Brasil

Oddi ar Wicipedia

Gwlad fwyaf De America yw Brasil (República Federativa do Brasil ym Mhortiwgaleg). Gwledydd cyfagos yw Uruguay, Ariannin, Paraguay, Bolivia, Periw, Colombia, Venezuela, Guyana, Suriname a Guyane Ffrengig. Mae Cefnfor Iwerydd yn gorwedd i'r dwyrain. Mae amaethyddiaeth yn bwysig yn Brasil ac mae ynddi fforestydd glaw eang.

Taflen Cynnwys 1 Taleithiau 2 Daearyddiaeth Brasil 3 Hanes Brasil 4 Gwleidyddiaeth Brasil 5 Iaith a Diwylliant 5.1 Iaith 5.2 Diwylliant 5.3 Crefydd 5.4 Chwaraeon 6 Dolenni allanol

[golygu] Taleithiau

Rhennir Brasil yn 26 o daleithiau:

• Rhanbarth Canolbarth-Dwyrain
  • Distrito Federal (DF)
  • Goiás (GO)
  • Mato Grosso (MT)
  • Mato Grosso do Sul (MS)

• Rhanbarth Nordeste
  • Alagoas (AL)
  • Bahia (BA)
  • Ceará (CE)
  • Maranhão (MA)
  • Paraíba (PB)
  • Pernambuco (PE)
  • Piauí (PI)
  • Rio Grande do Norte (RN)
  • Sergipe (SE)

• Rhanbarth Norte
  • Acre (AC)
  • Amapá (AP)
  • Amazonas (AM)
  • Pará (PA)
  • Rondônia (RO)
  • Roraima (RR)
  • Tocantins (TO)

• Rhanbarth Sudeste
  • Espírito Santo (ES)
  • Minas Gerais (MG)
  • Rio de Janeiro (RJ)
  • São Paulo (SP)

• Rhanbarth Sul
  • Paraná (PR)
  • Rio Grande do Sul (RS)
  • Santa Catarina (SC)

[golygu] Daearyddiaeth Brasil

O ran arwynebedd, mae Brasil yn gorchuddio bron hanner cyfandir De America. Hi yw'r bumed wlad yn y byd o ran arwynebedd; dim ond Rwsia, Canada, China a'r Unol Daleithiau sy'n fwy. Mae'n ffinio ar wledydd Uruguay, yr Ariannin, Paraguay, Bolivia, Periw, Colombia, Venezuela, Guyana, Suriname, a Guyane Ffrengig. Dim ond dwy wlad yn Ne America sydd heb ffîn â Brasil, sef Chile ac Ecuador.

Ceir nifer o afonydd mwyaf y cyfandir ym Mrasil. Tardda Afon Amazonas, afon fwyaf y byd, ym Mheriw, ond mae'n llifo tua'r dwyrain gyda'r rhan fwyaf o'i chwrs ym Mrasil. Mae nifer o'r afonydd sy'n llifo i mewn i'r Amazonas hefyd yn bwysig iawn, yn enwedig y Rio Negro.

Mae'r ail hwyaf o afonydd De America, Afon Paraná yn tarddu yn ne Brasil ac yn llifo tua'r de-orllewin. ,Ger dinas Salto del Guairá, mae'r afon yn ffurfio'r ffîn rhwng tair gwlad: yr Ariannin, Paraguay a Brasil. Gerllaw'r fan hon mae Afon Iguazú, sydd hefyd yn tarddu ym Mrasil, yn ymuno a hi.

Yn nalgylch afon Amazonas mae'r darn mwyaf o fforest law drofannol yn y byd, er bod llawer ohoni wedi ei cholli yn y blynyddoedd diwethaf.

[golygu] Hanes Brasil

Dechreuodd hanes Brasil pan gyrraeddodd y bobl gyntaf tua 8,000 o flynyddoedd yn ôl o Asia; yr adeg honno roedd tir yn cysylltu Asia a chyfandir America yn y gogledd. Erbyn i'r Ewropeaid cyntaf gyrraedd yn y 16eg ganrif, roedd dros 2,000 o lwythau gwahanol yn nhiriogaeth Brasil. Wedi dyfodiad y Portiwgeaid, lleihawyd niferoedd y brodorion yn fawr gan glefydau megis y frech wen.

