Mindanao

Gikan sa Wikipedia, ang gawasnong ensayklopedya

Ang Mindanao ang ikaduhang kinadak-ang pulo sa Pilipinas. Usa kini sa tulo ka mga pundok sa mga pulo sa nasod; ang laing duha mao ang Luzon ug ang Kabisay-an. Ang rehiyon unang naabot sa mga Kastila sa ulahing bahin sa ika-16 nga siglo ngadto sa sayong bahin sa ika-17 nga siglo. Ang mga prayle unang misabwag sa Katolisismo sa maong pulo sa tuig 1622.

Karong mga adlawa ang rehiyon pinuy-anan sa mga Muslim sa maong nasod. Ang uban pang pundok sa mga tawo nga nanimuyo sa Mindanao mao ang mga etnikong pundok sama sa mga Maranao ug Tausug ug ang pundok sa tribung kolektibong gitawag Lumad. Dili ang tibuok Mindanao ang nasakop sa mga Muslim. Gani, ang amihanang Mindanao, labi na ang katawhan sa Butuan, mga animistiko sa wala pa sila mobalhin sa Kristiyanismo.

Usa ka mapait nga pakigbisog alang sa kagawasan gipanghingusgan sa lain-laing mga paksiyon sa Muslim nga populasyon sa Mindanao sulod na sa lima ka siglo. Ang mga sundalo sa Espanya, Estados Unidos, Hapon, ug sa Pilipinas mismo wala makapugong sa ilang kagustohan nga mahimuwag sa mas dakong Kristiyanong nasod. Tungod sa dinagkong mga pag-ilog sa kayutaan ug ang pagsulod sa mga internal nga imigrante ngadto sa Mindanao, ang mayoriya sa populasyon sa Mindanao ning panahona dili na Muslim.

Ning pipila ka mga tuig ang nakalabay, ang erya gitutokan sa medya tungod sa pagdaghan sa mga teroristang organisasyon nga giingong may kalabotan sa pakigbisog didto sa Tunga-tungang Sidlakan. Giingong ang Mindanao nasudlan na sa mga elemento sa Jemaah Islamiyah. Ingon man ang Abu Sayyaf gipasinglang terorista, usa ka butang nga nagguba sa matinud-anong panawagan alang sa kagawasan sa mas moderadong mga pundok sama sa Moro Islamic Liberation Front (MILF).

Usa ka pulo sa habagatang bahin sa nasod, ang Mindanao may gidak-ong 94,630 kilometro kuwadro (mas gamay sa Luzon sa mga 10,000 km²). Ang pulo may daghang bungtod, ug maoy nahimutangan sa Bukid Apo, ang kinahabogang bukid sa nasod. Sa kasadpan sa Mindanao makita ang Dagat sa Sulu, sa sidlakan ang Dagat sa Pilipinas, ug sa habagatan ang Dagat Celebes.

Ang pundok sa mga pulo nga gitawag Mindanao naglakip sa pulo sa Mindanao mismo ug sa Arkipelago sa Sulu sa habagatang-kasadpan. Ang pundok sa mga pulo gibahin ngadto sa unom ka mga rehiyon ug 25 ka mga lalawigan.

Mga sulod 1 Ang pulo sa Mindanao 2 Ang pundok sa mga pulo nga gitawag Mindanao 3 Tan-awa usab 4 Mga sumpay sa gawas

[usba] Ang pulo sa Mindanao

Tan-awa usab ang Heyograpiya sa Pilipinas.

[usba] Ang pundok sa mga pulo nga gitawag Mindanao

Ang pundok-pulo nga Mindanao usa ka arbitraryong paggrupo sa mga pulo sa habagatang Pilipinas nga naglakip sa unom ka mga administratibong rehiyon. Kining maong mga rehiyon nabahin pa gayod ngadto sa 25 ka mga lalawigan, diin upat ang wala sa pulo gayod sa Mindanao. Ang pundok sa mga pulo nagalakip sa Arkipelago sa Sulu sa habagatang-kasadpan, nga nagalakip sa mga pulo sa Basilan, Jolo, ug Tawi-Tawi; ug ang mga kasikbit nga isla sama sa Camiguin, Dinagat, Siargao, Samal, ug Saranggani.

Ang unom ka rehiyon nga natala sa ubos gibatbat sa mga mosunod nga mga parapo.

