Aristóteles

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu

Vestræn heimspeki Fornaldarheimspeki

Nafn:	Aristóteles
Fædd/ur:	384 f.Kr.
Dáin/n:	322 f.Kr.
Skóli/hefð:	platonismi (umdeilt), aristótelismi
Helstu ritverk:	Umsagnir; Fyrri rökgreiningar; Síðari rökgreiningar; Almæli; Um sálina; Eðlisfræðin; Frumspekin; Siðfræði Níkómakkosar; Stjórnspekin; Mælskufræðin; Um skáldskaparlistina; Rannsóknir á dýrum; Um tilurð dýra
Helstu viðfangsefni:	rökfræði, háttarökfræði, vísindaheimspeki, þekkingarfræði, verufræði, frumspeki, náttúruspeki, hugspeki, sálfræði, siðfræði, stjórnspeki, mælskufræði, bókmenntarýni, veðurfræði, líffræði, líffærafræði, lífeðlisfræði, dýrafræði, grasafræði
Markverðar hugmyndir:	verundir, frumverundir, frumhreyfillinn, rökhendur, dygðafræði, gullni meðalvegurinn, náttúrulegt þrælahald
Áhrifavaldar:	Platon, Sókrates, Parmenídes, Empedókles
Hafði áhrif á:	Þeófrastos, Demetríos frá Faleron, Alexander mikla, Alexander frá Afródísías, Plótínos, Averróes, Tómas frá Aquino, kristni, nær alla vestræna heimspeki og vísindi

Aristóteles (gríska: Αριστοτέλης Aristotelēs; 384 – 7. mars 322 f.Kr.) var forngrískur heimspekingur frá borginni Stagíru. Hann var nemandi Platons og kennari Alexanders mikla. Aristóteles er, ásamt Platoni, af mörgum talinn áhrifamesti hugsuður í vestrænni heimspeki.^[1] Hann var einnig mikilvirkur vísindamaður og fékkst við flestar greinar vísinda síns tíma. Hann skrifaði fjölmargar bækur m.a. um rökfræði (fræðigrein sem hann fann upp), verufræði, frumspeki, eðlisfræði, sálfræði, líffræði, líffærafræði, lífeðlisfræði, dýrafræði, grasafræði, mælskufræði, skáldskaparfræði, siðfræði, stjórnmálafræði og sögu heimspekinnar fram að hans tíma. Bróðurhluti þess efnis sem Aristóteles skrifaði hefur týnst, enduruppgötvast og týnst á ný í gegnum aldirnar. Talið er að aðeins um fimmtungur af verkum hans hafi varðveist.

Efnisyfirlit

1 Æviágrip
2 Heimspeki Aristótelesar
- 2.1 Frumspeki
- 2.2 Siðfræði
3 Vísindi Aristótelesar
4 Útgáfur og þýðingar
- 4.1 Útgáfur
- 4.2 Þýðingar
  - 4.2.1 Enskar þýðingar
  - 4.2.2 Íslenskar þýðingar
5 Tilvísanir
6 Heimildir og frekari fróðleikur
7 Tengt efni
8 Tenglar

[breyta] Æviágrip

Aristóteles fæddist í borginni Stagíru við austurströnd Kalkidíku (í dag Makedónía). Faðir hans hét Níkómakkos og móðir hans Fæstis.^[2] Níkómakkos var líflæknir, þ.e. einkalæknir, Amyntasar III frá Makedóníu. Aristóteles hlaut uppeldi sem var samboðið aðalsstéttinni, 17 ára gamall var hann sendur til Aþenu til að stunda nám við Akademíu Platons. Þar var Aristóteles í tæpa tvo áratugi. Hann yfirgaf Akademíuna eftir að Platon lést árið 347 f.Kr. Þá ferðaðist hann ásamt Xenokratesi, kennara við Akademíu Platons, og heimsótti meðal annars hirð Hermeiasar frá Atarnevs í Litlu Asíu og dvaldi þar í þrjú ár. Aristóteles ferðaðist um Asíu og grísku eyjarnar ásamt Þeófrastosi, skólafélaga Aristótelesar frá Akademíu Platons. Þeir fóru meðal annars til Lesbeyjar, þar sem þeir stunduðu rannsóknir í grasafræði og dýrafræði. Aristóteles kvæntist frænku (eða dóttur) Hermeiasar, Pyþías. Hún ól honum dóttur sem var nefnd Pyþías eftir móður sinni. Skömmu eftir að Hermeias lést fékk Aristóteles boð um að gerast kennari Alexanders, sonar Filipposar II frá Makedóníu.

