Bremen

Vun Wikipedia

Wappen	Karte
Wat een över Bremen weten scholl
Bundsland:	Free Hansestadt Bremen
Kreis:	Kreisfree Stadt
Grötte:	325,42 km²
Inwohners:	547.162 (1. Januar 2006)
Inwohners up een km²:	1.679 Inwohners/km²
Arbeitslosenquoot:	12,8 % (31. Oktober 2006)
Hööchde:	11,5 m över NN (Markt)
Postcode:	28001–28779 (ole Postcodes 2800 und 2820)
Vörwahl:	0421
Auto-Kennteken:	HB
Amtlich Gemeendekenntall:	04 0 11 000
Ünnerdeelen vun de Stadt:	5 Bezirken mit 23 Stadtdelen
Adress vun de Stadt ehr Verwaltung:	Am Markt 21 28195 Bremen
Website:	www.bremen.de
Politik
Bremer Börgermeester un Präsident vun den Senat:	Jens Böhrnsen (SPD)
Regeeren Parteien:	Koalition vun SPD un GRÜNE

Bremen is een Stadtstaat un dat lüttste Bundsland vun Düütschland mit 650.000 Inwahners (Lann) oder 550.000 Inwahners (Stadt). To’t Lann warrd ok Bremerhoben tellt. De Stadt weer al fröh in de Historie Leed vun de Hanse. Ok vandaag is Bremen en Hansestadt. Offiziell heet se Free Hansestadt Bremen. Op Plattdüütsch nennt man se ook „Breem“ oder „Bräm“. In dat Jahr 2004 sünd de Roland un dat Rathuus in de UNESCO-List vun dat Weltkulturarv upnahmen wurrn.

Inholtsverteken 1 Historie 1.1 Middelöller 1.1.1 De eersten Bischöpp 1.1.2 Stadt un Börgerschup 1.2 Reformatschoonstiet 1.3 Sweden 1.4 Dat 19. Johrhunnert 1.5 Nah den Eersten Weltkrieg 1.6 Tweete Weltkrieg 1.7 Vundaage 2 Politik 2.1 Börgermeester 2.2 Börgerschup 3 Stadtdelen un Oortsdelen 4 Spraak 4.1 Historie vun de Spraak in Bremen 4.2 Plattdüütsch Theater 4.3 Universität 4.4 Scholen 4.5 Vörlese-Wettbewerb 4.6 Karken 5 Football 6 Hoochscholen un Universitäten 7 Weblenken

