Izurri Beltza
Wikipedia(e)tik
Izurri Beltza edo Izurrite Beltza pandemia suntsitzaile bat izan zen, Asia hego-mendebaldean hasi eta Europan zehar hedatu zena 1340. hamarkada amaieran. Europako populazioaren herena edo bi herenak hil zituen eta, guztira, Ekialde Hurbila, India eta Txina hartuta gutxienez 75 milioi lagun hil zituen.
Gaixotasun bera hainbat alditan Europara itzuli dela uste da, baina ahulagoa. Hastapen ohargarrienak hauek dira: Italiako Izurria (1629-1631), Londresko Izurri Handia (1665–1666), Vienako Izurri Handia (1679), Marseillako Izurri Handia (1720–1722) eta Moskuko Izurria (1771).
[aldatu] Pandemiaren eredua
Izurria Indian hasi zen 1346-1353 urteetan. Mediterraneoko Ekialdeko portuetara hedatu zen eta geroago itsasontzi genoarrek Mendebaldera eraman zuten (1347).
Ordura arteko gerrek eta epidemiek baino askoz hildako gehiago eragin zuen.
Arkakuso eta arratoien bidez batez ere kutsatzen ziren, Mediterraneoko portuetan hasi eta Europako mendebalde osora erraz zabaldu zen jendea osasun-baldintza txarretan bizi zelako. Oro har eragin handiagoa izan zuen hirietan lur zabaletan baino. 1353. urtea arte iraun zuen.
[aldatu] Arrazoiak
Zientzilari gehienek Izurri beltza izurri bubonikoaren agerraldi bat izan zela uste dute. Izurri hau Yersinia pestis bakterioak sortzen du eta arkakusoen eta arratoien bidez zabaltzen da.
