Cunedda

Oddi ar Wicipedia

Cunedda ap Edern (c.386-c.460; teyrnasai efallai yn y 440au neu'r 450au), a adnabyddir fel rheol fel Cunedda Wledig, oedd sefydlydd Teyrnas Gwynedd.

Credir fod yr enw 'Cunedda' yn dod o'r gair cyfansawdd Brythoneg cunodagos, sy'n golygu "Arglwydd da". Roedd yn fab i Edern ("Eternus" yn Lladin ac wyr i Badarn Beisrudd ("Paternus" yn Lladin) fab Tegid ("Tacitus"). Mae'r enwau yn awgrymu fod dylanwad Rhufeinig cryf ar y teulu, ac mae rhai yn tybio fod "Peisrudd" yn enw ei daid yn cyfeirio at fantell goch neu ysgarlad oedd yn cael ei gwisgo gan uchel-swyddogion yn y fyddin Rufeinig.

Yn ôl y testunau a elwir yn Achau y Saeson, a briodolir i darddiad yn y seithfed ganrif, yr oedd Cunedag yn un o hynafiaid Maelgwn Gwynedd, a dywedir ei fod wedi dod o Fanaw Gododdin yn yr Hen Ogledd gyda'i wyth mab 140 o flynyddoedd cyn teyrnasiad Maelgwn. Dywedir iddo ef a'i feibion ennill Gwynedd oddi wrth y Gwyddelod oedd wedi ymsefydlu yno.

[golygu] Meibion Cunedda

Rhoddodd meibion Cunedda eu henwau i nifer o diriogaethau yng ngogledd a gorllewin Cymru, er enghraifft Ceredig a roddodd ei enw i deyrnas Ceredigion, Dogfael a roddodd ei enw i Ddogfeiling yn Nyffryn Clwyd, a Rhufon a roddodd ei enw i deyrnas Rhufoniog. Dywedir i Dybion, mab hynaf Cunedda, farw tra'r oedd y teulu ym Manaw Gododdin, ond rhoddodd ei fab ef, Meirion, ei enw i Feirionnydd. Damcaniaeth arall yw mai penaethiaid yng ngwasanaeth Cunedda oedd y "meibion" hyn.

Dyma restr o'r naw mab:

• Einion Yrth, sefydlydd Caereinion ym Mhowys
• Rhufon, sefydlydd Rhufoniog
• Dunod, sedfydlydd Dunoding
• Ceredig, sefydlydd Ceredigion
• Aflog, sefydlydd Aflogion yn Llŷn
• Dogmael, sefydlydd Dogfeiling
• Edern, sefydlydd Edeirnion
• Typiawn/Tybion, tad Meirion, sefydlydd Meirionnydd).

[golygu] Ffynonellau

• Y Bywgraffiadur Cymreig hyd 1940 (1953) (Anrhydeddus Gymdeithas y Cymmrodorion)

gw • sg • go Yr Hen Ogledd
Teyrnasoedd:	Aeron • Dál Riata • Elmet • Gododdin • Manaw Gododdin • Rheged • Ystrad Clud
Pobl:	Aneirin • Brân Galed • Coel Hen • Cunedda • Cyndeyrn • Cynfarch • Dyfnwal Frych • Dygynnelw • Elffin ap Gwyddno • Fflamddwyn • Gwallog • Gwenddolau • Llywarch Hen • Mynyddog Mwynfawr • Myrddin Wyllt • Nudd Hael • Owain ab Urien • Rhiwallon fab Urien • Rhun fab Urien • Rhydderch Hael • Talhaearn • Taliesin • Tristfardd • Tudwal Tudclyd • Urien Rheged
Lleoedd:	Arfderydd • Alclut • Catraeth • Caer Liwelydd • Coed Celyddon • Din Eidyn • Dunragit • Ynys Metcauld
Gweler hefyd:	Bonedd Gwŷr y Gogledd • Brynaich • Brythoniaid • Canu Llywarch Hen • Deifr • Y Gododdin • Yr Hengerdd • Llyfr Aneirin • Pictiaid • Trioedd Ynys Prydain • Ymddiddan Myrddin a Thaliesin •