty Carellego. Piwnice również miały dwie kondygnacje - w górnej znajdowały się łazienki urządzone wg wzorów starożytnych, mieszkania dla służby, kuchnia i inne pomieszczenia gospodarcze; w dolnej - studnia. Pałac otoczony był parkiem zaprojektowanym przez angielskiego ogrodnika Johna Heitona.

Niesłychanie wystawny i kosztowny pałac dowodził bogactwa fundatora i przeszedł do skarbnicy polskich powiedzonek w postaci: Wart Pac pałaca, a pałac Paca.

Po powstaniu listopadowym Ludwik Pac wyemigrował, a jego dobra zostały skonfiskowane przez rząd carski. W czasie powstania część wyposażenia i dzieł sztuki ukryto w kościołach w Raczkach i Janówce; resztę oraz to, co udało się wykryć władzom carskim, sprzedano na publicznej licytacji w latach 1834-1836. Pałac trafił najpierw w ręce rosyjskiego generała Mikołaja Sulimy, który jednak zrzekł się nadania w zamian za wynagrodzenie ze skarbu państwa. Kolejni właściciele i dzierżawcy nie dbali o utrzymanie dóbr w należytym stanie, pałac więc niszczał i ostatecznie został rozebrany w 1867 roku. Zachował się jedynie portyk oraz jedna wieża, zwana "bocianią", która wg miejscowej ludności ocalała wyłącznie dlatego, że było na niej bocianie gniazdo.

[edytuj] Osadnicy ze Szkocji

W latach 1815-1821 hrabia Pac sprowadził do swoich włości około 500-osobową grupę farmerów szkockich i angielskich, aby upowszechniali wśród miejscowej ludności nowoczesne techniki rolnicze i rzemieślnicze. Osadnicy założyli nową wieś o nazwie Szkocja oraz folwarki: Covenlock, New York (dziś: Pruska Wielka), Longwood (Ludwinowo), Linton, Berwik (Korytki) i Bromfield (Józefowo). Farmerzy ci przekonali miejscowych chłopów m.in. do odejścia od archaicznego systemu trójpolówki na korzyść płodozmianu, upowszechnili uprawę ziemniaków i przechowywania ich w kopcach oraz hodowlę koni i owiec.

Pod kierunkiem szkockich mechaników uruchomiono też w 1816 w Dowspudzie wytwórnię machin, produkującą młockarnie poruszane kieratem lub kołem młyńskim, siewniki, pługi, opielacze, młynki do wyrobu kasz i mąki itp. Produkowano także wyposażenie browaru, gorzelni, garbarni, krochmalni, olejarni. Była to trzecia tego rodzaju fabryka w kraju (wcześniej działały tylko wytwórnie Stanisława Zamoyskiego w Zwierzyńcu i Antoniego Trembickiego w Łomnej).

Wielu z farmerów pozostało w okolicy nawet po konfiskacie majątku Paca, mimo stopniowego upadku posiadłości dowspudzkich. Ich potomkowie żyją tu do dnia dzisiejszego.

W ruinach pałacu w latach 1996-2004 w miesiącach wakacyjnych odbywał się Festiwal Kultury Celtyckiej "Dowspuda" (impreza zainspirowana przeszłością hrabstwa Dowspuda), którego reaktywacja planowana jest w 2007 roku.