Dictatura

Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.

La dictatura es un sistèma de govèrn que n'a lo poder una persona (lo dictator) o una organizacion (partit unic), que govèrnan autoritariament sens se someter a eleccions periodicas. Mentre que dins las democràcias la sobeiranetat perten als ciutadans, dins las dictaturas la sobeiranetat es assumida per una persona o per un grop minoritari. Dins la er estat se revestís coma esturment de poder metut en mans de la classa dominanta per esclafar qualqua resisténcia de sos enemics e/o oposants. Se caracteriza per la concentracion legala o illegala, mas tostemp illegitima, de totes los poders politics e lor exercici sobiran e absolut jos la forma d'un govèrn personal o collegiat. Autanplan se trapan a l'antiquitat, en Grècia nomenada tirania, es en Roma ont nasquèt lo tèrme dictatura. Lo concèpte modèrn de dictatura es utilizat sustot per designar los regims autoritaris sorgits dempuèi la Primièra Guèrra Mondiala, quand la dictatura se generalisèt per tota Euròpa e tanben per America Centrala e del Sud. Aquestes regims totalitaris (fascisme, nacionalsocialisme) preneron l'iniciatiua politica fins a la Segonda Guèrra Mondiala, que signifiquèt lor lèu totala desfacha, trèt del cas espanhòl que s'esperlonguèt fin a fòrça pus tard amb lo franquisme. En contrast amb una democràcia, dins una dictatura lo govèrn non es elegit pas pels ciutadans. Generalament, los govèrns dictatorials tendon a èsser repressius, e a cométer abusos grèus dels dreches umans. Des del punt d'enguarda ideologic, los govèrns dictatorials son estat divèrses, mas, dins l'istòria modèrna an predominat los de tendéncia fascista (per exemple, la dictatura de Francisco Franco en Espanha, la d'Adolf Hitler en Alemanha, la de Benito Mussolini en Itàlia) o comunista (l'Union Sovietica, China, Cuba...). D'autre cas, son aquels que considèran lo país coma una proprietat del dictator (Somoza en Nicaragua), malgrat en fòrça cases per se mantener al poder cercan l'ajuda de potèncias estrangèras. Lo tèrme dictator es considerat uèi de manièra pejorativa. Originariament, dins la Republica romana, lo dictator èra un militar que recebiá sos poders del Senat. Aviá poder absolut, mas sonque per un temps determinat. Èra un cargue legitim, pensat per situacions d'emergéncia. Dins los temps modèrns, los dictators justifican son accès al poder en adusint situacions d'emergéncia nacionala.

[Modificar] Accès al poder

Dins qualqu'uns cases se pòdon emplegar los esturments democratics (eleccions) per accedir al poder, coma lo cas d'Adolf Hitler, mas un viatge artenhut aquel, se càmbian las normes per non lo tornar pèrder. Dins d'autres cases, la dictatura s'installa mejançant un autocòp d'Estat, dins lo qal un cap d'Estat, monarca o president dissòlve lo parlament e s'autoproclama dirigent unic. La forma mai abituala, ça que la, es la del còp d'Estat militar o la conquista del país dempuèi una guèrra civila.