Sugbo

Gikan sa Wikipedia, ang gawasnong ensayklopedya

Ang ngalang Sugbo mahimo usab nga nagpasabot sa Pulo sa Sugbo ug sa Dakbayan sa Sugbo.

Ang Sugbo usa ka lalawigan sa Tunga-tungang Kabisay-an sa Pilipinas. Ang kapital ug kinadak-ang dakbayan sa lalawigan mao ang Dakbayan sa Sugbo. Ang lalawigan gitibuok sa mga pulo sa Sugbo, Mactan, Malapascua, Bantayan, Olango, ug Camotes.

Nahimutang kini sa tunga-tungang bahin sa nasod - sidlakan sa pulo sa Negros, sa kasadpan sa pulo sa Leyte ug amihanang-kasadpan sa pulo sa Bohol (9°25'N-11°15'N latitud ug 123°13'E-124°5'E longitud).

Ang kapital nga Dakbayan sa Sugbo, ang nahiunang dakbayan sa Pilipinas, bahin sa Metropolitan nga Sugbo apil ang unom nga tapad nga mga dakbayan ug unom ka mga lungsod. Ang tugpahanan sa lalawigan mao ang Mactan-Cebu International Airport sa pulo sa Mactan, ang ikaduhang labing importante nga tugpahanan sa nasod. 85% sa mga shipping line sa Pilipinas nagbase sa Sugbo^[1]. Ang lalawigan may unom ka mga pantalan nga nasyonal ug usa ka pantalan nga internasyonal, ang Cebu International Port.

Ang Sugbo usa sa mga labing ugmad nga lalawigan sa nasod. Kini ang sentro sa komersyo, edukasyon ug industriya sa sentral ug habagatang dapit sa kapupod-an. May mga five-star hotel, casino, puting kabaybayonan, golf course, convention center, ug mga shopping mall. Ang Condenast Travellers Magazine sa UK mipadayag sa Sugbo isip ikapito nga labing nindot nga pulo sa Asya-Kadagatang Indyan sa tuig 2007^[2], ang nag-inusarang pulo sa Pilipinas nga napasidunggan sa maong magasin sukad pa sa tuig 2004.

Mga sulod 1 Gigikanan sa ngalang "Sugbo" 2 Katawhan ug kultura 2.1 Katitikan 2.2 Mga pinulongan 2.3 Relihiyon 2.4 Populasyon 3 Heyograpiya 3.1 Pisikal 3.2 Politikal 3.2.1 Mga dakbayan 3.2.2 Mga lungsod 4 Kasaysayan 5 Tan-awa usab 6 Dugang kasayoran 7 Mga reperensiya

[usba] Gigikanan sa ngalang "Sugbo"

May tulo ka kasugiran kabahin sa gigikanan sa ngalang Sugbo:

• Sa dihang nangabot ang mga Katsila sa Sugbo, may mga nakit-an kining mga lumad nga nagtunaw og sebo. Gipangutana sila sa mga Katsila kon unsa kadtong dapita nga ilang natakasan. Ang mga lumad nga wala makasabot sa gisulti kanila sa mga langyaw, nagtuong gipangutana sila kon unsay ilang gibuhat. Ila kining gitubag nga nagtunaw sila og sebo. Nagtuo usab dayon ang mga Katsila nga ang dapit nga ilang gilandigan ginganlang "Sebu".
• Matod ni historyador Jes Tirol, notadong tigpanukiduking Boholano, ang ngalang Sugbo naggikan sa pulong sugbo, nga nagpasabot lanaw sa tubig.
• Laing kasugiran mao nga ang ngalang Sugbo gikan sa pulong nga sulog (sea current) nga mamatyagan sa mga mananagat palibot sa pulo. Dinha pod gikuha ang pulong nga sinulog, ang pagsayaw sama sa sulog.

[usba] Katawhan ug kultura

Ang mga lumad sa Sugbo gitawag nga mga Sugboanon. Sagad kanila naggikan sa mga tawong Austronesyano samtang may uban usab nga may kagikang Espanyol ug Intsik. Ang mga Kastila ug Intsik may dakong papel sa ekonomiya ug politika sa Sugbo. Daghang mga aspeto sa kulturang Kastila ang makita pa gihapon sa Sugbo. Tungod usab sa taudtaod nga pagkaubos sa mga Amerikano, ang kulturang Amerikano may dakong papel sa kontemporaryong Sugbo. Ang pinulongang Ingles mao ang pinulongan sa pagtudlo sa mga pribadong tulunghaan.