[ännern] Historie

Hööftartikel: Geschicht vun Bremen

[ännern] Middelöller

[ännern] De eersten Bischöpp

Grünnt wurrn is de Stadt in de Tiet vun Karl den Groten an dat Enn vun dat 8. Johrhunnert. 782 warrt de Naam vun Bremen to'n eersten Mol in en Urkunn upschreven. De eerste Bischop weer Willehad ut Northumbria. He hett Bremen 789 to'n Seet vun sien Bisdom maakt un an'n 1. November vun datsülbige Johr den Bremer Dom inwieht. 848 is Ansgar Bischop wurrn. Ansgar grünn in de junge Stadt dat eerste Armenspital ööstlich vun den Rhien un maak sik dor för stark, dat Willehad to'n Hilligen verklaart wurrn is. He süms schreev twuschen 860 un 865 en Schrift över de Wunner an dat Graff vun Willehad. 865 is he dootbleven. Rimbert (865 - 888) is em upfolgt. 888 kreeg Rimbert vun den düütschen König Arnulf en Urkunn, wo noch mol in fastleggt warrt, dat de Bremers jem ehren Bischop free wählen könnt un wo ok allerhand över Markt, Münt un Toll in steiht. Düsse Urkunn is de öllste Urkunn, de hüdigendags noch in'n Original to sehn is. 937 is Adaldag (937 - 988) Bischop wurrn. He hett unner de Kaisers Otto I., Otto II. un Otto III. in dat Riek deent un hett dor för sien Bisdom allerhand rutslahn. In siene Tiet füng dat ok an, dat dor en Koopmannsstadt torecht keem. En Urkunn vun Kaiser Otto I. ut dat Johr 965 warrt as de Anfang vun Bremen as en börgerliche Stadt ansehn. Adaldag schaff dat ok, dat sien Arzbisdom nu endlich anner Bisdömer ünner sik kreeg, as sik dat för en Arzbisdom hören deit. Dat weern de Bisdömer Aarhus, Ribe un Sleswig. 1013 - 1029 weer Unwan en duchtigen Arzbischop. He hett allerhand Bowarken utföhren laten. Dormank weer de eerste Gemeendekark vun Bremen. Düsse Kark is as „St. Vitii-Kark“ grünnt wurrn, man later ünner dat Patrozinium vun „Use leve Fro“ kamen. Düsse Kark scholl later to de Marktkark, noch later to de Kark vun den Raat to Bremen weern. Adam vun Bremen schrifft, dat de Arzbischop düsse eerste holten Kark ut Böömstämm vun en „Heidenholt“ hett boen laten. 1035 bit 1043 weer Bezelin Arzbischop vun Bremen. He kreeg in dat Johr 1035 vun Kaiser Konrad II. Verlööf, en tweten freen Markt in't Johr in Bremen aftohollen. De scholl in de Week för den Hilligen Willehad sien Dag (8. November) stattfinnen. Düssen Markt gifft dat hüüttodaags jummers noch, dat is de Bremer Freemarkt, en vun de öllsten Volksfesten in Düütschland. De beröhmtest Arzbischop weer Adalbert vun Bremen. He weer en Raatsmann un Macker vun Kaiser Heinrich III. un Vörmund för den jungen Heinrich IV.. He harr sik dat vörnahmen, in sien Arzbisdom as en egenstännig Först to regeern un streev na de Graafschopsrechten in dat Bisdom. Dor harr he sik Würzborg mit to'n Vörbild nahmen. Mit em fung dat an, dat dat Arzbisdom en Landsherrschop wurrn is un ok politisch vun de Bischöpp regeert wurr. He harr den groden Plaan vun en „Patriarchat in'n Noorden“. Man de Paapst Leo IX. konn mit siene Plaans nix anfangen un hett dor nich bi mitspeelt. He heel nix vun so en Idee. Man he möök Adalbert denn doch to'n pääpstlichen Vikar un Legaten bi de Völker in den Noorden. Dor tell he ok Island, Finnland un Gröönland to. Ünner Adalbert sien Tied keem ok Adam vun Bremen na de Stadt un weer dor Domscholast un de Baas vun de Latiensche School. He hett dor 1076 sien beröhmte Historie vun dat Arzbistum Hamborg schreven, wo he sogor vun Wienland schreev, wat hüüt Amerika is.

[ännern] Stadt un Börgerschup

In dat Middelöller weer de Bischop de Baas vun de Stadt, man de Börgers un Kooplüe hefft jümmers versöcht, jem ehr Freeheit gegen den Bischop to gewinnen. As Teken vun de Freeheit hefft de Bremers 1404 den Roland upstellt. Dat is een Denkmol ut Steen un up sien Schild steiht to lesen: „Vrieheit do ik jo openbor, de Korl un männig Vorst vorwohr, desser Stede gegeben hat-des danket Got is mien Rat“. So geev dat dör dat ganze Middelöller hen Striet twuschen den Rat vun de Stadt un den Bischop. Am Enn güng dat so ut, datt in de Stadt süms de Bischop nich regeeren dö, man bloß noch een Residenz harr. Dat weer dat Palatium, datt stünn dor, wo vundaage dat Nee Rathuus is. Regeeren dö de Bischop aber in dat Land vun dat Erzbisdom Bremen un in de Hüser vun de Domimmunität. Dat sünd de Hüser rund üm den Dom un den Domshoff ümto.

[ännern] Reformatschoonstiet

In de Tiet vun de Reformatschoon hett dat de eerste evangeelsche Predigt in de Stadt in dat Jahr 1522 geven. Heinrich vun Zütphen hett in en Kapell vun de Ansgarii-Kark predigt. Dor dä de Börgermeester Daniel von Büren de Ole achter steken. De Stadt is in dat Johr 1534 luthersch wurrn, man loterhen hett dat allerhand Striet geben. Bremen is denn 1562 nah de reformeerte Karken öbergohn. Bi düsse Saak hett de Borgermeester Daniel von Büren de Junge siene Hannen in’t Speel harrt. In dat Johr 1582 hett de Rat vun de Stadt den Theologen Christoph Pezel ut Hessen beropen, datt he de reformeerte, tweete Reformation vöranbringen scholl. Up düsse Aart is Bremen een reformeerte Stadt wurrn, midden in luthersch Territorium. 1595 hett Pezel den „Consensus Bremensis“ upschreben, dat is een reformeert Bekenntnisschrift.