• Peninsula sa Zamboanga (Rehiyon IX)
• Amihanang Mindanao (Rehiyon X)
• Rehiyon sa Davao (Rehiyon XI)
• SOCCSKSARGEN (Rehiyon XII)
• Caraga (Rehiyon XIII)
• Awtonomong Rehiyon sa Muslim Mindanao (ARMM)

Ang Peninsula sa Zamboanga (Rehiyon IX)', kaniadto Kasadpang Mindanao, nahimutang sa landform sa samang ngalan. Kini gitibuok sa mga lalawigan sa Zamboanga del Norte, Zamboanga del Sur, Zamboanga Sibugay, ug ang duha ka dakbayan—Zamboanga ug Isabela—nga gawasnon gikan sa bisan unsang lalawigan. Ang Dakbayan sa Isabela ang bugtong sakop sa Zamboanga Peninsula nga wala sa Mindanao mismo apan anaa sa pulo sa Basilan. Ang administrabong kapital sa rehiyon mao ang Dakbayan sa Pagadian. Ang tibuok rehiyon kanhi usa lamang ka lalawigan (ang Zamboanga).

Ang Habagatang Mindanao (Rehiyon X) gitibuok sa mga lalawigan sa Bukidnon, Camiguin, Lanao del Norte, Misamis Occidental, ug Misamis Oriental, ug ang Dakbayan sa Cagayan de Oro. Ang lalawigan sa Camiguin usa ka pulo sa may habagatang baybayon sa Mindanao. Ang administratibong sentro ug kapital sa rehiyon mao ang Dakbayan sa Cagayan de Oro.

Ang Rehiyon sa Davao (Rehiyon IX), kanhiay Amihanang Mindanao, nahimutang sa amihanang-sidlakang bahin sa Mindanao. Ang rehiyon gibahin ngadto sa mga lalawigan sa Davao Oriental, Davao, Davao del Sur, ug Lupot sa Compostela. Lakip usab sa rehiyon ang Dakbayan sa Davao. Ang rehiyon milakip sa Gulpo sa Davao sa amihanan. Ang pulo sa Samal lakip usab niini. Ang Dakbayan sa Davao ang administratibong sentro.

Ang SOCCSKSARGEN (Rehiyon XII), kanhiay Tunga-tungang Mindanao, nahimutang sa tunga-tungang-habagatang bahin sa pulo sa Mindanao. Kini gitibuok sa mga lalawigan sa Cotabato, Sarangani, Habagatang Cotabato (kanhi sakop sa Rehiyon XI), ug Sultan Kudarat, lakip na usab ang Dakbayan sa Cotabato. Ang mga ngalan sa mga lalawigan lakip na ang sa Dakbayan sa General Santos ang gigikanan sa ngalan sa rehiyon. Ang Dakbayan sa Cotabato diin nahisulod sa teritoryo sa lalawigan sa Maguindanao (apan dili sakop niini) mao ang kanhi administratibong sentro sa rehiyon. Ang Dakbayan sa Koronadal, sa Habagatang Cotabato, mao ang bag-ong administratibong sentro sa rehiyon.

Ang Caraga (Rehiyon XII)' nahimutang sa amihanang-kasadpang bahin sa Mindanao. Ang iyang mga lalawagin mao kining mosunod: Agusan del Norte, Agusan del Sur, Surigao del Norte, ug Surigao del Sur. Ang kapital mao ang Dakbayan sa Butuan sa Agusan del Norte. Ang rehiyon naglakip usab sa mga kasikbit nga pulo sa Surigao del Norte, sama sa Dinagat, Siargao, ug Bucas Grande.

Ang Awtonomong Rehiyon sa Muslim Mindanao (ARMM) usa ka piniling rehiyon nga nagalakip sa mga teritoryo nga may daghang mga Muslim. Ang ARMM may iyang kaugalingong kagamhanan, dili sama a ubang rehiyon sa nasod nga administratibo lamang. Kini gitibuok sa halos tibuok Arkipelago sa Sulu (ang Dakbayan sa Isabela sa Basilan sakop sa Peninsula sa Zamboanga). Ang mga lalawigan nga nahimutang sa Arkipelago sa Sulu mao ang Basilan, Sulu, ug Tawi-Tawi. Ang Basilan ug Tawi-Tawi mao usab ang ngalan sa kinadak-ang pulo ning maong mga lalawigan, samtang ang sentro sa lalawigan sa Sulu mao ang pulo sa Jolo. Ang mga lalawigan nga nahimutang sa pulo sa Mindanao mao ang Lanao del Sur ug Maguindanao. Ang Dakbayan sa Cotabato (nga mismo dili sakop sa ARMM) mao ang administratibong sentro sa rehiyon.

Tan-awa usab ang mga rehiyon sa Pilipinas, mga lalawigan sa Pilipinas, ug Kabisay-an.

[usba] Tan-awa usab

• Filipino Muslim
• Lumad
• Sultanato sa Sulu

[usba] Mga sumpay sa gawas

• Balita
• Amir Butler: The Moro Struggle for Independence