Aristóteles varði nokkrum árum í Makedóníu þar sem hann kenndi Alexandri en sneri að því loknu aftur til Aþenu. Árið 335 f.Kr. stofnaði hann sinn eiginn skóla í borginni, Lýkeion. Þar kenndi hann og stundaði rannsóknir næstu tólf árin. Þegar Pyþías, kona hans, lést tók Aristóteles saman við Herpyllis frá Stagíru. Hún ól honum soninn Níkómakkos. Í Suda, grískri alfræðiorðabók um Forn-Grikkland frá tíundu öld, er því haldið fram að Aristóteles hafi átt í kynferðislegu sambandi við ungan strák eins og tíðkaðist á þeim tíma.

Talið er að Aristóteles hafi samið mörg eða flest rita sinna á þessum tíma. Hann samdi fjölmargar samræður en einungis brot eru varðveitt úr þeim. Varðveitt rit hans eru ritgerðir og fyrirlestradrög sem voru ekki ætluð útgáfu. Meðal þeirra mikilvægustu má nefna Eðlisfræðina, Frumspekina, Siðfræði Níkómakkosar, Stjórnspekina, Um sálina, Um skáldskaparlistina og rökfræðiritin sem kallast einu nafni Organon.

Aristóteles lagði stund á nær allar greinar vísinda síns tíma, þar á meðal eðlisfræði, stjörnufræði, hagfræði, fósturfræði, landafræði, jarðfræði, veðurfræði, grasafræði, dýrafræði og líffærafræði. Í heimspeki fjallaði hann um siðfræði, stjórnspeki, rökfræði, vísindaheimspeki, frumspeki, sálfræði, fagurfræði, mælskufræði og guðfræði. Hann fékkst einnig við bókmenntarýni.

Eftir að Alexander lést árið 323 f.Kr. jókst andúð á Makedóníu í Aþenu. Evrymedon nokkur sakaði Aristóteles um að virða ekki guðina. Aristóteles flúði þá borgina og hélt til Evboju. Kvaðst hann ekki leyfa Aþeningum að syndga tvisvar gegn heimspekinni og átti þar við örlög Sókratesar. Hann lést ári síðar úr veikindum. Í erfðaskrá sinni bað hann um að verða grafinn við hlið konu sinnar.

[breyta] Heimspeki Aristótelesar

Fræðimenn eru ekki allir á einu máli um hvernig heimspeki Aristótelesar þróaðist.^[3] Sumir telja að hann hafði í upphafi verið undir meiri áhrifum frá Platoni en hafi síðar orðið ósammála læriföður sínum um flest. Aðrir telja að Aristóteles hafi í upphafi verið um flest á öndverðum meiði við Platon en hafi með tímanum orðið æ meira sammála honum.

[breyta] Frumspeki

Aristóteles aðhylltist ekki frummyndakenninguna en hann gagnrýnir hana harkalega víða í ritum sínum. Frumspeki hans byggðist hugmyndinni um verund og eiginleika.^[4] Í Umsögnum segir Aristóteles að verund sé það sem er ekki sagt um neitt annað. Eiginleikar eru hins vegar umsagnir verunda. Auk greinarmunarins á verundum og eiginleikum liggur greinarmunurinn á formi og efni til grundvallar allri frumspeki Aristótelesar. Ítarlegasta rannsókn Aristótelesar á verundum er í 7. bók Frumspekinnar. Þar kemst hann að þeirri niðurstöðu að verund sé eining forms og efnis. Efnið er megund verundarinnar en formið er raungerving hennar.

[breyta] Siðfræði

Siðfræði Aristótelesar var kerfisbundin dygðasiðfræði.^[5] Í mikilvægasta riti sínu um siðfræði Siðfræði Níkomakkosar gerir Aristóteles ítarlega grein fyrir eðli dygðarinnar og ræðir samband dygðar og hamingju eða farsældar. Aristóteles færði rök fyrir því að dygð væri meðalhóf tveggja lasta; til dæmis væri hugrekki meðalvegur hugleysis og fífldirfsku. Hann taldi að dygðin væri nauðsynleg forsenda farsældar en þó ekki nægjanleg. Í siðfræði Aristótelesar liggur áherslan ekki á athöfnum manna heldur skapgerð þeirra, ekki á því hvað þeir gera í tilteknum aðstæðum, heldur hvernig menn þeir eru. Dygðafræði Aristótelesar hvílir á sálarfræði hans og greiningu hans á sálarlífi manna, t.d. löngunum og skapi, hvötum og breyskleika, skynjun, skynsemi og tilfinningum.^[6]

