Ikaduhang Gubat Kalibotanon

Gikan sa Wikipedia, ang gawasnong ensayklopedya

Ang mushroom nga panganod pipila ka segundo human natagak ang Bombang Atomika didto sa Nagasaki, ang kataposang bombang atomika nga gitagak sulod sa gubat. Kini maoy usa sa nakatapos sa gubat tungod sa pagsurender sa mga Hapon.

Ang Ikaduhang Gubat Kalibutanon, o GK II, usa ka kalibutanong gubat nga resulta sa unta duha ra ka kasungi-an. Ang unang kasungian nahitabo niadtong 1937 sa Asya nga mao ang Ikaduhang Sino-Hapong Gubat; ang ikaduha mao ang pag-atake sa Alemanya sa Poland nga nahitabo sa Uropa niadtong 1939.

Kini nga gubat mitunga sa kadaghanan sa mga nasod ngadto sa duha ka pundok: ang mga Alyado ug sa Gahom nga Axis. Kini nga gubat naglambigit sa mobilisasyon sa kapin 100 milyon ka mga sundalo, busa kini nahimong usa ka "Tinibuok nga Gubat" diin hapit wala nay kalahian sa sibilyan ug militar nga materyales ug kahimanan. Gigamit sa tagsa-tagsa ka partisepante ang tanang resorses niini, ekonomiko, industriyal, militar, ug siyentipiko. Kapin 60 milyon ang nangamatay, kadaghanan niini mga sibilyan. Mikabat ug usa ka trilyon ka 1994 nga E.U. nga Dolyares ang nagasto sa gubat ^[1][2].

Nakadaog sa gubat ang mga Alyado, ug isip resulta, ang Estados Unidos ug ang Unyong Sobyet maoy nahimong nag-unang gamhanang nasod. Kini ang nakasugod sa Bugnaw nga Gubat, diin ang duha magkasangka sa hilom kung kinsay mas gamhanan kanila. Usa usab ka bunga human sa gubat mao ang pagkahimo sa Nagkahiusang mga Nasod, ang tumong niini mao ang pagbantay nga walay laing gubat nga sama kadugo-on ang mahitabo. Gitapos usab sa gubat ang Imperyalismo sa dihang maluya ang mga Imperyalistang nasod human sa gubat.

[usba] Mga bag-ong armas ug mga pamaagi sa gubat

[usba] Armas

Usa ka Tankeng Tigre II, usa sa mga bag-ong behikulo nga gigamit sa Gubat Kalibotanon II.

Adunay daghang mga reporma sa pakiggubat ang gipanggamit sa gubat. Ang mga awtomatikong riple, bazooka, ug mga mina maoy pipila lamang sa mga bag-ong armas ug gamit nga gipagawas sa gubat. Ang tanke, nga unang gipagawas niadtong GKI, mas gipakusgan sa mga nasod, ilabi na sa Alemanya. Gipangdesenyo usab ang daghang mga eroplano sama sa Messerchmitt 109, Spitfire, ug ang B29 Flying Fortress.

Apan ang labing makalilisang ug gikahadlokang armas mao ang bombang atomika. Ang Hiroshima ug Nagasaki, mga dakbayang Hapon, maoy nakatilaw sa gahom nukleyar sa mga Amerikano. Tuod man, natapos ang gubat tungod sa armas nukleyar. Apan kini maoy nag-abli sa mas kuyaw nga matang sa gubat, ang Gubat Nukleyar, nga hapit mahitabo niadtong Tugnaw'ng Gubat.

[usba] Mga bag-ong pamaagi sa gubat

Ang USS Saratoga, usa ka Aircraft Carrier, circa 1935.

Gipakita sa mga Nazi ang usa ka bag-ong pamaagi, ang blitzkrieg (kilat nga gubat). Niining pamaagiha, bombahan una sa mo-atake ang mga lungsod, mga portipikasyon, komunikasyon, ang ilang atakehon. Sundan kini sa pag-atake sa mga tropa nga suportado sa mga tanke ug mga eroplano. Aduna usa'y mga commando o mga paratrooper nga ihulog sa kampo sa kaaway isip tigsabotahe. Tungod niini, mas paspas nang daugon ang mga sangka.

Wala na gamita ang mga trench, diin niadtong GKI libo-an ang nangakalas nga kinabuhi. Busa, wala na masubli ang nahitabong dugoon nga stalemate niadtong tungang bahin sa GKI. Inay maghimo'g trench, gi-pokus sa mga tigmando ang taktikal nga panagsangka sa panggubatan.

Adunay mga radikal nga reporma sa pakiggubat sa kadagatan. Gawas sa gipakusgang mga barko ug submarino, gi-integrar na sa mga marina ang mga eroplano. Gidensyo ang mga aircraft carrier, mga barkong mahimong landingan sa mga eroplano. tungod niini, naposible ang mga lagyong pamomba sa mga abyong tingbomba.

[usba] Sa wala pa ang gubat

Ang mga lider sa mga Alyadong nasod sa Gubat Kalibotanon I: Lloyd George sa Hiniusang Gingharian, Vittorio Emanuele Orlando sa Italya, Georges Clemenceau sa Pransiya, ug Presidente Woodrow Wilson sa Amerika. Niining uhulagwaya, sila nagkakuyog aron sabotan ang Kasabotan sa Versailles.

Sa pagkatapos sa Gubat Kalibotanon I, ang napilding Imperyong Aleman gipugos sa pagpirma sa Kasabotan sa Versailles. Tungod niini, gilimitahan ang gidak-on sa kasundalohang Aleman, ug gipugos ang Imperyo sa pagbayad sa dagkong mga reparasyon sa gubat. Ang gubat sibil sa Rusya maoy naka-ingon sa pagkatukod sa komunistang Unyong Sobyet, nga nahulog sa pagdumala sa dikatador nga si Josef Stalin.

Sa italya, gi-ilog ni Benito Mussolini ang gahom isip usa ka pasistang diktador. Iyang gisaad sa mga Italyano ang usa ka Bag-ong Imperyong Romano^[3].