[ännern] Sweden

Nah den 30 jöhrigen Krieg hefft de Sweden dat Arzbisdom Bremen öbernahmen. Nu weer de sweedsche Gouverneur de Nafolger vun den Arzbischop. Em höörde nich bloß dat Land twuschen Elv un Werser to, man ok de Domimmunität. Dat weeren Hüser midden in de Stadt, dune bi’n Marktplatz. Wenn wi düsse Hüser al hefft, so säen de Sweden, denn so mütt wi ok den Rest vun de Stadt hebben. Se versöchen, de Stadt intonehmen, man hefft keen Glück harrt. Jem ehr Generool Wrangel möß up´n 15. November 1666 den Freden to Hobenhusen mit de Bremers sluten. So bleef Bremen bit noh de Franzosentiet free.

[ännern] Dat 19. Johrhunnert

Vun'n 18.Dezember 1810 bit to’n 26.Oktober 1813 harrn de Franzosen Bremen in'e Hannen. De Stadt weer een Deel vun dat franzöösche Kaiserriek. 1811 hefft de Franzosen een nee Departement inricht' mit Naam Departement des Bouches du Weser, dat heet up Platt Departements vun de Wesermünn. Dor höör een groten Deel vun Nordwestdüütschland to.

Nah dat Enn vun de Franzosentiet hett de berühmte Borgermeester Johann Smidt dat Leit vun de Stadt övernahmen. He hett ook dorför sorgt, datt 1827 denn Bremerhoben grünnt wurrn is. 1831 is in Bremen up’n Domshoff to’n lesten Mal een Minsch vun’n Scharprichter mit’n Swert de Kopp afneiht wurrn. Dat weer bi de beröhmte Gesche Gottfried. De harr 15 Minschen mit Gift ümbröcht, dor mank ehr eegen Öllern, Kinner un Mannslüde. An de Steed, wo dat Schaffott stünn, is hüdigendags de Spucksteen in dat Plaster inlaten.

De grote Tiet vun Bremen weer eegentlich de Tiet an’t Enn vun dat 19. Johrhunnert, as de Stadt wassen dö, as dull. Kooplüe as H.H. Meier un annere bröchen de Weertschop vöran. Bremen wüss vun ca. 30.000 up ca. 200.000 Inwohners. De Habens in de Vörstadt wurrn boot un allens güng vöran.

[ännern] Nah den Eersten Weltkrieg

Nah den Eersten Weltkrieg wurr dat minner mit Bremen siene Weertschopskraft un de Nazis hefft versöcht, dat Land Bremen uptolösen un mit Ollnborg tosomen to sluten. Se hefft sik dar vun versproken, dat dat „rode“ Bremen vun de Landkoort vun de Politik verswinnen dö. De Gauleiter seet in düsse Tiet worraftig in Ollnborg.

In de Nazitiet sund en poor Kuntreien to Bremen hento komen: De Dörper Hemeln, Mahndörp, Aumund, Blomendal un annere, de vördem Hannobersch un later preußisch weern, sünd siet den 1. November 1939 een Deel vun Bremen.

[ännern] Tweete Weltkrieg

An’n 18.Mai 1940 hefft de Briten de eersten Bomben up Bremen afsmeten. Dat geef 16 Dode. Siet Januar 1941 geef dat gröttern Schaden. De Briten greepen bloß Nachts an, man Anfang 1943 keemen de Amerikaners dorto. Siet Oktober 1943 geef dat jümmers mehr swaare Angreep up Bremen. Bilüttjen full de Stadt in Schutt un Asch. De swaarste Angreep weer in de Nacht vun'n 18. to den 19. August 1944. 273 Bombers hefft dortiets den ganzen Bremer Westen in Dutt leggt. Dat geef 1.053 Dode in düsse eene Nacht. An'n 6.Oktober 1944 keemen de Briten mit 246 Bombers un maakden de Ooltstadt un de Ole Neestadt vun Bremen mit ehr histoorsche Hüser in Dutt. Alltohopen geef dat in den Luftkrieg mehr as 4.000 Dode. 62% vun de Hüser in de Stadt weern kaputt. In de ole Binnenstadt weern dat bi 90%.