[breyta] Vísindi Aristótelesar

Aristóteles var áhugasamur um flest öll svið mannlegrar þekkingar, eins og fram kemur hér að ofan. Kenningar hans á sviði raunvísinda reyndust sumar rangar, t.a.m. kemur fram í bók hans Um tilurð dýra að konur hafi fleiri tennur en karlmenn. Sömuleiðis hafði hann takmarkaðan skilning á eðlisfræði og taldi massameiri hluti falla hraðar til jarðar. Einnig má rekja jarðmiðjukenninguna, sem var víðtekin fram að miðöldum, til skrifa Aristótelesar í Umsögnum. Kaþólska kirkjan hélt upp skoðunum Aristótelesar, þ.á m. jarðmiðjukenningunni, í margar aldir og taldi það villutrú að efast um þær.

[breyta] Útgáfur og þýðingar

[breyta] Útgáfur

Fræðileg útgáfa verka Aristótelesar á grísku með handritaskýringum er til í ritröðinni Oxford Classical Texts (Scriptorum Classicorum Bibliotheca Oxoniensis) sem Oxford University Press gefur út.

[breyta] Þýðingar

[breyta] Enskar þýðingar

Heildarútgáfa á verkum Aristótelesar er fáanleg hjá:

Barnes, Jonathan (ritstj.), The Complete Works of Aristotle: The Revised Oxford Translation 2 bindi (Princeton: Princeton University Press, 1995). ISBN 0-691-09950-2

Þýðingar á stökum verkum:

Aristotle, Categories and De Interpretatione. J.L. Ackrill (þýð.) (Oxford: Clarendon Press, 1962). ISBN 0-19-872086-6
Aristotle, De Anima : Books II and III (With Passages From Book I) D.W. Hamlyn og Cristopher Shields (þýð.) (Oxford: Clarendon Press, 1993). ISBN 0-19-824085-6
Aristotle, Metaphysics : Books Z and H. David Bostock (þýð.) (Oxford: Clarendon Press, 1995). ISBN 0-19-823600-X
Aristotle, Nicomachean Ethics. Sarah Broadie og Cristopher Rowe (þýð.) (Oxford: Oxford University Press, 2002). ISBN 0-19-875271-7
Aristotle, Nicomachean Ethics. Terence Irwin (þýð.) (Indianapolis: Hackett, 1985). ISBN 0-87220-464-2
Aristotle, The Politics and the Constitution of Athens. Stephen Everson (þýð.) (Cambridge: Cambridge University Press, 1996). ISBN 0-521-48400-6
Aristotle, Posterior Analytics. Jonathan Barnes (þýð.) (Oxford: Clarendon Press, 2. útg. 1994). ISBN 0-19-824089-9
Aristotle, Prior Analytics. Robin Smith (þýð.) (Indianapolis: Hackett, 1989). ISBN 0-87220-064-7
Aristotle, Topics Books I & VIII : With excerpts from related texts. Robin Smith (þýð.) (Oxford: Clarendon Press, 1997). ISBN 0-19-823942-4

[breyta] Íslenskar þýðingar

Aristóteles, Frumspekin I. Svavar Hrafn Svavarsson (þýð.) (Reykjavík: Hið íslenzka bókmenntafélag, 1999).
Aristóteles, Siðfræði Níkomakkosar. Svavar Hrafn Svavarsson (þýð.) (Reykjavík: Hið íslenzka bókmenntafélag, 1995).
Aristóteles, Umsagnir. Sigurjón Halldórsson (þýð.) (Akureyri: Ararit, 1992).
Aristóteles, Um sálina. Sigurjón Björnsson (þýð.) (Reykjavík: Hið íslenzka bókmenntafélag, 1985/1993).
Aristóteles, Um skáldskaparlistina. Kristján Árnason (þýð.) (Reykjavík: Hið íslenzka bókmenntafélag, 1976/1997).