Sa Tsina, ang nagdumala nga partido, ang Kuomintang, milusad sa usa ka kampanya sa unipikasyon batok sa mga mi-alsang warlords, apan nahulog hinoon sa usa ka gubat sibil batok sa mga komunistang Tsino.

Si Benito Mussolini ug Adolf Hitler, ang duha ka dagkong lider nga pasista didto sa Uropa.

Niadtong 1931, ang nagkamilitaristikong Imperyong Hapon, kinsa dugay nang nagdahom sa iyang impluwensya sa Tsina^[4] isip unang lakang sa iyang katungod sa pagdumala sa Asya. Iyang gigamit ang insedente sa Mukden isip rason aron atakehon ang Manchuria.

Niadtong 1933, ang lider sa mga Nazi nga si Adolf Hitler maoy nahimong lider sa Alemanya, ug nagsugod sa usa ka dakong pagre-arma^[5]. Kini nakapakuyaw sa Pransya ug sa Hini-usang Gingharian, kinsa dagko'g nawagtang human sa mi-aging gubat, ug usab sa Italya, kinsa nakakita nga mahimong babag sa ilang kaugalingong ambisyon ang mga aktibidades sa Alemanya^[6]. Aron mapabilin ang ilang alyansa, gipasagdan sa mga Pranses ang pag-atake sa mga Italyano sa Ethiopia. Misamot ang sitwasyon niadtong 1935, sa dihang gikuha sa Alemanya ang Saarland, ug sa pagbasura ni Hitler sa Kasabotan sa Versailles. Aron mapakalma ang Alemanya, kiporma sa Britanya, Pransya, ug Italya ang Prente sa Stresa.

[usba] Mga Hinungdan sa Gubat

Daghang mga hinungdan ang nagpahipi sa ikaduhang gubat kalibotanon.

• Ang panangsangka sa duha ka ideyolohiya - ang demokrasya ug totalitaryanismo.
• Ang mga intensyon sa Alemanya, Italya, Hapon, ug Rusya nga makakuha ug mga dagkong teritoryo. Makita nga sa unang bahin sa gubat, nagtinabangay pa ang Rusya ug Alemanya nga makakuha sa Poland, apan sa ulahing bahin, giatake hinuon sa Alemanya ang Rusya.
• Ang kapakyas sa Liga sa mga Nasod sa paghunong sa mga militaristikong gipangbuhat sa mga totalitaryanong mga nasod.

[usba] Ang gubat

[usba] Mga unang paglihok

Mga Nazi samtang init pa ang panagsangka didto sa Warsaw, Poland.

Sa ting-init niadtong 1939, si Adolf Hitler, dinasig sa iyang dili-dugoong pagkuha sa Austriya ug Czechoslovakia,^[7] midemanda sa Republika sa Poland nga ihatag ngadto sa Alemanya ang pantalan sa Danzig ug sa Polakong Koridor. Apan kini kusganong gibasura sa Poland, Britanya, ug Pransya. Andam nilang protektahan ang Poland kong atakehon man galing sila sa Alemanya.

Tuod man, niadtong Septiyembre 1, 1939, misulong ang mga tropang pangyuta ug ang Luftwaffe (pwersa sa kahanginan) sa Alemanya ngadto sa Poland. Maisogong gikontra sa mga Polako ang mga Nazi, apan wala sila makabatok sa kusgang kasundaluhan ni Hitler. Gibomba sa Luftwaffe ang mga dakbayang polako sama sa Warsaw ug Lordz. Human maka-amgo nga dili mahunong si Hitler gamit ang dimpolmasya, mideklara og gubat ang Britanya ug Pransya niadtong Septiyembre 3.

Aleman ug Sobyet nga mga opisyal nga nagramanohay human ang pag-atake nila sa Poland.

Samtang gisulong sa mga Nazi ang kasadpang bahin sa Poland, mi-atake ang Unyong Sobyet gikan sa silangang bahin. Nahibalo-an nga si Stalin adunay sikretong kasabotan ni Hitler nga tunga-on nila ang Poland. Niadtong Septiyembre 28 nahuman na ang blitzkrieg sa Poland.

Human masakop ang Poland, gikuha sa Rusya ang mga Estadong Baltiko - ang Estonia, Latvia, ug Lithuania - nga walay away. Gi-atake sa Rusya ang Finland, kinsa maisogong midepensa sa ilang teritoryo. Nakuha ra gihapon sila sa mga Ruso, human ang gastosong mga sangka.

Sa kasadpang Uropa, naghulat ang mga Pranses ug mga Briton. Apan walay nahitabo, tungod kay gihunong man ang mga pag-atake sa mga Nazi human sa ilang daling pagsakop sa Poland. Tungod niini, daghan ang nagtoong usa ra kini nga "bakak nga gubat". Apan sa kalit, niadtong Abril 1940, nahibalik sa pagkatinuod ang gubat. Sa walay pahibalo, gi-atake sa mga pwersang Aleman ang Norway ug ang Denmark. Midepensa ang mga taga-Norway, apan sayon rang napildi. Ang mga taga-Denmark wala makig-away. Mitakas si Haring Haakon VII sa Norway ngadto sa London, diin iyang gitukod ang usa ka gobyernong exile. Usa ka puppet nga pagagamhanan ang gitukod ni Hitler didto sa Norway uban ni Vidkun Quisling isip pamuno. Si Quisling giisip nga mabudhion sa iyang nasod, ug ang maong ngalan nahimo nang pulong nga nagpasabot og kolaborasyon ug pagbudhi.

Ang Rotterdam human sa pagpamomba sa mga Nazi.

Niadtong Mayo 10, 1941, ang mga Nazi mikalit og atake sa Belgium, Holland, ug Luxembourg (Sa mao usab nga adlaw nahimong Primero Ministro sa Britanya si Winston Churchill). Gibombahan sa Luftwaffe ang Rotterdam, Brussels, ug ubang mga dakbayan sa ubos nga mga NAsod. Libo-an ka mga paratropa ang gipangtagak luyo sa mga depensa, ug ilang gisabotahe ug gikuha ang mga pantalan, tulay, kahimanan sa komunikasyon, ug mga tugpahanan. Misulong usab ang mga tanke ug mga tropa ngadto sa tibuok teritoryo.