[ännern] Vundaage

Noh den Krieg güng dat mit de Wirtschaft bargup. De Binnenstadt is wedder upboot wurrn. Man de Stadtplaners hefft vör allen up den tokümstigen Autoverkehr keeken un ganz nee, breede Straten dwars dör de olen Kwartieren boot. Dordör hefft de dat Gesicht vun de Stadt för all Tieden verännert. De eerste Börgermeister nah den Krieg weer Wilhelm Kaisen vun de SPD. Hütigendags hett dat Land Bremen Schulden as keen anner Land in Düütschland. Dat sünd just bi 13 Milliarden Euro. Up jeden Börger vun’t Söögkind bit to’n öllsten Minschen sünd dat knapp 20.000 Euro Schulden. Dat is de afslute Rekord in Düütschland. Dat Land kann düsse Schulden unmöglich ut eegen Kraft afbetohlen. So sünd de Bremers bang, wat düt Land in de Tokumst öberhaupt noch besteiht oder wegen de Schulden vun Neddersassen öbernohmen warrt. Bi de Wahl an’n 13. Mai 2007 is de Grode Koalitschoon ut CDU un SPD na 12 Johren uteneen gahn un Bremen schall nu vun en Root-Gröne Koalitschoon regeert warrn. Börgermeester blifft Jens Böhrnsen.

Hüüt sitt dat Institut för nedderdüütsche Spraak in Bremen.

Twee annere Organisatschonen, de ok in Bremen sitten, sünd de DGzRS un de ADFC.

[ännern] Politik

[ännern] Börgermeester

Siet 1349 gifft dat dat Amt vun den Bremer Börgermeester. Dormals weer dat afsunnerlich, weil annervorsik de Bischop Baas över de Stadt weer. Later geef dat veer Börgermeester, de sik in den Vörsitt vun den Senat afwesseln döen. Siet 1854 geef dat twee Börgermeester. So is dat vundagen noch.

De eerst Börgermeester in Bremen is ok Präsident vun den Senat un steiht de Regeeren vun Stadt un Land Bremen vör. He hett jümmers een tweeten Börgermeester an sien Siet. De Börgermeester in Bremen nah den tweeden Weltkrieg weeren:

• Richard Duckwitz, för’n Övergang, as de Krieg in Bremen to Enn weer, man in Düütschland noch nich.
• Johannes Schroers, för’n Övergang Börgermeester vun den 26. April 1945 bit 30. April 1945
• Erich Vagts (*9. Februar 1896;† 20. Februar 1980, DNVP (vör de Nazi-Tiet), Börgermeester vun 2. Mai 1945 bit 31. Juli 1945
• Wilhelm Kaisen (*22. Mai 1887;†19. Dezember 1979), SPD, Börgermeester vun 1. August 1945 bit to'n 17. Juli 1965
• Willy Dehnkamp (*22. Juli 1903;†12. November 1985), SPD, Börgermeester vun 20. Juli 1965 bit 28. November 1967
• Hans Koschnick (*2. April 1929), SPD, Börgermeester vun 28. November 1967 bit 18. September 1985
• Klaus Wedemeier (*12. Januar 1944), SPD, Börgermeester vun 18. September 1985 bit 4. Juli 1995
• Henning Scherf (*31. Oktober 1938), SPD, Börgermeester vun 4.Juli 1995 bit 8. November 2005
• Jens Böhrnsen (*12. Juni 1949), SPD, Börgermeester vun den 8. November 2005 af an.

Kiek ok bi: List vun de Bremer Börgermeesters

[ännern] Börgerschup

Setels in de Börgerschup vun Bremen

na welke Wahl	SPD	CDU	Gröne	De Linke	FDP	DVU
25. Mai 2003	40 Setels	29 Setels	12 Setels	-	1 Setel	1 Setel
13. Mai 2007	33 Setels	23 Setels	14 Setels	7 Setels	5 Setels	1 Setel

[ännern] Stadtdelen un Oortsdelen

Dat Land Bremen deelt sik in de twee Städer Bremen un Bremerhoben up. De Stadt Bremen is in fief Bezirken un 23 Stadtdelen opdeelt. To de 23 Stadtdelen höört wedder 89 Oortsdelen. Vunwegen de Verwaltung sünd de 23 Stadtdelen to 17 Oortsämter tosamenfaat. Een List mit all Stadtdelen findt sik ünner Bremer Stadtdelen.

[ännern] Spraak

In Bremen warrt hüdigendags tomeist hoochdüütsch snackt. Um un bi de Hälft vun de Inwahners vun Bremen stammt nich ut Bremen. Na en Telefonumfraag vun dat INS künnen noch mehr als 20 Prozent vun de Bremer Lüüd Platt snacken.