[breyta] Tilvísanir

↑ Sjá m.a. Ólaf Pál Jónsson, „Hver var Aristóteles?“, Vísindavefurinn 21.6.2004. (Skoðað 8.8.2007); Gunnar Harðarson, „Hvaða áhrif hafði Aristóteles á miðöldum og fyrir hvað var hann þekktur?“ Vísindavefurinn 21.6.2002. (Skoðað 9.8.2007); og Geir Þ. Þórarinsson, „Hvaða áhrif höfðu kenningar Platons á aðra heimspekinga, vísindamenn og fólk almennt?“, Vísindavefurinn 8.6.2006 (Skoðað 9.8.2007).
↑ Díogenes Laertíos, V.1. Um ævi og störf Aristótelesar, sjá inngang Svavars Hrafns Svavarssonar að Aristótelesi, Siðfræði Níkomakkosar (Reykjavík: Hið íslenzka bókmenntafélags, 1995), einkum bls. 19-69. Sjá einnig Barnes (2000): 1-13; Randall (1960): 9-31; Ólaf Pál Jónsson, „Hver var Aristóteles?“, Vísindavefurinn 21.6.2004. (Skoðað 8.8.2007); og „Aristotle (384-322 BCE): General Introduction“ í The Internet Encyclopedia of Philosophy (2006) (Skoðað 8.8.2007).
↑ Greinargott yfirlit yfir heimspeki Aristótelesar er að finna hjá Ackrill (1981) og Barnes (2000). Ítarlegri umfjöllun er að finna hjá Guthrie (1981) og Lear (1988).
↑ Um frumspeki Aristótelesar, sjá S. Marc Cohen, „Aristotle's Metaphysics“, Stanford Encyclopedia of Philosophy (2003) (Skoðað 9.8.2007); og Joe Sachs, „Aristotle (384-322 BCE.): Metaphysics“, The Internet Encyclopedia of Philosophy (2006) (9.8.2007).
↑ Um siðfræði Aristótelesar, sjá Bostock (2000); Broadie (1993); Kraut (1991); Urmson (1988); og Rorty (1980). Einnig, Richard Kraut, „Aristotle's Ethics“, Stanford Encyclopedia of Philosophy (2007) (Skoðað 9.8.2007); og Joe Sachs, „Aristotle (384-322 BCE.): Ethics“, The Internet Encyclopedia of Philosophy (2006) (Skoðað 9.8.2007).
↑ Sjá Cooper (1986); og Kraut (1991).

[breyta] Heimildir og frekari fróðleikur

Greinin „Aristotle“ á ensku útgáfu Wikipedia. Sótt 24. nóvember 2005.
Ackrill, J.L., Aristotle the Philosopher (Oxford: Clarendon Press, 1981). ISBN 0-19-289118-9
Barnes, Jonathan, Aristotle: A Very Short Introduction (Oxford: Oxford University Press, 1982/2000). ISBN 0-19-285408-9
Barnes, Jonathan (ritstj.), Articles on Aristotle: Psychology and Aesthetics (Duckworth Publishing, 1979). ISBN 0-7156-0932-7
Barnes, Jonathan (ritstj.), The Cambridge Companion to Aristotle (Cambridge: Cambridge University Press, 1995). ISBN 0-521-41133-5
Bostock, David, Aristotle's Ethics (Oxford: Oxford University Press, 2000). ISBN 0-19-875265-2
Broadie, Sarah, Ethics With Aristotle (Oxford: Oxford University Press, 1993). ISBN 0-19-508560-4
Cooper, John M., Reason and Human Good in Aristotle (Inianapolis: Hackett, 1986). ISBN 0-87220-022-1
Gotthelf, Allan og Lennox, James G. (ritstj.), Philosophical Issues in Aristotle's Biology (Cambridge: Cambridge University Press, 1987). ISBN 0-521-31091-1
Guthrie, W.K.C., A History of Greek Philosophy, Vol 6: Aristotle: An Encounter (Cambridge: Cambridge University Press, 1981). ISBN 0-521-38760-4
Hughes, Gerard, Routledge Philosophy Guidebook to Aristotle on Ethics (London: Routledge, 2001). ISBN 0-415-22187-0
Jori, Alberto, Aristotele (Milan: Bruno Mondadori, 2003). ISBN 88-424-9737-1
Kraut, Richard, Aristotle on the Human Good (Princeton: Princeton University Press, 1991). ISBN 0-691-02071-X
Lear, Jonathan, Aristotle: The Desire to Understand (Cambridge: Cambridge University Press, 1988). ISBN 0-521-34762-9
Mann, Wolfgang-Rainer, The Discovery of Things (Princeton: Princeton University Press, 2000). ISBN 0-691-01020-X
Nussbaum, Martha C., Aristotle's De Motu Animalium (Princeton: Princeton University Press, 1986). ISBN 0-691-02035-3
Nussbaum, Martha C. og Rorty, Amélie Oksenberg (ritstj.), Essays on Aristotle's De Anima (Oxford: Oxford University Press, 1995). ISBN 0-19-823600-X
Patterson, Richard, Aristotle's Modal Logic : Essence and Entailment in the Organon (Cambridge: Cambridge University Press, 2002). ISBN 0-521-52233-1
Politis, Vasilis, Routledge Philosophy GuideBook to Aristotle and the Metaphysics (London: Routledge, 2004). ISBN 0-415-25148-6
Randall, John Herman Jr., Aristotle (New York: Columbia University Press, 1960).
Rorty, Amélie Oksenberg (ritstj.), Essays on Aristotle's Ethics (Los Angeles: University of California Press, 1980). ISBN 0-520-04041-4
Rorty, Amélie Oksenberg (ritstj.), Essays on Aristotle's Poetics (Princeton: Princeton University Press, 1992). ISBN 0-691-01498-1
Rorty, Amélie Oksenberg (ritstj.), Essays on Aristotle's Rhetoric (Los Angeles: University of California Press, 1996). ISBN 0-520-20228-7
Ross, David, Aristotle (London: Routledge, 1995). ISBN 0-415-12068-3
Urmson, J.O., Aristotle's Ethics (Oxford: Blackwell, 1988). ISBN 0-631-15946-0
Whitaker, C.W.A., Aristotle's De Interpretatione : Contradiction and Dialectic (Oxford: Oxford University Press, 2002). ISBN 0-19-925419-2