Gitabang dayon sa mga tropang Briton ug Pranses ang mga Netherland aron tabangan ang mga lokal nga kasundalohan, apan walay nakahunong sa kilat sa mga Nazi. Niadtong Mayo 14, misurender ang Holland. Mitakas si Reyna Wilhelmina ngadto sa london. Misurender usab ang Belgium niadtong mayo 28.

Ang ebakwasyon sa mga Prnases ug Briton didto sa Dunkirk.

Sa pagsurender sa mga taga-Netherlands, nabiyaan ang kasundalohang Pranses ug Briton sa usa ka desperadong sitwasyon. Kay mas daghan man ang mga Nazi, dili sila makasulong. Ang ilang mabuhat lamang mao ang pag-atras. Busa mi-retiro sila ngadto sa kabaybayonan sa Dunkirk, diin sila na-alirongan sa mga tropang Nazi. Gipadala dayon sa mga anaa sa Britanya ang libo-an ug nagkalain-laing mga barko para ma-ebakuwar ang mga tropa. Sugod niadtong Mayo 26 ngadto sa Hunyo 3, 1941, inuwanan sa mga bomba ug mga artileriya, nagtabok-tabok ang mga sakayan ug mga barko didto sa English Channel ug gi-ebakuwar ang mga gikapoy'ng mga sundalo. nagkatag sa baybayon ang mga patay'ng lawas ug lain-laing mga armas. Ang channel napuno sa mga gubang barko ug mga naglutaw-lutaw'ng mga lawas. Adlaw ug gabii, taliwala sa pagpa-uwan ug mga bomba sa tibuok lugar, gipatuman ang pag-ebakuwar. Hapit katunga sa mga tropa nga natanggong sa Dunkirk ang wala maka-abot sa Inglatera nga buhi.

Sa pagkatapos sa Septiyembre niadtong tuiga, pormal nga natukod ang "Mga gahom nga Axis" sa pagpirma sa Paktong Tripatrido tali sa Hapon, Italya, ug Alemanya. Matod sa pakto, ang tanang nasod nga mo-atake sa usa ka miyembro sa Axis mapugos sa pagpatumba sa tanan.^[8] Apan wala kini tagda sa Estados Unidos, kinsa nagpadayon pagtabang sa Hiniusang Gingharian ug sa Tsina pinaagi sa mga polisiyang "Lend-Lease",^[9] ug sa paghimog sona sa seguridad didto sa Dagat Atlantiko, aron maprotektahan ang mga barkong Alyado nga motabok gikan sa Britanya ngadto sa Amerika.^[10]

Mapa sa mga kampanya sa mga Italyano didto sa Gresya.

Niadtong Oktubre, gisulong sa mga Italyano ang Gresya apan napugngan sila sa mga sundalong Griyego ug gitukmod pabalik sa Albanya, diin nahitabo ang usa ka stalemate.^[11] Wala magdugay, sa Aprika, milusad og mga opensiba ang mga pwersang Komonwelt batok sa Libya og sa Italyanong Silangang Aprika. Sa sayong 1941, sa dihang natukmod na pa-atras ang mga Italyano didto sa Libya, gisugo ni Churchill ang pagpabalhin og mga sundalo gikan sa Aprika ngadto sa Gresya, aron matabangan ang mga Griyego. Daghan usab ang kapildihan nga nasugat sa mga Italyanong Marina, usa niini mao ang pagguba sa Marina Real sa Britanya sa tulo ka Italyanong Battleship didto sa Sangka sa Taranto.^[12]

Mga paratropang Aleman gikan sa mga eroplanong Ju 52, didto sa isla sa Creta.

Dali-daling mitabang ang Alemanya sa iyang kaubang Italya. Si Hitler nagpadala'g daghang pwersa sa Libya niadtong Pebrero, ug sa ulahing bahin sa Marso milusad og usa ka dakong opensiba. Sulod sa usa ka buwan napa-atras ang mga pwersang Komonwelt ngadto sa Ehipto. Misulay sila og balos niadtong mayo, ug usab niadtong Hunyo, apan napakyas sila sa maong duha ka kontra-opensiba. Sa syong Abril, mitabang usab ang mga Aleman didto sa mga Balkan, sa ilang pagsulong sa Gresya ug Yugoslavia. Paspas ang ilang pag-atake, ug sa pagkatapos sa Mayo, ila nang nasakop ang isla sa Creta.^[13]

Sa Atlantiko, nakakuhag dakong inspirasyon ang mga Alyado sa dihang ilang gipa-unlod ang Battleship nga Bismarck.^[14] Usab, wala makalampos si Hitler sa iyang pagsulong sa Britanya. Nakalahotay ang RAF batok sa Luftwaffe, ug niadtong Mayo 11, 1941, gipa-atras na ni Hitler ang iyang mga eroplanong mi-atake sa Britanya.^[15]

Sa Asya, bisan sa pipila ka opensiba sa duha ka pundok, na stalemate ang gubat tali sa Tsian ug sa Hapon niadtong 1940. Sa Agosto niadtong tuiga, milusad og usa ka opensiba sa Tungang Tsina; isip balos, gipatuman sa mga Hapon ang pipila ka brutal nga mga polisiya sa ilang mga nasakp nga mga teritoryo, aron mapagamyan ang motabang sa mga Komunista.^[16] Ang mga nagsakang tensyon tali sa mga Komunista ug mga pwersang nasyonalista maoy nakahunong sa ilang pagtinabangay, ug kini misangpot sa dugo-ong hitabo niadtong Enero 1914.^[17]

Sa dihang nahimong "hapsay" na ang mga panghitabo sa Uropa alang sa ilang mga plano, nagsugod ug pagpangandam ang Alemanya, Hapon, ug ang Unyong Sobyet. Ang mga Sobyet nagsugod na og duda sa ilang relasyon uban sa Alemanya, samtang ang mga Hapon naglaraw sa paggamit sa kagubot didto sa Uropa aron makuha ang mga adunahang kolonyang Uropeyo didto sa Asya.Ang duha ka mga gahom (Sobyet ug Hapon) mipirma og usa ka Kasabotan sa Neyutralidad niadtong Abril, 1941.^[18] Apan bali ang gihimo sa mga Aleman, kinsa nagsugod na og andam alang sa usa ka opensiba batok sa mga Ruso. Sila nagpadala'g mga tropa duol sa utlanan sa Unyong Sobyet, ilabi na sa Finland ug sa Romanya.^[19]

[usba] Nahimong Kalibotanon ang Gubat

Mga tankeng T-34 sa Moscow, nga padulong na sa panggubatan.

