Demokracja ateńska

Z Wikipedii

Ten artykuł wymaga dopracowania zgodnie z zaleceniami edycyjnymi.
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdziesz na stronie dyskusji tego artykułu.
Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość.

Demokracja ateńska była formą ustroju polis ateńskiej, położonej w greckiej krainie Attyce. Zazwyczaj uważa się, że trwała od początków VI do połowy IV wieku p.n.e., z przerwami. W V wieku p.n.e. populacja Aten liczyła około 50 tys. ludzi. Było to jedno z większych miast, gdyż w tamtych czasach sporej wielkości miasta liczyły ok. 10 tys. Ateny były pierwszą i najważniejszą w czasach starożytnych demokracji.

[edytuj] Główne cechy

Podstawą demokracji ateńskiej były rządy większości. Zgromadzenie wszystkich obywateli płci męskiej brało udział w głosowaniu (demokracja bezpośrednia). Wybierani urzędnicy podejmowali decyzje - starożytni nie uważali takiego systemu za demokrację, lecz oligarchię. Demokracja znaczyła (i dla niektórych wciąż znaczy) równość w podejmowaniu decyzji, nie wybór osób mających takie zadanie (demokracja pośrednia). Istniało kilka przepisów i ograniczeń dotyczących władzy zgromadzenia, z wartym odnotowania Graphe Paranomon (także ustalonym przez zgromadzenie), które nie pozwalało na przyjęcie prawa sprzecznego z innym.

Przeciwnicy demokracji nazywali ją ochlokracją (gr. ochlos), co odnosi się szczególnie do jej formy późniejszej, po Peryklesie.

Głosowanie odbywało się w miejscach publicznych przez podniesienie rąk, czasem przez fizyczny podział ("Wszyscy którzy są za, idą na lewo"), a czasem na piśmie lub przez wrzucenie kamienia. Głosować mogli tylko dorośli mężczyźni. Kobiety, dzieci, niewolnicy oraz obcokrajowcy, których wielu zamieszkiwało w Atenach, nie mieli prawa głosu.

[edytuj] Powstanie demokracji ateńskiej

Czasem pierwsze formy demokracji widzi się już w prehistorii - mówi się wtedy o demokracji plemiennej. Na terenie starożytnej Grecji pewne cechy demokracji plemiennej przejawiała kultura mykeńska.

Około roku 1000 p.n.e. na terenie dzisiejszej Grecji, po długich i zawziętych walkach, zaczęły formować się zręby przyszłych miast-państw (polis). Doszło do podziału Grecji na część dorycką (np. Sparta), achajską (Arkadia, Cypr) oraz jońską (Attyka, Jonia). Zamieszkiwana przez Etolów i Tesalów Grecja północna pozostała na uboczu głównych wydarzeń historii politycznej Greków. Plemiona doryckie charakteryzowały się większym konserwatyzmem i - szczególnie w przypadku Sparty - militaryzmem niż plemiona jońskie.

[edytuj] Ateny

Za ojczyzną demokracji uważa się Ateny, starożytną grecką polis położoną w Attyce. Około XI – VII wieku p.n.e. na południe i północ od Akropolu powstało miasto z agorą, otoczone w V wieku p.n.e. murami obronnymi - według mitów całą Attykę pod panowaniem ateńskim zjednoczył Tezeusz. Pierwszy kodeks prawa karnego i cywilnego zawdzięczają Ateńczycy Drakonowi. To właśnie on wprowadził między innymi rozróżnienie zabójstwa na nieumyślne oraz morderstwa. Państwo wtedy nie posiadało prawa ścigania sądowego ani prawa łaski. Natomiast same rozstrzygnięcia wpłynęły na powstanie nowego określenia na szczególnie surowe lub okrutne prawa - na takie prawa mówimy dziś "prawa drakońskie".

[edytuj] Solon

Równolegle z Drakonem działał w Atenach, jeden z siedmiu mędrców i poeta Solon. W 594 p.n.e. został on wybrany na pierwszego archonta. Był to najwyższy urzędnik państwowy, jego tytuł - archont eponymus - podkreślał pierwszeństwo w zgromadzeniu 9 archontów. Archonci wybierani byli tylko na rok, sprawowali władzę wykonawczą, sądowniczą, dowodzili wojskiem i pełnili funkcje kapłańskie. Główną zasługą Solona jako archonta było to, że przygotował grunt pod zmiany ustrojowe Aten. Po pierwsze dokonał on podziału obywateli na cztery klasy według cenzusu majątkowego, ustanowił tzw. Radę Czterystu, sąd przysięgłych, ujednolicił system miar i wag oraz znacznie poszerzył uprawnienia eklezji - zgromadzenia pełnoprawnych obywateli Aten, którzy ukończyli 20 lat. Od momentu pierwszego zgromadzenia był to najwyższy organ władzy, decydujący o polityce wewnętrznej i zagranicznej. Miejscem spotkań była agora (miejsce spotkań mieszkańców Aten) teatr lub wzgórze Pnyks. Głosowano na ogół jawnie, poprzez podniesienie rąk choć niekiedy odbywały się również głosowania tajne.

[edytuj] Zapoczątkowanie demokracji przez reformy Klejstenesa

W 508/507 roku p.n.e. Klejstenes wprowadził szereg reform, które w przyszłości stały się podstawą ustroju demokratycznego. Główne z tych reform to:

Podział na fratrie i rody (gene) został zastąpiony podziałem terytorialnym.
Attyka podzielona została na 10 okręgów (fyle) a te z kolei na jeszcze mniejsze rejony (demy).
Metojkowie (cudzoziemcy osiedleni na stałe w Attyce) zyskali prawa obywatelskie.
Utworzono Radę Pięciuset (boule) (po 50 obywateli z każdej z 10 fyl).
Wprowadzono ostracyzm oraz urząd 10 strategów (wybieralnych dowódców armii).