[ännern] Historie vun de Spraak in Bremen

Bit to dat 16.Johrhunnert hen weer in Bremen Plattdüütsch de Spraak vun Staat un Kark. Man denn hett sik dat al an't Enn vun’t 16.Johrhunnert ännert. De eerste luthersche Karkenordnung vun 1534 „De ehrbaren stadt Bremen christelyk ordeninge“ weer noch up Platt schreven, man 1595 keem mit den reformeerten Consensus Bremensis to’n eersten Mal een Hoochdüütsche Ordnung rut. Vun dor af an is Hoochdüütsch de Spraak för all de Lüde ween, de in dat Land wat to seggen harrn. Platt snacken döen tomeist noch de Handwarkers un de Buurn, de „Lüttjen Lüde“. De Bremer Börgereed in sien middelnedderdüütsche Form is in Bremen vun de neen Borgers noch bit in dat Johr 1815 spraken wurrn. Vunwegen de Industrialisierung vun de Midden vun dat 19.Johrhunnert af an keem veel Lüde ut de plattdüütschen Landstreken um Bremen umto nah de Stadt rin. So bleev Platt in Bremen toeerst mal noch lebennig. Man de meisten Towannerers versöchen, in de Stadt Hoochdüütsch to snacken un wesseln de Spraak. An't Enne vun dat 19. Jahrhunnert geev dat mit Heinrich Goltermann un Wilhelm Rocco noch plattdüütsche Schrievers, de geern lesen wurrn sünd. De bekanntest plattdüütsche Schriever vun Bremen is Georg Droste. Besunners sien Ottjen Alldag hett veel Uplagen beleevt un is bit in de 1970er Johren veel verköfft wurrn (un is jummers noch in’n Hannel). Nah den 2. Weltkrieg güng dat mit de plattdüütsche Spraak ok in de Dörper, de nah Bremen hören döön, fix bargdal. Vor'n Krieg harrn de meisten Kinner in Dörper as Habenhusen un Arsten Plattdüütsch as Mudderspraak, man nah den Krieg is dat anners wurrn. Hüdigendags gifft dat meist keen Kinner mehr in Bremen, de Platt snacken könnt un dat sünd ok nich veel, de dat verstaht.

[ännern] Plattdüütsch Theater

Lange Tiet hett dat in Bremen een plattdüütsch Theater geben. Dat weer de „Niederdeutsche Bühne“. Later is de umwannelt wurrn in een Boulevard-Theater un hett den Naam „Ernst Waldau-Theater“ kregen. De keem mit dat Geld nich torecht un nu is dat Theater to. Plattdüütsche Speeldelen gifft dat noch, dormank besunners de Neestädter Speeldeel. De hefft aber keen egen Hüser, man speelt in Scholen un Karken usw.

[ännern] Universität

An de Universität Bremen gifft dat Plattdüütsch-Kursen. Dor könnt nich bloß Studenten mitmaken, nee, ok anner Lüde, de dat geern möögt.

[ännern] Scholen

Af un an gifft dat Plattdüütsch-Unnerricht an Bremer Scholen. Man dat liggt meist jummers an den Schoolmeester. Is dat een, de dor Lust to hett, denn kann he dor wat maken. Anners löppt dor nix. Gifft ok man wenig Scholen un weert jummers minner, wo Platt an'e School een Rull speelt. In'n Lehrplan steiht jedenfalls nix.

[ännern] Vörlese-Wettbewerb

De Spaarkass in Bremen hett sik tohopen mit de Scholen in de 1970er Johren dor an maakt, een plattdüütsche Vörlese-Wettbewerb up de Beene to stellen. Dor hefft fröher ok allerhand Kinner bi mitmaakt, man hüdigendags sütt dat man minne ut.

[ännern] Karken

Jummers mal wedder gifft dat plattdüütsche Gottesdeensten in Bremer Evangeelsche Karken. Meist up de vörmaligen Dörper un hüdigen Vorstäder. Man dat liggt dor ok jummers an, ob een Pastor dor is, de Platt predigen kann. Meist is denn een mal in’t Johr plattdüütsche Karken.

Kiek ok nah bi den Artikel Bremer Platt.

[ännern] Football

Bekannt is Bremen allerwegens in Europa un ok in de grote, wiede Welt vunwegen sien Footballvereen SV Werder Bremen. De hett sien Tohuse in dat Werserstadion direkt an den Werserstroom. Werder Bremen is al veermal Düütsche Meester wurrn. 1992 hett de Vereen den Europapokal vun de Pokalwinners wunnen. 2005, 2006, 2007 un 2008 hett de Vereen as een vun dree düütsche Vereenen in de Champions-League mitspeelt. Se hebt sik ook för 2009 qualifizeert.

[ännern] Hoochscholen un Universitäten

In Bremen gifft dat de Universität Bremen, de Jacobs University Bremen in Bremen-Grohn un verscheeden Hoochscholen ünner den Namen Hochschule Bremen.

[ännern] Weblenken

• Websteed vun Bremen (hoochdüütsch)