Sa ulahing Hunyo, ang Alemanya misulong sa Unyong Sobyet. Daghan ang ilang na-ilog nga mga teritoryo ug usab daghang napatay nga mga Ruso, gani sa pag-abot sa Disyembre duol na sila sa Moscow. Ang mga dakbayan na lang sa Leningrad ug Sevastopol ang mga siyudad nga anaa sa ilang luyo nga wala pa nila makuha.^[20] Apan nahunong ang ilang opensiba sa dihang mi-abot ang tingtugnaw sa Rusya.^[21] Milusad ug usa ka kontra-opensiba ang mga Sobyet gamit ang ilang mga reserbang tropa nga gikan sa mga utlanan sa Hapon nga Manchukuo.^[22] Napa-atras ang mga Aleman pagawas sa Rusya, usa sa ilang dakong kapildihan.

Usa ka tren sa Persiyanong Koridor nga nagdalag mga suplay alang sa USSR.

Nagsugod og regrupo ang Hiniusang Gingharian. Niadtong Hulyo, ang HG ug USSR mipirma ug usa ka alyansang militar batok sa Alemanya,^[23] ug wala magdugay, dungang misulong sa Ira aron makuha ang Persiyanong Koridor, ug usab ang mga lana sa Iran.^[24] Niadtong Agosto, mi-isyu ang Amerika ug ang Hiniusang Gingharian sa Kartang Atlantiko, usa ka kasabotan alang sa usa ka tapos-gubat nga kalibotan diin ang mga tawo adunay "katungod sa pagpili sa ilang kaugalingong gobyerno".^[25]

Sa Nobyembre, milusad ang mga pwersang Komonwelt sa usa ka kontra-opensiba sa disyerto, diin ilang nabawi ang tanang teritoryo nga nasakop sa Ilatya ug Alemanya.^[26]

Ang pagkaguba sa USS Arizona, sa dihang gi-atake sa mga Hapon ang Pearl Harbor.

Sa Asya, nangandam na ang mga Hapon sa usa ka dakong gubat. Ang ilang plano mao ang paghimo og usa ka dakong perimetro-depensibo nga molatas sa Sentrong Pasikipko, diin nila buhaton ang depensibong gubat samtang ilang gamiton ang daghang mga resources sa Silangang-Habagatang Asya. Aron mapasayon ang pagtukod sa maong perimetro, ila unang pildihon ang Pasipikong Plotilya sa Estados Unidos.^[27] Isip unang lakang sa pagpildi sa plotilya, ilang gikuha ang militar nga kapabilidad sa habagatang Indotsina niadtong Hulyo, 1941; usa ka lakang nga gibalosan sa Estados Unidos, Hiniusang Gingahrian, ug ubang Alyado pinaagi sa usa ka embargo.^[28] Niadtong Disyembre 7, gi-atake sa mga Hapon ang mga kampong Briton ug Amerikano sa usa ka hapit dungang mga opensiba sa Silangang-habagatang Asya ug Sentrong Pasipiko, apil na niini ang ilang "Atake sa Pearl Harbor".^[29]

Kini nga mga aksyon mipa-mabak sa Estados Unidos, Hiniusang Gingharian, Tsina, ug ubang mga Alyado sa kasadpan sa pagdeklara og gubat ngadto sa mga Hapon. Ang Italya, Alemanya, ug ubang miyembro sa Axis mitubag pinaagi sa pagdeklara og gubat ngadto sa Estados Unidos. Niadtong Enero, and Estados Unidos, Hiniusang Gingharian, Unyong Sobyet, ug ang Tsina, uban sa laing 21 ka mga gagmay o gi-exile nga mga estado, mi-isyu sa Deklarasyon sa Nagka-usang mga Nasod, diin ilang gipamatud-an ang Atlantikong Carta,^[30] ug usab sa pag-pormalisar sa ilang alyansa batok sa mga Axis. Ang Unyong Sobyet, hinuon, wala mosunod sa tibuok deklarasyon, tungod kay nagpabilin man ang ilang kasabotan sa neyutralidad uban sa mga Hapon.^[31]

Ang pagbomba sa Wheeler Field, Luzon, Pilipinas.

Ang mga gahom nga Axis, bisan pa niini, nakapadayon sa ilang mga opensiba. Hapit na masakop sa mga Hapon ang tibuok Silangang-Habagatan Asya uban ang gagmay nga mga kapildihan sa pagkatapos sa Abril niadtong 1942. Ilang gigukod ang mga ALyado pagawas sa Burma, ug nakadaop sab sila'g daghang mga piniriso didto sa Pilipinas, Malaya, ug sa Singapore.^[32] Ilang gibombahan ang base-militar sa Darwin, Australya, ug usab nakapa-unlod og pipila ka barko dili lamang sa Pearl Harbor, kon dili apil na usab sa Dagat sa Habagatang Tsina, Dagat nga Java, ug sa Dagat Indiyan.^[33] Niadtong panahona, ang tinood lamang nga kadaogan batok sa mga Hapon mao ang pagpakgang sa ilang mga take sa Changsha sa sayong Enero, 1942,^[34] ug usa ka saykolohikal nga pag-atake tungod sa usa ka pagbomba sa Tokyo, ang kapital sa Hapon niadtong Abril.^[35]

Usa ka barkong ALyado nga gitorpedo sa usa ka U-boat nga Aleman.