[breyta] Tengt efni

[breyta] Tenglar

Wikivitnun hefur upp á að bjóða safn tilvitnana á síðunni:

Aristóteles

Wikimedia Commons hefur upp á að bjóða margmiðlunarefni tengt:

Aristótelesi

Stanford Encyclopedia of Philosophy: „Aristotle's Ethics“
Stanford Encyclopedia of Philosophy: „Aristotle's Logic“
Stanford Encyclopedia of Philosophy: „Aristotle's Metaphysics“
Stanford Encyclopedia of Philosophy: „Aristotle's Political Theory“
Stanford Encyclopedia of Philosophy: „Aristotle's Psychology“
Stanford Encyclopedia of Philosophy: „Aristotle's Rhetoric“
Stanford Encyclopedia of Philosophy: „Aristotle and Mathematics“
The Internet Encyclopedia of Philosophy: „Aristotle: General Introduction“
The Internet Encyclopedia of Philosophy: „Aristotle: Biology“
The Internet Encyclopedia of Philosophy: „Aristotle: Ethics“
The Internet Encyclopedia of Philosophy: „Aristotle: Metaphysics“
The Internet Encyclopedia of Philosophy: „Aristotle: Motion and Its Place in Nature“
The Internet Encyclopedia of Philosophy: „Aristotle: Poetics“
The Internet Encyclopedia of Philosophy: „Aristotle: Politics“
Aristóteles (Enska)
Verk Aristótelesar í enskri þýðingu
Vísindavefurinn: „Hver var Aristóteles?“
Vísindavefurinn: „Hvaða áhrif hafði Aristóteles á miðöldum?“
Vísindavefurinn: „Hafa rit Platons og Aristótelesar verið útbreidd og þekkt frá því þau voru skrifuð?“
Vísindavefurinn: „Hvaða sannanir eru fyrir því að Aristóteles hafi verið til?“

s • r • b Aristótelískir heimspekingar
Í Grikklandi	Aristóteles · Evdemos · Þeófrastos · Aristoxenos · Kamæleon · Fanías · Praxífanes · Díkajarkos · Níkomakkos · Demetríos frá Faleron · Straton frá Lampsakos · Klearkos · Híerónýmos frá Ródos · Lýcon frá Tróas · Ariston frá Keos · Satýros · Aristókles frá Messenu · Krítólaos · Díodóros frá Týros
Í Rómaveldi	Androníkos frá Ródos · Bóeþos frá Sídon · Kratippos · Aspasius · Adrastos · Alexander frá Afrodisías · Ólympíodóros eldri

We provide Linux to the World