Hamborg
Vun Wikipedia
Hamborg (utspraken ward dat so as Hamborch, op hoochdüütsch Hamburg) is de tweetgröttste Stadt in Düütschland. Hamborg liggt an de Elv, an de Alster un an de Bill. In Hamborg wahnt 1,7 Millionen Lüüd. De Haven is de gröttste Haven vun Düütschland. In'n Noorden vun Hamborg is Sleswig-Holsteen, in’n Süden is Neddersassen.
Inholtsverteken |
[ännern] Geografie
In'n Noorden un Süden vun de Elv gifft dat op beide Sieden de Geest (dat is en dicke Schicht vun Steens un Eer, de Gletschers in de Iestiet dor henschaven hebbt) un de Masch (dat is dat Land dichter bi de Elv, wo bi Floot fröher jümmers dat Water henkamen is un Sand un Schutt mitbrocht hett). An de Elv gifft dat överall noch Dieken, un ok midden in de Stadt gifft dat Schotts, de sünd dor för, dat dat Water bi Floot nich in de Stadt rinkümmt; fröher is dat af un an passeert, dat denn midden in de Stadt Landünner weer. Vun de Alster is vör allens de Butenalster bekannt, dat is en groten See midden in Hamborg, wo dat Water vun’n Alsterstroom un vun’n poor Kanalen un Beken rinfleten deit. Hier gifft dat veel Parks un ok bannig fiene Hüüs. In de hele Stadt gifft dat unbannig veel Water un natüürlich ok veel Brüggen, nich blots över de Elv un de Alster, man ok över all de lütten Fleten un Kanalen, de dat dor noch geven deit.
Dat is noch nich lang so, dat Hamborg so'n grote Stadt is as hüüt. Dat keem 1937 dör dat Groot-Hamborg-Gesett: Dor sünd Altona, Horborg un Wandsbek to Hamborg tokamen. Man ok 'n Barg lütte Dörper weern vun do af an 'n Deel vun Hamborg. Dorför müssen de Hamborgers avers ok 'n beten wat afgeven, wat fröher ok to de Stadt höört harr (vör allens Cuxhaven un Geesthacht). Denn gifft dat noch Neewark un Scharhörn: Dat sünd twee Inseln in de Noordsee (bi Cuxhaven), de höört ok to Hamborg to, wiel dat de Hamborgers dor maal 'n groten Haven hensetten wullen. Hebbt se avers nich.
[ännern] Wedder
Hamborg liggt dicht an de See, un dat heet: Dat Wedder is maal so un maal so. Den eenen Dag gifft’t Regen, un den annern Dag schient de Sünn; dat blifft also nie lang so, as dat is. Vör allens sleit dat nie so ut as in’t Binnenland: In’n Juli sünd dat in'n Dörchsnitt 16,6 °C, un in'n Januaar 0,4 °C. Dat sünd de warmste un de köllste Maand hier. Un wiel dat vun de Noordsee jümmers ’n beten Wind weiht, is de Luft hier tomehrst nich so dick un schietig as in annere Gegenden. Mennigmaal is dat avers ok richtig veel Wind, denn gifft dat Storm oder ok ’n richtigen Orkaan. Gefährlich ward dat bi Stormfloot: Denn drückt de Wind dat Water so dull in de Stadt rin, dat de Straten un de Hüüs dicht an de Elv vull Water lopen doot. Dor sünd de Hamborgers jümmers bang vör.
[ännern] Lüüd
In Hamborg wahnt üm un bi 1,7 Millionen Lüüd. Dicht bi in Sleeswig-Holsteen un in Neddersassen wahnt avers ok veel Lüüd, de in Hamborg arbeiden doot un de dor egentlich ok mit tohöört. Alltohoop gifft dat hier mehr as twee Millionen Lüüd. De mehrsten Lüüd in Hamborg sünd Protestanten; dat gifft avers ok kathoolsche un islaamsche Lüüd un Minschen, de mit Religioon gor nix to doon hebbt. Snacken doot de Hamborgers hüüt vör allens Hoochdüütsch un Missingsch, avers veel Lüüd köönt ok noch Plattdüütsch (un denn Hamborger Platt).
[ännern] Staat un Politik
Hamborg is nich blots 'n Stadt, man ok 'n Bundsland vun Düütschland. De vörnehme Naam dor för is Free un Hansestadt Hamborg, dat schall vör allens heten, dat Hamborg nich to'n anner Land mit tohöörn deit, man över sik sülven bestimmen kann. Dat is al lang so, un dor sünd de Hamborgers ok stolt op. Na de Traditschoon un de Verfaten is dat so, dat dat Parlament in Hamborg Börgerschopp heten deit, un de Regeern heet Senaat. De Vörsitter dor vun is de Eerste Börgermeester, un de annern Lüüd in de Regeern, dat sünd de Senaters. In Hamborg gifft dat söven Bezirken (Altona, Bardörp, Eimsbüttel, Horborg, Hamborg-Mitt, Hamborg-Noord un Wandsbek), elkeen mit sien egen Bezirksamt, wo de Lüüd hengahn doot, wenn se wat vun'n Staat bruukt. Un denn gifft dat noch de Stadtdelen, to't Bispeel Lurup, Othmarschen, Iserbrook un Nienstedten. Dat sünd 104 Stück.
