Kabisay-an

Gikan sa Wikipedia, ang gawasnong ensayklopedya

Ang Kabisay-an kun Visayas usa sa tulo ka dagkong mga pundok sa mga pulo sa Pilipinas (ang laing duha mao ang Luzon ug Mindanao). Kini nahimutang sa tunga-tungang bahin sa maong kapupud-an. Ang mga tawo sa Kabisay-an gitawag nga Bisaya, ug ang ilang mga pinulongan ilang gitawag Binisaya.

Ang dagkong mga pulo sa Kabisay-an mao kining mosunod: Bohol, Leyte, Negros, Palawan, Panay, Samar, ug Sugbo. Ang mga pulo sa Masbate ug Romblon maingon usab nga apil sa Kabisay-an. Ang tulo nga labing dagko nga dakbayan mao ang Sugbo, Bacolod, ug Iloilo. Sinugboanon, Hiligaynon ug Winaray ang nangunang mga pinulongan sa Kabisay-an.

Mga sulod 1 Kasaysayan sa Kabisay-an 2 Leyenda 3 Mga pinulongang Binisaya 3.1 Sulod sa Kabisay-an 3.2 Gawas sa Kabisay-an 4 Mga rehiyong politikal 4.1 Kasadpang Kabisay-an (Rehiyon VI) 4.2 Tunga-tungang Kabisay-an (Rehiyon VII) 4.3 Sidlakang Kabisay-an (Rehiyon VIII) 5 Mga sumpay sa gawas 6 Mga reperensiya

[usba] Kasaysayan sa Kabisay-an

Hangtod karon, misteryoso ang kasaysayan nga prehispaniko sa Kabisay-an. Dunay mga leyenda nga nag-istorya sa kasaysayan sa mga Bisaya, apan daghan pa ang nagduda sa pagkatinuod niini. Usa sa mga leyenda nag-istorya sa usa ka hari, si Kalantiaw, nga mihimog kodigo sa pamalaod. Ang uban miistorya nga gikan sa Borneo ang mga Bisaya. Unang namensyon ang Kabisay-an niadtong siglo 12, kanus-a gihunahuna nga kabahin ang kapupud-an sa imperyong Srivijaya o Sri Vishaya.

Ang mga Bisaya gihunahuna nga dunay diplomatiko nga relasyon sa mga gingharian sa Java ug Malay tungod kay kamao makigsulti ang mga Sugboanon kang Enrique gamit ang pinulongang Malay sa dihang miabot si Fernando de Magallanes niadtong 1521.

Human sa ekspedisyon ni Magallanes, nagkainteres ang mga Katsila sa kapupud-an ug gipadala si Ruy López de Villalobos ug si Miguel López de Legazpi niadtong 1543 ug 1565, aron kini sakopon. Sa sinugdan, misugot ang mga Bisaya sa kolonisasyon, ug kadaghanan mibalhin og pagtuo ngadto sa Kristiyanismo, diin gidawat si Santo Niño isip santo patron.

Sa pag-agi sa katuigan isip kolonya sa Espanya ang kapupud-an, daghang mga rebolusyon ang nanghitabo, usa na niini ang kang Francisco Dagohoy sa Bohol. Gipang-atake usab sa mga Moros ang mga dapli'g-dagat nga mga lungsod sa Kabisay-an niining panahona.

Aktibo ang mga Bisaya sa panahon sa rebolusyong Pilipino. Ang pulo sa Negros mipasiugda sa ilang kaugalingong rebolusyon.

Human sa kagawasan sa Pilipinas, aktibo ang mga Bisaya sa politikang nasyonal, dunay mga presidente sa Pilipinas nga gikan sa Kabisay-an.

Niadtong Mayo 23, 2005, ang Palawan gibalhin sa Rehiyon VI (Kasadpang Kabisay-an) sumala sa Executive Order 429.^[1] Ang DILG mianunsyar niadtong Hunyo 2005 nga nakompleto na ang pagbalhin.^[2] apan kadaghanan sa mga Palaweño mireklamo sa kakulang sa konsultasyon, mao nga gipagawas ang Administrative Order No. 129 niadtong Agosto 19, 2005. Napending ang EO 429 hangtod nga maimplementar ang tarong nga pagbalhin sa Palawan gikan sa rehiyon sa Habagatang Katagalogan ngadto sa Kasadpang Kabisay-an.^[3]

[usba] Leyenda

May mga leyenda nga gipundok sa librong Maragtas nga naghisgot sa sugilanon sa napulo ka mga datu nga mieskapo gikan sa kabangis ni Datu Makatunaw sa Borneo ngadto sa pulo sa Panay. Kining maong mga tawhana ang gituhoang gigikanan sa tanang mga Bisaya. Ang ilang pag-abot giselebrar sa kapiyestahan sa Ati-atihan sa Kalibo, Aklan. Kining maong leyenda gipundok ni Pedro Alcantara Monteclaro niadtong tuig 1907.

[usba] Mga pinulongang Binisaya

Mas kompletong artikulo Binisaya

Daghan ang mga pinulongang Binisaya. Dili kompleto kining maong talaan.

[usba] Sulod sa Kabisay-an

• Akeanon (Aklanon)
• Caluyanon
• Cuyonon
• Hiligaynon
• Inonhan
• Kinaray-a
• Sinugboanon
• Winaray

[usba] Gawas sa Kabisay-an

Kining mga pinulongan lumad sa mga rehiyon nga gawas sa Kabisay-an apan mga Binisayang pinulongan usab.

• Asi (Romblon)
• Butuanon
• Masbatenyo
• Ratagnon (Mindoro)
• Romblomanon
• Surigaonon
• Tausug†

†Ang pinulongang Tausug giklase nga Binisayang pinulongan sa mga linggwista, apan ang mga Tausug dili motawag sa ilang kaugalingon nga mga Bisaya.

[usba] Mga rehiyong politikal

Ang Kabisay-an nabahin ngadto sa 16 ka lalawigan sa tulo ka rehiyon.

[usba] Kasadpang Kabisay-an (Rehiyon VI)

• Aklan
• Antique
• Capiz
• Guimaras
• Iloilo
• Negros Occidental
• Palawan

[usba] Tunga-tungang Kabisay-an (Rehiyon VII)

• Bohol
• Negros Oriental
• Siquijor
• Sugbo

[usba] Sidlakang Kabisay-an (Rehiyon VIII)

• Biliran
• Sidlakang Samar
• Leyte
• Amihanang Samar
• Samar
• Habagatang Leyte

[usba] Mga sumpay sa gawas

• inquirer.net nga balita sa Kabisay-an
• GMA news nga balita sa Kabisay-an
• Unibersidad sa Pilipinas sa Kabisay-an
• Visayas: The Festival Islands
• wikitravel:Visayas

[usba] Mga reperensiya