Nakabawi usab ang mga Aleman. Gamit ang kawalay kahibalo sa mga Amerikano sa paggamit sa mga submarino, ang Kriegsmarine (Marina sa Alemanya) nakapa-unlod og pipila ka mga importanteng barko duol sa kabaybayonan sa Amerikanhong Atlantiko.^[36] Sa disyerto milusad sila'g usa ka opensiba niadtong Enero, diin napa-atras ang mga Briton balik sa ilang mga posiyon sa Linyang Gazala sa sayong Pebrero.^[37] Didto sa Unyong Sboyet, natapos ang kontra-opensiba sa mga Sobyet sa pag-abot na sa Marso.^[38]

[usba] Nabali ang dagan sa gubat

usa ka Amerikanong Aircraft Carrier nga nasunog human gibombahan sa Sangka sa Midway.

Sa sayong mayo, milusad og pipila ka operasyon ang mga Hapon aron makuha ang Port Moresby gamit ang Asultong ampibiyos, aron sa ingon ilang madaot ang mga linya sa komunikasyon tali sa Estados Unidos ug sa Australya. Apan napiit sila sa mga Alyado, ug napa-atras ang mga Hapon.^[39] Ang misunod nga plano sa mga Hapon, dinasig sa na-unang pagbomba sa Tokyo, mao ang pagkuha sa Atoll sa Midway, aron masirad-an ang usa ka buslot sa ilang perimetro, aron makatukod sila'g forward nga base alang sa mosunod nga mga operasyon, ug aron mapaduol ang mga Aemrikanong Carrier sa usa ka sangka diin ila kining panggub-on; ug isip panglipat, magpadala sila'g mga pwersa aron sakopon ang mga Islang Aleutyano.^[40] Sa sayong Hunyo, gipatuman na sa mga Hapon ang ilang mga plano. Apan niadto pa diay'ng Mayo, nakuha ug nasabtan na sa mga Amerikano ang mga Kodigo Nabal sa mga Hapon, ug busa nahibalo na sila sa gipangplano ug mga loksayon sa mga Hapon.^[41]

Nagkatag nga mga patay'ng lawas sa mga sundalong Hapon didto sa baybayon sa Alligator Creek sa Guadalcanal niadtong Agosto 21, 1942.

Ilang gigamit ang maong kahibalo aron makakuha og dakong kadaogan batok sa Marinang Imperyal sa Hapon. Uban sa nagupok nga abilidad sa paglusad og laing opensibang ampibyos, mipokus ang mga Hapon sa usa ka kampanya agi sa yuta didto sa Territoryo sa Papua alang sa usa ka laing operasyon aton makuha ang Port Moresby.^[42] Alang sa mga Amerikano, ilang giplano ang laing lakang batok sa mga hapon didto sa habagatang Mga Isla sa Solomon, nga duol ra sa isla sa Guadalcanal, isip pasiunang mga lakang aron makuha ang Rabaul, usa ka dakong base sa mga hapon sa Silangang-Habagatang Asya.^[43] Ang duha ka mga plano giugdan sa Hulyo, apan sa sayong Septiyembre, ang ga sangka sa Guadalcanal maoy giprayoridad sa mga Hapon, ug ang ilang mga tropa sa Bag-ong Guinea ilang gimandoan sa pag-atras gikan sa Port Moresby ngadto sa usa ka dapit amihanan sa isla.^[44] Nahimong dugoon ang mga sangka sa Guadalcanal, ug daghang mga eroplano ug mga barko ang gipadala sa duha ka habig alang sa usa sangka sa atrisyon. Sa pagsugod sa 1943, napildi na ang mga hapon, ug mibiya ang ilang mga sundalo gikan sa isla.^[45]

Sa Burma, ang mga pwersang Komonwelt milusad og duha ka operasyon. Ang una, usa ka opensiba ngadto sa rehiyong Arakan sa ulahing 1942, nahimong dugoon og wala magsilbi alang sa Komonwelt, ug nakapugos sa ilang pag-atrass balik sa Indiya sa Mayo sa 1943.^[46] Ang ikaduha mao ang pagpadal og mga iregular nga mga pwersa luyo sa mga linya sa mga Hapon niadtong Pebrero, nga sa pagkatapos sa Abril, nakakuhag dili maayong resulta.^[47]

Ang mga Sobyet human magmadaogon sa Sangka sa Stalingrad.

Sa silangang prente sa mga Aleman, napakgang nila ang pipila ka opensiba sa mga Sobyet didto saPeninsulang Kerch ug sa Kharkov^[48], ug human milusad sila sa ilang pangunang opensiba sa ting-init batok sa habagatang Rusya niadtong Hunyo, 1942, aron makuha ang mga mina sa lana didto sa Caucaus. Ang mga Sobyet mipili sa Stalingrad isip ilang pangunang depensa, usa ka dakbayan nga anaa gayod sa agi-anan sa mga Alemang padulong sa Caucausus. Sa tungang bahin sa Nobyembre, hapit na gayod makuha sa mga Aleman ang Stalingrad sa usa ka mapait ug dugoong panagsangka sa kadalanan sa dakbayan. Apan nabali ang dagan sa dihang mi-abot ang pipila ka panabang nga pwersa sa mga Sobyet alang sa usa ka ikaduhang kontra opensiba, nga gisugdan sa ilang pag-alirong sa mga sundalong Aleman didto sa Stalingrad^[49], ug sa usa ka asulto didto sa salient sa Rzhev, duol sa Moscow, bisan tuod nga napakyas ang ulahi.^[50] Sa sayong Pebrero, daghan na kaayo ang nakalas sa habig sa mga Aleman; daghan sa ilang mga tropa sa atubangang prente ang nadakban, ug ang ilang mga sundalo sa luyo napugos sa sa pag-atras balik sa mga posisyon sa wala pa sugdi ang opensiba.

Mga sundalo sa Komonwelt nga nangandam alang sa Unang Sangka sa Al Alamein.