[usba] Katitikan

Mas kompletong artikulo Katitikan sa Sugbo

Ang katitikan sa Sugbo, sa sinulat niini nga porma ug sa pinulongang Sinugboanon, nagsugod sa sayong bahin sa okupasyon sa mga Amerikano. Ang mga higante niining panahona naglakip nila ni Vicente Sotto ug Vicente Rama. Sa kasamtangan ang gidaghanon sa mga magsusulat ug magbabasa sa Sinugboanon nagkagamay, apan nagpabiling buhi ang Bisaya Magasin, ang nag-unang institusyon sa katitikang Sugboanon.

[usba] Mga pinulongan

Ang lumad nga pinulongan sa Sugbo mao ang Sinugboanon. Kining maong pinulongan ginatabi usab sa dakong bahin sa Mindanao ug sa mga silingang pulo sa Bohol, Siquijor, kasadpang Leyte, Negros Oriental, ug mga bahin sa Bukidnon, Agusan, Surigao, Davao, Cotabato, ug Zamboanga del Sur. May mga kalainan sa Sinugboanon niining mga dapita apan ginagmay lamang kaayo.^[3] Kini ginatabi sa dili mokubos baynte milyones (20 M) ka mga tawo.^[4]

Ang mga Sugboanon kahibalo usab motabi sa Tinagalog, ug sa ubang Binisayang pinulongan sama sa Hiligaynon ug Winaray.

Sa mga pulo sa Camotes, Porohanon ang ginatabi. Ang labing dakong kalainan niini sa Sinugboanon mao ang paggamit sa "z" sa tingog nga "y" sa Sinugboanon. Pananglitan, ang maayo kaayo sa Sinugboanon maazo kaazo sa Porohanon.

Sa Bantayan, may lahing pinulongan (Bantayan Visayan sa Iningles) ang ginatabi. Kini mas duol sa Hiligaynon kaysa Sinugboanon.

Ang Kinatsila gigamit sa mga mestiso nga komunidad. Ang Iningles ang gigamit sa edukasyon, medya, komersiyo, ug kagamhanan. Ang Inintsek gigamit sa mga komunidad sa mga Intsek.

[usba] Relihiyon

Mayoriya sa mga Sugboanon mga Romano Katoliko. May mga minoryang Kristiyanong mga simbahan sama sa Asembliya sa Diyos, Iglesia ni Cristo, Saksi ni Jehova, Mormon, mga Muslim, Taoismo ug uban pa.

Ang unang patron sa Sugbo mao ang Santo Niño sa Sugbo nga makita sa labing karaang simbahan sa nasod, ang Basilica Minore del Santo Niño. Tungod sa kanonikal nga kalagdaan sa paggamit og santos nga patron imbes nga si Kristo mismo, ang patron sa Sugbo mao na ang Birhen sa Guadalupe.

[usba] Populasyon

Sumala sa sensus niadtong tuig 2000, ang Dakbayan sa Sugbo may 718,821 ka mga molupyo.^[5] Kini mas daghan baleg 56,522 ka tawo kompara sa 1995 nga Sensus sa Populasyon (POPCEN). Ang Metro Cebu ug ang lalawigan sa Sugbo gibanabanang may 2.5 milyones ka mga molupyo.

[usba] Heyograpiya

[usba] Pisikal

Ang Sugbo nahimutang taliwala sa 9°25' ug 11°15' habagatang latitud ug taliwala sa 123°13' ug 124°5' sidlakang longitud sa sentral nga dapit sa kapupud-ang Pilipinhon. Gikan sa Manila, 365 milyas pahabagatan ang Sugbo.

Nag-atubang sa pulo sa Leyte ang amihanang-sidlakang nawong sa lalawigan; sa habagatang-sidlakang bahin niini makita ang lalawigan sa Bohol. Sa kasadpang direksiyon makit-an ang pulo sa Negros. Taliwala sa Sugbo ug Bohol nahimutang ang Cebu Strait. Taliwala sa Sugbo ug Negros nahimutang ang Tañon Strait.

Ang lalawigan mismo naglakip sa mga pulo sa Sugbo, Mactan, Malapascua (Logon, Daanbantayan, Bantayan, Olango, ug Camotes.

[usba] Politikal

Ang Sugbo may 44 ka mga lungsod ug 9 ka mga dakbayan.