Credir mai'r Ewropead cyntaf i ddarganfod Brasil oedd y fforiwr Portiwgeaidd Pedro Álvares Cabral ar 22 Ebrill, 1500. O'r 16eg ganrif hyd y 19eg ganrif roedd Brasil yn rhan o ymerodraeth Portiwgal.

Yn 1808, bu raid i'r brenin Ioan VI a theulu brenhinol Portiwgal ffoi pan feddianwyd y wlad gan Ffrainc dan Napoleon. O hynny hyd 1821, o Rio de Janeiro y gweinyddid ymerodraeth Portiwgal. Yn 1815, cyhoeddodd y brenin fod Portiwgal a Brasil yn un deyrnas unedig.

Ar 7 Medi, 1822, cyhoeddodd y wlad ei hun yn annibynnol, a daeth yn frenhiniaeth gyfansoddiadol dan yr enw Ymerodraeth Brasil, gyda Pedro yn teyrnasu fel Pedro I, Ymerawdwr Brasil. Wedi i'r fyddin gipio grym yn 1889, daeth y wlad yn weriniaeth. Heblaw am dri cyfnod o lywodraeth unbennaidd yn 1930-1934; 1937-1945 a 1964-1985, mae wedi bod yn weriniaeth ddemoctataidd ers hynny.

[golygu] Gwleidyddiaeth Brasil

[golygu] Iaith a Diwylliant

[golygu] Iaith

Portiwgaleg yw unig iaith swyddogol Brasil; mae bron bawb yn y wlad yn ei medru a dyma'r unig iaith a ddefnyddir mewn addysg ac ar y cyfryngau. Brasil yw'r unig wlad yn Ne America sy'n defnyddio Portiwgaleg (Sbaeneg yw iaith y mwyafrif o'r gwledydd), ac mae'r iaith yn rhan bwysig o hunaniaeth genedlaethol Brasil. Ceir rhywfaint o whaniaethau rhwng yr iaith ym Mrasil ac ym Mhortiwgal.

Siaredir cryn nifer o ieithoedd eraill yn y wlad, yn cynnwys tua 180 o ieithoedd brodorol. Ceir hefyd gymunedau sy'n siarad Almaeneg ac Eidaleg.

[golygu] Diwylliant

Ceir nifer o ddylanwadau ar ddiwylliant Brasil,; diwylliant Portiwgal yn bennaf, ond hefyd ddiwylliant y bobloedd brodorol, yn enwedig y Tupi), a chaethweision o Affrica. Gwelir dylanwad Affricanaidd mewn cerddoriaeth a bwyd yn arbennig.

O ran cerddoriaeth, ceir arddulliau megis samba, bossa nova, forró, frevo , pagode ac eraill. Mae'r carnifal yn ddigwyddiad poblogaidd dros ben mewn llawer o ddinasoedd, ac mae carnifal Rio de Janeiro yn fyd-enwog.

[golygu] Crefydd

Yr Eglwys Gatholig yw'r enwad cryfaf ym Mrasil, ac yma y mae'r nifer mwyaf o Gatholigion yn y byd. Mae't nifer o brotestaniaid o wahanol enwadau yn llai ond yn cynyddu. Yn ôl y cyfrifiad diwethaf mae 74% o'r boblogaeth yn Gatholigion (tua 139 miliwn); 15.4% yn Brotestaniaid (tua 28 miliwn), 7.4% yn agnosticiaid neu anffyddwyr, 1.3% yn dilyn crefyddau Ysbrydiaeth, 0.3% yn dilyn crefyddau Affricanaidd traddidiadol a 1.7% yn aelodau o grefyddau eraill,

[golygu] Chwaraeon

Peldroed yw'r mwyaf poblogaidd o'r chwaraeon ym Mrasil, ac mae'r tîm cenedlaethol wedi ennill Cwpan y Byd bum gwaith, yn 1958, 1962, 1970, 1994 and 2002, mwy nag unrhyw wlad arall. Yr enwocaf o beldroedwyr Brasil yw Pelé, enw llawn Edison Arantes do Nascimento, a ystyrir gan lawer fel y peldroediwr gorau yn hanes y gêm.

[golygu] Dolenni allanol

• (Portiwgaleg) Gwefan swyddogol
• (Saesneg) Delweddau Brasil