Didto sa Kasadpan, ang mga kakulba nga basin atakehon sa mga Hapon ang isla sa Madagascar maoy nakatukmod sa mga Briton nga atakehon ang maong isla sa sayong mayo, 1942.^[51] Milusad og usa ka opensiba ang mga Axis didto sa Libya, diin napa-atras ang mga ALyado pabalik sa Ehipto, hangtod napahunong nila ang mga Axis didto sa El Alamein.^[52] Adunay gilusad nga mga raid ang mga Alyadong Commando, apan kadaghanan niini nangapakyas, ilabi na sa usa ka ampibiyos nga raid batok sa Dieppe, usa ka lugar nga gihuptan sa mga Aleman.^[53] Sa Agosto, malamposong napakgaang sa mga Alyado ang ikaduhang opensibang Axis aron makuha ang El Alamein ug, ilis sa dagkong galastoan ug mga nakalas, malamposong nakapadala'g mga materyales ug suplay didto sa Malta.^[54] Pipila ka bulan human niadto, miluasd ang mga ALyado og atake batok sa mga Axis duol sa Ehipto, diin ilang napaatras ang mga Axis pabalik sa Libya.^[55] Kini gisundan sa usa ka Anglo-Amerikanong pagsulong sa Amihanang Aprika, nga miresulta sa mga taga-Aprika aron motabang sa mga Alyado.^[56] Mibalos si Hitler pinaagi sa pagsugo sa okupasyon sa Vichy nga Pransya,^[56] bisan tuod nga giguba sa mga pamunoan nga Vichy ang ilang mga Barko aron dili kini magamit sa mga Aleman.^[57] Ang karon gi-alirongan nga mga Axis mi-atras ngadto sa Tunisiya, nga nakuha ra gihapon sa mga Alyado sa Mayo niadtong 1943.^[58]

[usba] Mibarog ang mga Alyado

Mga sundalong Amerikano sa Mga Islang Solomon. Sila mi-abante luyo sa usa ka Tangkeng Sherman isip ilang cover.

Human sa Kampanya sa Guadalcanal, milusad og pipila ka operasyon ang mga Alyado batok sa mga Hapon. Niadtong Mayo, 1943, nagpadala sila'g mga pwersa aron makuha ang mga Aleyutiyano,^[59] ug human niini, milusad og dagkong mga operasyon aron ma-isolate ang Rabaul pinaagi sa pagkuha sa mga kasikbit nga isla niini, ug aron mabuslot ang permitrong Hapon sa Sentrong Psipiko didto sa mga isla sa Gilbert ug marshall.^[60] Sa pagkatapos sa Marso, 1944, nagmalamposon ang mga Alyado, ug usab nakuha ang laing base-militar sa mga Hapon didto sa mga Islang Caroline. Niadtong Abril, milusad ug usa ka operasyon ang mga Alyado aron bawi-on ang Kasadpang Bag-ong Guinea.^[61]

Sa mainland nga Asya, milusad og duha ka dagkong opensiba ang mga Hapon. Ang una, nga gisugdan niadtong Marso 1944, usa ka opensiba aron makuha ang mga posisyong Briton didto sa Assam, Indiya,^[62] nga wala magdugay milapad aron usab kuhaon ang mga posisyon sa mga Komonwelt didto sa Imphal ug sa Kohima;^[63] apan niadtong Mayo, ang ubang mga pwersang Hapon maoy gi-alirongan didto sa Myitkyina sa mga Pwersang Tsino, kinsa misulong sa Amihanang Burma sa ulahing bahin sa 1943.^[64] Ang ikaduhang opensibang Hapon nahitabo didto sa Tsina, nga ang tumong mao ang pagpildi sa pangunang mga pwersa sa Tsina, ang pagsecure sa mga riles alang sa mga teritoryong Hapon, ug sa pagkuha sa mga tugpahanan sa mga Alyado.^[65] Niadtong Hunyo, nakuha sa mga Hapon ang probinsiya sa Henan, ug misugod sa lain na usab nga atake batok sa Changsha, sa probinsiya sa Hunan.^[66]

Mapa sa pag-atake sa mga Alyado didto sa Sisilya, Italya.

Didto sa Mideterraneano, ang mga Alyado milusad ug usa ka atake sa Sisilya sa sayong Hulyo, 1943. Ang maong pag-atake sa usa ka teritoryo sa Italya, inubanan sa nahiunang mga kapildihan, maoy naka-ingon sa pagpakanaog , pagpadakop, ug pagpatay kang Mussolini sa ulahing bahin niadtong buwana.^[67] Gisundan dayon sa mga Alyado ang maong kadaogan pinaagi sa pag-atake sa Italya mismo sa sayong Septiyembre, nga gisundan sa pagsurender sa mga Italyano ngadto sa mga Alyado.^[68] Sa dihang gipubliko ang maong pagsurender niadtong Serptiyembre 8, mibalos ang Alemanya pinaagi sa pagdis-arma sa mga Italyanong sundalo nga naa sa ilang hurisdiksiyon, pag-ilog sa mga Italyanong teritoryo,^[69] ug sa pagtukod og mga serye sa mga linyang pangdepensa.^[70] Niadtong Septiyembre 12, adunay pipila ka espesyal nga mga pwersang Aleman ang mi-rescue kang Mussolini, kinsa mitukod og usa ka bag-ong "estadong kliyente" sa mga bahin sa Italya nga anaa ubos sa mga Aleman.^[71]

Ang Monte Cassino human kini atakeha sa mga Alyado.

Misulong ang mga Alyado, hangtod naabot nila ang main nga mga base sa linyang pangdepensa sa mga Aleman sa tungang bahin sa Nobiyembre.^[72] Sa Enero 1944, milusad og pipila ka atake ang mga Alyado aron makuha ang mga linyang pangdepensa didto sa Monte Cassino, ug misulay sa pagkuha sa mga flank sa mga Axis pinaagi ang pipila ka mga pagdunggo didto sa Anzio. Sa ulahing bahin sa Mayo, nagmalamposon ang duha ka opensiba ug, bugti sa pag-ipsot sa pipila ka mga dibisyong Aleman, nakuha nila ang Rome niadtong Hunyo 4.^[73]

Napakyas usab ang pipila ka operasyong Aleman didto sa Atlantiko. Niadtong Mayo 1943, tungod sa kadaghan sa ilang mga submarinong nangaguba, ilang gipahunong ang mga ilang mga opensibang nabal. Ang mga kapildihan bunga sa mga pangontrang-lakang sa mga Alyado nga epektibo kaayo batok sa mga taktika sa Kriegsmarine.^[74]

Si Chiang Kai-shek, Franklin D. Roosevelt, ug Winston Churchill didto sa Kumperensiya sa Cairo niadtong Nobiyembre 25, 1943.