[usba] Mga dakbayan

Dakbayan sa Bogo Dakbayan sa Carcar Dakbayan sa Danao Dakbayan sa Lapu-Lapu Dakbayan sa Mandaue

Dakbayan sa Naga Dakbayan sa Sugbo Dakbayan sa Talisay Dakbayan sa Toledo

[usba] Mga lungsod

Alcantara Alcoy Alegria Aloguinsan Argao Asturias Badian Balamban Bantayan Barili Boljoon

Borbon Carmen Catmon Compostela Consolación Cordova Daanbantayan Dalaguete Dumanjug Ginatilan Liloan

Madridejos Malabuyoc Medellin Minglanilla Moalboal Oslob Pilar Pinamungahan Poro Ronda Samboan

San Fernando San Francisco San Remigio Santa Fe Santander Sibonga Sogod Tabogon Tabuelan Tuburan Tudela

[usba] Kasaysayan

Mas kompletong artikulo Kasaysayan sa Sugbo

Sa wala pa moabot ang mga Kastila, ang Sugbo usa na ka poste sa negosyo, ug may ruta sa pamaligya ngadto padulong sa Borneo, Indonesia, Tsina, ug Arabya.

Miabot si Fernando de Magallanes sa Sugbo sa sayong bahin sa Abril, tuig 1521. Iyang gihigala si Raha Humabon ug gikombensir kini sa pag-ila sa hari sa Espanya isip labawng hari kaniya. Gibunyagan si Humabon ug ang iyang asawa isip Haring Carlos ug Raynang Juana. Ang Santo Niño gihatag sa hari ug rayna isip simbolo sa kalinaw taliwala sa mga Kastila ug sa mga Sugboanon. Sa Abril 14, 1521, gitanom ni Magallanes ang dakong krus nga kahoy nga simbolo sa pagka-Katoliko sa mga Sugboanon.

Sa Abril 27, nahitabo ang Panagsangka sa Mactan diin napatay si Magallanes ni Lapu-Lapu. Matod ni Antonio Pigafetta, ang lawas ni Magallanes wala gayod makuha nila pagbalik bisan kon misuway sila paghaylo sa mga lumad og bugti niini nga mga lamas ug alahas.

Kap-atag upat ka tuig human ang pagtaak ni Magallanes sa Sugbo, miabot ang kongkistador Miguel Lopez de Legazpi. Ilang gibombardiyo ang barangay ni Rajah Tupas. Kini ilang gipatindog pagbalik human mailog ug ginganlang Villa del Santíssimo Nombre de Jesús (Ang Barangay sa Labing Balaang Ngalan ni Hesus). Sa tuig 1569 kini ang unang Kastilang settlement sa Pilipinas.

Sa Agosto 14, 1571, ang Santissimo Nombre nahimong usa ka diyoses. Si Legazpi mibiya sa Sugbo ug mibalhin una ngadto sa Iloilo ug dayon sa Manila.

Panahon sa Ikaduhang Gubat Kalibotanon ang Sugbo nahimong importanteng base sa mga Hapon. Ang pangita sa sundalo sa Hinapon ni kuha sa Sugbo sa tuig 1942, Sa panahon nga libersayon sa Sugbo way labanan sa uban nga sa nasud sa mga sundalo sa Pilipinhon ug Amerikanhon uban sa gerilyang Sugboanon nga pagsupak sa mga katiguman sa Hinapon way kapildehang nga pagkahuman sa gubat sulud sa tuig 1945.

Ang mga tuig human sa Ikaduhang Gubat nakakita sa pagsolidipikar sa kontrol sa pipila ka mga gamhanang pamilya sa lain-laing dapit sa Sugbo.

Sa sayong bahin sa dekada 90 ang Sugbo nahiagom sa katalagman sa Bagyong Ruping. Kini miresulta sa pagkatibuok sa ideya sa Republika sa Sugbo dihang ang nasodnong kagamhanan sa Manila wala makatabang sa lalawigan tungod sa pagpakapuliki niini sa mga nanginahanglan usab og tabang gikan sa Luzon.

[usba] Tan-awa usab

• Talaan sa mga Gobernador sa Sugbo
• Pulo sa Sugbo
• Metro Cebu
• Dakbayan sa Sugbo
• Cebu Provincial History Project

[usba] Dugang kasayoran

• Opisyal nga balayan sa kagamhanan sa lalawigan sa Sugbo
• Opisyal nga balayan sa kagamhanan sa dakbayan sa Sugbo
• TWBPSK Kevin Ray's Corner Blog
• Onlayn nga bersiyon sa Sun.Star Cebu
• DYAB Abante Bisaya
• Cebu Portal and Visitors Guide
• Dazzling Cebu - What it is now

[usba] Mga reperensiya