Aberffraw
Oddi ar Wicipedia
| Aberffraw Ynys Môn |
|
 |
Mae Aberffraw yn bentref ar arfordir gorllewinol Ynys Môn, rhwng Rhosneigr a Llangadwaladr, yng ngogledd Cymru. Mae'n cymryd ei enw o Afon Ffraw. Yn Oes y Tywysogion Aberffraw oedd maenor cwmwd Malltraeth, cantref Aberffraw. Ers cyfnod cynnar iawn roedd yn gartref i brif lys teyrnas Gwynedd, cartref traddodiadol brenhinoedd a thywysogion Gwynedd.
Taflen Cynnwys |
[golygu] Daearyddiaeth
Mae Afon Ffraw yn tarddu yn Llyn Coron, ryw filltir a hanner i'r gogledd-ddwyrain, ac yn rhedeg heibio i'r pentref lle mae pont un bwa a godwyd yn 1731 yn ei chroesi. Bellach mae pont ddiweddarach yn cludo'r A4080 dros yr afon. Mae'r pentref wedi'i leoli ar dir gwastad, tywodlyd braidd, ar lan ogleddol Afon Ffraw. I'r de o'r afon ceir Tywyn Aberffraw. Yr unig adeilad o ddiddordeb heddiw, ar wahân i'r hen bont, yw Eglwys Beuno.
[golygu] Hanes a thraddodiad
Yn Ail Gainc y Mabinogi, Branwen ferch Llŷr, cynhelir priodas Branwen â Matholwch, brenin Iwerddon, yn Aberffraw.
Aberffraw oedd prif dref cantref Aberffraw a chwmwd Malltraeth. Er mae pentref cymharol fychan yw Aberffraw heddiw, roedd yn bwysig yn yr Oesoedd Canol fel safle prif lys teyrnas Gwynedd. Defnyddiai teyrn Gwynedd yr ystîl (teitl) Tywysog Aberffraw neu Arglwydd Aberffraw. Yr oedd Aberffraw (a Gwynedd) yn un o Dair Talaith Cymru, ynghyd â Mathrafal a Dinefwr.
Nid oes olion o'r llys i'w gweld heddiw. Cafodd ei dinistrio gan y Saeson yn 1283 a defnyddiwyd rhai o'r trawstiau mawr a'r cerrig at godi castell Caernarfon. Tybir y safai ger y bont ar Afon Ffraw, ar ochr y pentref i'r afon honno heddiw.
[golygu] Eglwys Beuno
Mae tŵr yr eglwys hynafol hon yn dominyddu'r pentref. Fe'i cysegrir i Beuno Sant. Mae ei chynllun corff dwbl yn fwy cyffredin yn Nyffryn Clwyd nag ar yr ynys. Mae'r rhan ddeheuol yn Normanaidd ei phensaernïaeth ac yn dyddio o'r 12fed ganrif. Mae'r porth deheuol yn dyddio o'r 14eg ganrif. Ailadeiladwyd y corff gogleddol yn y 19eg ganrif ar seiliau o'r 16eg ganrif.
[golygu] Y pentref heddiw
Heddiw, mae'n un o'r pentrefi ar Lwybr Arfordirol Ynys Mon. Mae Traeth Mawr, neu Traeth Aberffraw, yn draeth llydan, tywodlyd a deniadol gyda golygfa dda dros Eryri.
[golygu] Enwogion
Am y tywysogion a gysylltir ag Aberffraw, gweler Teyrnas Gwynedd.
- William John Griffith (1875 - 1931), awdur straeon byrion am ardal y Berffro.
[golygu] Atyniadau eraill
Nepell o Aberffraw mae Barclodiad y Gawres, carnedd siambrog gyn-hanesyddol, ac Eglwys Sant Cwyfan ar Ynys Cribinau.
| Trefi a phentrefi Môn |
|
Aberffraw | Amlwch | Benllech | Biwmares | Bodedern | Bodewryd | Bodffordd | Bryngwran | Brynrefail | Brynsiencyn | Brynteg | Caergeiliog | Caergybi | Carreglefn | Cemaes | Cerrigceinwen | Dwyran | Y Fali | Gaerwen | Gwalchmai | Heneglwys | Llanallgo | Llanbabo | Llanbedrgoch | Llandegfan | Llandyfrydog | Llanddaniel Fab | Llanddeusant | Llanddona | Llanddyfnan | Llaneilian | Llanfachreth | Llanfaelog | Llanfaethlu | Llanfairpwllgwyngyll | Llanfair-yn-neubwll | Llanfair-yng-Nghornwy | Llan-faes | Llanfechell | Llangadwaladr | Llangaffo | Llangefni | Llangoed | Llangristiolus | Llaniestyn | Llannerch-y-medd | Llanrhuddlad | Llansadwrn | Llanynghenedl | Malltraeth | Moelfre | Niwbwrch | Penmynydd | Pentraeth | Pentre Berw | Penysarn | Pontrhydybont | Porthaethwy | Porth Llechog | Rhosneigr | Rhosybol | Rhydwyn | Trearddur | Trefor | Tregele |