Didto sa Unyong Sobyet, ang mga Aleman mihurot sa ilang panahon sa tungang bahin sa 1943 aron mangandam alang sa usa ka dakong opensiba sa rehiyon sa Kursk; apan nangandam sad ang mga Sobyet sa maong opensiba, ug sila nagbutang og daghang mga portipikasyon.^[75] Niadtong Hulyo 4, misulong ang mga Aleman, apan hapit usa ka semana human adto, gihunong ni Hitler ang pag-atake.^[76] Tungod niadto, nakalusad ang mga Sobyet sa usa ka dakong kontra-opensiba ug, sa pag-abot na sa Hunyo sa 1944, nakapa-atras na sa daghang mga Aleman gikan sa Unyong Sobyet. Kay naneyutralisar na man ang ilang mga teritoryo, milusad ang mga Sobyet og pipila ka inkursiyon didto sa Romanya.^[77]

Sa Nobiyembre 1943, si Franklin Roosevelt ug Winston Churchill nakigkita kang Chian Kai-shek didto sa Cairo, ug dayon uban kang Josef Stalin didto sa Tehran. Sa unang kumperensiya, ilang giplano ang pag-uli sa mga teritoryong na-ilog sa mga Hapon inig kahuman sa gubat, ug ang sa ulahing kumperensiya, nagkasabot sila sa pag-atake sa Uropa inig ka 1944, ug nga ang Unyong Sobyet modeklara og gubat sa Hapon tulo ka buwan human mapildi ang Alemanya.

[usba] Nagkaduol na ang mga Alyado

Si MacArthur ug kaubanan sa ilang pagdunggo sa kabaybayonan sa Palo, Leyte, niadtong Oktubre 20, 1944. Kini nahitabo human ang Sangka sa Leyte.

Niadtong Hunyo 1944, ang mga Alyado sa Kasadpan milusad og usa ka pag-atake sa amihanang Pransiya ug sa Agosto, human gi-reassign ang pipila ka mga Alyadong dibisyon sa Italya, misulong usab sa habagatang Pransiya;^[78] sa pagka-Agosto 25, nabawi na sa mga Alyado ang Paris.^[79] Sa ulahing bahin sa tuig, ang mga Alyado sa Kasadpan mipadayon sa pagtukmod sa mga Aleman gikan sa Kasadpang Uropa. Sa Italya, nakuha na nila ang kataposan nga linyang pangdepensa.

Sa Silangang Prente sa mga Aleman, milusad og pipila ka mga opensiba ang mga Sobyet. Ila kining gisugdan sa sayong Hunyo, diin ilang gisulong amg Finland, Belarus, Ukraine ug Silangang Poland, Romanya, ug Hungary.^[80] Nagmalamposon ang maong mga opensiba, ug ang Bulgaria, Romanya, ug Finland, misurender sa mga Sobyet.^[81]

Sa pag-abot na sa Hulyo, ang mga pwersang Komonwelt sa Habagatang-Silangang Asya nakapakgang na sa mga pag-atake didto sa Assam, diin ilang napa-atras ang mga Hapon balik sa Sapa sa Chindwin,^[82] samtang nakuha sa mga Tsino ang Myitkyina. Apan didto sa Tsina, nagmadaogon ang mga Hapon, uban sa ilang pagkuha sa Changsha sa sayong Hunyo ug sa dakbayan sa Hengyang sa sayong Agosto.^[83] Human niadto, ilang gisulong ang lalawigan sa Guanxi, diin nakadaog sila sa pipila ka mga sangka batok sa mga Tsino didto sa Guilin ug sa Liuzhou sa ulahing bahin sa Nobiyembre.^[84]

Sa pasipiko, nagpadayon sa pag-atake ang mga Amerikano sa perimetro sa mga Hapon. Sa tungang bahin sa Hunyo, 1944, ilang gisugdan ang usa ka opensiba didto sa mga isla sa Mariana ug Palau. Nakakuha usab sila'g usa ka dakong kadaogan batok sa mga Hapon didto sa Dagat sa Pilipinas sulod lamang sa pipila ka adlaw. Sa ulahing Oktubre, ilang gisulong ang isla sa Leyte, Pilipinas; human niadto, ang mga Alyado nakakuha'g dakong kadaogan batok sa mga Hapon didto sa Golpo sa Leyte.^[85]

[usba] Nahugno ang mga Axis

Unang panid sa usa ka pamantalaan sa Estados Unidos, diin gibalita ang kamatayon ni Hitler.

Niadtong Disyembre 16, 1944, milusad og usa ka kontra-atake didto sa Ardennes batok sa mga Alyado. Midagan og unom ka semana aron kini pakgagon sa mga ALyado. Ang mga Sobyet mi-atake agi sa Hungary, samtang gibiyaan sa mga Aleman ang Gresya ug Yugoslavia. Sa italya, ang mga Alyado nagpabiling natanggong sa mga nahibiling linyang pangdepensa sa mga Aleman.

Sa tungang bahin sa Enero 1945, gi-atake sa mga Sobyet ang Poland, diin sila mi-abante gikan sa Vistula ngadto sa sapa sa Oder sa Alemanya. Human niini, ilang gi-atake ang Silangang Prusya.

Niadtong Pebrero 4, ang mga lider sa Estados Unidos, Britanya, ug sa Unyong Sobyet, nagtigom didto sa Yalta. Sila nagkasabot sa pag-okupar sa tapos-gubat nga Alemanya, ug sa pag-apil sa Unyong Sobyet sa gubat batok sa mga Hapon.