De aktuelle Senat vun Hamborg:
- Ole von Beust (CDU), eerster Börgermeester
- Birgit Schnieber-Jastram (CDU), Behöörd för Soziales un Familie un Tweete Börgermeesterin
- Dr. Michael Freytag (CDU), Finanzbehöörd
- Udo Nagel (parteilos), Behöörde för Inneres
- Gunnar Uldall (CDU), Behöörd för Weertschop un Arbeit
- Jörg Dräger, PhD (parteilos), Behöörd för Wetenschop un Gesundheit
- Axel Gedaschko (CDU), Behöörd för Stadtentwickeln un Umwelt
- Carsten-Ludwig Lüdemann (CDU), Justizbehöörd
- Alexandra Dinges-Dierig (CDU), Behöörd för Bildung un Sport
- Prof. Dr. Karin von Welck (parteilos), Kulturbehöörd
[ännern] Verkehr un Weertschop
Dat Wichtigste is in Hamborg de Haven, dat is de gröttste vun Düütschland un een vun de gröttsten op de Welt. Wiel dat de Noordsee so dicht bi is, gifft dat hier de Tied: Twüschen Ebb un Floot sünd dat 3,50 Meter Ünnerscheed. Wenn Hoochwater is, kann dorüm hier ok 'n Schipp henfohren, wat anners blots op See trechtkümmt. Gifft avers ok noch 'n groten Flooghaven in Hamborg, de liggt in Fuhlsbüttel. Vun hier kümmt en meist överall in de Welt hen. Wiel dat de Flegers midden in de Stadt lannen un loosflegen doot, is dat bannig luut för de Lüüd dor in de Gegend. Dorüm gifft dat ok Lüüd, de meent, de Flooghaven schull lever ümtrecken, na Kolenkarken buten vör de Stadt. Man passeert is dor bet nu noch nix, un dor kümmt ok eerstmaal nix na. Mit de Iesenbahn kümmt een in Hamborg an'n Hauptbahnhof an oder an enen vun de lütten Statschonen an't Dammdoor oder in Horborg, Bardörp oder Altona. In Hamborg kann een denn mit de S-Bahn, mit de Hoochbahn oder mit'n Bus wiederfohren; op de Elv gifft dat ok Fähren.
Industrie gifft dat in Hamborg as in all de annern groten Städen ok. Dat dat hier alltiets Warften geven hett, is kloor, un Luftwarften gifft dat ok een: In Finkwarder schruuvt se de Maschinen för Airbus tosamen. Un denn gifft dat hier noch veel, wat mit Medien to doon hett: Hier sitt de Spiegel, de Stern, de Zeit un de Bild-Zeitung.
De bekanntste Zoo in Hamborg is de Deertpark Hagenbeck. Dat Gegenstück to Hagenbecks för Grööns is Planten un Blomen.
[ännern] Geschicht
Hamborg is üm dat Johr 810 op Befehl vun Karl de Grote hen för de Misschonierung vun de Sassen bilt warrn. Dat Ziel wör, all de Lüü in Norden, as Sleswig-Holsteen, Däänmark un Sweden to bekehrn. 831 is Hamborg vun Paapst Gregor IV. to een Bistum mokt worn. Erster Bischopp is de Benediktinermönch Ansgar wesen. Opgrund de Rieksdeeling 843, dör die Hamborg siene Inkünfte ut de Abtei Turholt in Flandern verlörn hett, is de Macht vun de Karolingers mehr un mehr den Barg rünnergohn. Dat hebbt de Wikingers utnutzt, as se 845 de düütschen Dörpers in de Regschoon üm Hamborg tonicht mokt hebbt. Bischopp Ansgar is avtreckt, un hett dat Bistum ut Bremen wiederregeert. Hamborg is in Vergangheit bannig oft angriept worn. Toerst vun de Wikingers, denn vun de Obodriten un ok vun Wenden un Dänen. Na de Obodriten-Angriep 915 hett Bischop Adalgag all wedder opstellen laten, hett Hamborg dat Marktrecht geven. So hett he Hamborg as een Hannelsstadt etabliert. In dat Johr 964 hett Papst Benedikt V. sien Levensabend in Hamborg verbröcht, weil he ut Rom verdreben ward. 966 is Herrmann Billung de böberste Mann in Hamborg worden, op Berfehl vun Otto I.. Düsse Tied nennt man ok de Billunger Tied. 983 hett Mistui, een Obodritenfirst, Hamborg den Erdboden glieks mokt.
Dat Wiederupbuen hett bit in't 11. Johrhunnert dürt. Üm 1037 sünnt met de Marienkark, de Kloster un de Erzbischoppliche Palast de eersten Stienhüüs bürt worn. För de Verteidigung is een Wall mit twölf Töörns bürt worn, un een faste Borg, de Wiedenborg. Vun denn an hett dat nienich een Slacht üm Hamborg geven. 1189 schall Friedrich I. Barbarossa Hamborg den Freebreef utstellen harrn, man een wees dat nich so akraat, ob dat stimmt. För Hamborg hett dat heten, dat se nich mehr inne Armee rin möten, dat se keen Zoll bit in de Noordsee betahlen möten, dat niemand 15 Kilometers üm Hamborg eene Borg büen dröff un dat se Veeh hebben dröfft, Fisch fangen un Bööms roden dröfft.
[ännern] Weblenks
- Websteed vun Hamborg (plattdüütsch)
- Websteed vun Hamborg (hoochdüütsch)