Niadtong Pebrero, ang mga Alyado sa Kasadpan nakasulod na sa Alemanya, samtang ang mga Sobyet Pomeraniya ug Silesiya. Niadtong Marso, nakatabok na ang mga Alyado sa amihanang bahin sa sapa sa Rin, ug ang habagatang bahin sa Rin-Ruhr, diin daghang mga Aleman ang ilang naalirongan, samtang ang mga Sobyet mimartsa na sa Vienna. Sa sayong Abril, nakaabante na ang mga Alyado didto sa Italya ug midiretso sa Alemanya, samtang sa ulahing Abril ang mga Sobyet misulong na sa Berlin.

Niadtong Abril 12, namatay si Presidente Roosevelt, ug siya gipulihan ni Harry Truman. Gipatay si Mussolini sa mga Italyanong partisano niadtong Abril 28. Duha ka adlaw human niini, nagpakamaaty si Hitler.

Daghang mga pwersang Aleman ang misurender didto sa Italya niadtong Abril 29, ug ang Alemanya mismo misurender niadtong Mayo 7.

Mga Alyadong sundalo nga naglipay human gipirmahan ang pagsurender sa mga Hapon.

Sa teyatrong Pasipiko, mipadayon ang mga Amerikano sa ilang pagsulong sa Pilipinas ug kanonay nga panabang sa sulud sa mga sundalong Pilipinhon ug gauhm nga gerilyang lokal nga pagsupak sa hinapon sulud sa Pagbuntog sa mga Hinapon sa Pilipinas, diin nakuha na nila ang Leyte sa kataposan sa 1944. gisulong nila ang Luzon niadtong Enero 1945, ug sa Mindanao niadtong Marso. Napildi usab sa mga Briton ug mga Tsino ang mga Hapon didto sa amihanang Burma gikan niadtong Oktubre hangtod Marso, dayon miabante ang mga Briton didto sa Rangoon niadtong Mayo 3.

Mipadayon ang mga Amerikano ngadto sa nasod sa Hapon, diin ilang nakuha ang Iwo Jima niadtong marso, ug ang Okinawa niadtong Hunyo. Giguba sa mga Tigbombang Amerikano ang mga dakbayan ug lungsod nga Hapon.

Niadtong Hulyo 11, nagtigom ang mga lider nga Alyado didto sa Potsdam, Alemanya. Didto ilang gikumpirma ang ilang nahiunang mga kasabotan bahin sa Alemanya, ug gidemanda ang unkondisyonal nga pagsurender sa Hapon, diin sila mitataw nga "ang alternatibo sa Hapon mao ang paspas ug kumpletong destruksiyon".

Wala dawata sa mga Hapon ang mga termino sa Potsdam; busa gitagak sa mga Amerikano ang duha ka bomba atomika didto sa Hiroshima (Agosto 6) ug sa Nagasaki (Agosto 9). Niadtong Agosto 15, 1945, misurender ang mga Hapon, busa natapos na gayod ang gubat.

[usba] Epekto

Aron mapadayon ug mapalambo ang kalibotanong kalinaw, giporma sa mga Alyadoa ng Hiniusang mga Nasod, nga opisyal nga natukod niadtong Oktubre 24, 1945.

Apan bisan pa niini, nadaot ang relasyon sa mga KAsadpang Alyado ug ang Unyong Sobyet, tungod sa ilang pagtukod sa kaugalingong mga "sphere sa impluwensiya". Ang Uropa nabahin tali sa Kasadpanon ug Sobyet nga "sphere" tungod sa Puthaw nga Kurtina. Sa Asya, ang Asya maoy gitunga sa duha ka kampo. Ang maong mga pagkabahin maoy unang timailhan sa Bugnaw nga Gubat tali sa AMerika ug sa Unyong Sobyet.

[usba] Nangamatay, nangaangol, ug mga atrosidad

Nagkalain-lain ang mga estimate sa tibuok nga nangamatay sa gubat. Apan dili mominos 60 milyones ka mga tawo ang nangamatay, hapit 20 milyon niini ang mga sundalo ug 40 milyon ang mga sibilyan. Ang Unyong Sobyet nawad-ag 27 milyon ka mga tawo, hapit katunga sa mga nangamatay sa tibuok gubat. Sa toal nga nangamatay, 85% ang mga Alyado (kasagaran Sobyet ug mga Tsino) ug 15% mga Axis. Adunay bana-bana nga 12 milyon ka sibilyan ang nakalas didto sa mga kampo sa Holocaust, 1.5 milyon tungod sa bomba, 7 milyon sa Uropa tungod sa ubang mga hinungdan, ug 7.5 milyon sa Tsina tungod sa lain-laing mga hinungdan.

[usba] Holocaust ug Kampo sa Konsentrasyon

Mga piniriso sa usa ka Kampo sa Konsentrasyon.

Ang Holocaust mao ang pagpatay sa hapit 6 milyon ka mga Uropeyong Hudiyo, kuyog ang 6 milyon pang uban kinsa giingon "dili takos sa kinabuhi" (apil niini ang mga daota'g pangisip, mgaPinirisong Sobyet, mga homosekswal, Mason, Saksi ni Jehovah, ug uban pa) isip parte sa dakong programa sa "Etnikong pangpaglimpyo" sa mga Nazi, ubos sa pagdumala ni Adolf hitler.

Aduna usa'y mga kampo sa konsentrasyon ang pipila ka mga nasod. Usa na niini mao ang Gulag sa mga Sobyet, diin daghang mga lumulopyo sa Poland, Lithuania, Latvia, ug Estonia ang nangamatay. Daghan usab ang nangamatay sa mga Kampo sa POW sa mga Hapon, diin daghan ang gigamit isip kampo sa paggama.

[usba] Mga Paghusay sa Gubat

Niadtong 1945 hangtod 1951, daghang mga opisyal nga Aleman ug mga Hapon ang gihusay alang sa mga krimen batok sa kalinaw, batok sa katawhan, sa paglusad ug mga gubat sa agresyon, ug ubang mga krimen. Ang mga Aleman gidala sa Mga Paghusay sa Nuremberg, samtang ang mga Hapon didto sa Mga Paghusay sa Tokyo. Daghan sa mga sinumbong ang nakita-ang sad-an, ug pipila ang gipangbitay. Ang uban, aron dili mapauwawan sa publikong bitay, nagpakamatay sa ilang mga selda.

[usba] Reperensya