Island

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy

D Republik Island (mhd. Is – Eis; isl. Lýðveldið Ísland) isch eppa 103.000 km² groß und noch Grossbritannie da zwoatgröschte Inselschtaat in Europa. As isch dia gröscht Vulkaninsel vo da Wealt und liet im Nordatlantik, bizle südlich vom nördlicha Polarkreis. D Hauptstadt hoast Reykjavík, wo fasch a drittl vo da Lütt leaband. Die Insl bschtoht us groaßa Stoawüschta, Vulkane, Geisier und wias Land oh hoast us Ies.

Lýðveldið Ísland
Republik Island


(Details)	(Details)

Amtssproch

Isländisch

Hauptstadt

Reykjavík

Staatsfoam

Parlamentarische Republik

Staatsoberhaupt

Ólafur Ragnar Grímsson

Regierungschef

Halldór Ásgrímsson

Fläche

ca. 103.000 km²

Iiwohnazahl

293.293 (Dezember 2004)

Bevölkerungsdichte

2,9 Einwohner pro km²

BIP/Iiwohna

36.190 US-$ (2004)

Isländische Krone

Lofsöngur

Internet-TLD

.is

Vorwahl

+354

Karte des Kontinents, Lage des Landes hervorgehoben

[ändere] Geographie

In da Iiszit isch Island komplett vo ma Gletscha zuadeckt gsi. Hüt no liegand eppa 8 % vom Land unta ewigem Iis. Da gröscht Gletscha vo Island – vo ganz Europa - isch da Vatnajökull. Sine Iiskappa isch bis 900 m dick. D'Landschaft isch prägt vom Vulkanismus, vo Wassafäll (Dettifoss isch zum Bischpiel da wassariechschte vo Europa), Flüss und Seea. S'isländische Hochland i da Mitte vo da Insl isch an Art Wüschte und drum wohnt döt o koan Mensch. Im Schnitt fint ma in Island zwoa bis vier Hüsa uf 40 km2.

Fauna

Im Nordoschta hots oas vo da letschta Wildnisgebiete in Europa, mit vielna Rentier und Vögl. Da bsündrigschte Vogl döt isch da Papageiataucher, wo sowas wia‘s inoffizielle Wappatier vo da Insl isch. Danäbs hots no Polarfüchs und da Mink, an amerikanischa Nerz, wo us Pelztierfarmana usbrocha isch und jetzt frei döt leabt. Reptilien oda Amphibien gits übahaupt koa in Island, und o bloss eppa 1.300 bekannte Insektanarta.

Island isch genauso wia Auschtralien a Land vo Schofzüchta. Schof und Islandpferd dürfend umalofa, wo se wänd und überall grasa. Ersch im Herbscht werent alle Schöf bim Réttir zämtrieba. D’Schofzucht isch quotiert, zum a Übaproduktion z vahindra. Islandpferd deaf ma usführa, aba nit iführa – so wend se Krankheita vahindara und a reine Rasse garantiera.

Flora

In Island hots bsudas viel Moos in vaschiedana Farba. Pflanza hond se alle guat an des raue Klima döt apasst, und ma find drum o endemische Arta, also Surta, wos sus niana uf da Wealt giit. Dia violetta Lupinia dagegs, wo ma im Juni überall blüaha siaht, hot sin ersch noch m Zwoata Wealtkriag igführt wora. Sie söttn genauso wie die usgsääta Dünagräsa gegs d Erosion häalfa.

Uffällig isch, dass es zIsland fasch koa Wälda giit. Forschunga hond aba zoagt, dass frühnamol 25- 40% vom Land mit Birkawälda und andara Böm bedeckt gsi sin. Aba im 20. Jhd hond se fasch alle Böm gfällt zum Felda und Weidena schaffe uf da oana Sita und zum Hüsa und Schiff boua uf a andra. Hüt hond se wieda agfanga zum Ufforschta und dabei o neue Böm igführt. Da gröschte Wald us alta Zit find ma am Lagarfljót in Ostisland (vor allem Birka).

[ändere] Lüt

Andasch wie in viela Schtaata im entwicklta Weschta werends z'Island allat meh Lüt. Offizielle Schtatistika zoagend, dass s so witagoht: 2008 söllend s meh wia 300.000 Lüt sii, bis 2045 meh wia 350.000. Nebat da Iheimischa neant o Zuazügelte zua: am meischta hond se Polen (18,2%), Dänen (8,6%) Philipino (6,0%) und Dütsche (5,4%).

D‘ Amtssproch isländisch kumt usm Altnordischa und isch da urschprünglicha Schproch vo da Wikinga no am ähnlichschta. Eppas Bsundrigs isch, dass se - wia d Franzosa - für alle Fremdwörta isländische Begriffe erfindend.

[ändere] Brüüch

s isländische Alphabet hot 32 Buachschtaba, vom A üba Á und so wita bis Æ und schließlich zum Ö. Wobei gset wera muass, dass zB Ö an oagana Buachschtaba isch und ned s gliech isch wie Oe. So hond se zB Telefonbüacha sortiert – interessantawies noch m Vornama, weil Familianama sealta sin. Statt nam Familianama in üsram Sinn, neamand d‘ Islända da Vornama vom Vata (manchmol o vo da Muatta) und hängan „Tochta“ –dóttir bzw. „Sohn“ –son dra (prominentes Beispiel: Björk Guðmundsdóttir = Björk, Guðmundurs Tochter). Wenn se hürotan, bhebt jeda vo da Partna sin oagana Zwoat-Nama.

An ganz oagana Fiirtag isch Sumardagurinn fyrsti, da erschte Summatag, jeds Johr am erschta Suntag noch m 18. April. Im alta isländischa Kalenda isch des da erschte Tag vom erschta Summamonat Harpa gsi. A deam Tag hots früha für Kind Gschenke gea. Inzwischa gits o in Island a Chrischtkindle, gnaua gset 13 Jólasveinar (Wiehnachtsgsella). Dia bringend aba eingetlich koa Gschenkle, sondan schtealand Eassa und ärgarand d’Lüt in da Wiehnachtszit. An ganz an oagana Bruuch gits im Advent: am Tag vor Wiehnächta wird Gammelrochen gässa.

Im Þorri, dm vierta Wintamonat, fiirat ma Þorrablót, an Art Fasching, wo urschprünglich mol a Opfafescht gsi isch. Geassa weren o denn wieda ganz traditionelle Sacha: suur inglegte Hammelhoden und schwarzgsengte Schofsköpf Svíð.

Ersch sit Ende 1980 deaf in Island wieda Bier braut wera. Wia in da andra skandinavischa Lända o wird Alkohol nur in staatlicha Monopolläda vakoft – des gilt o für Spiritus, wo ma bim Campen fürs Kocha brucht!

Net vageassa deaf ma o die isländische Badekultur. Alloa in Rekjavik hots sieba Freiluft-Thermalbäder, aba o ufm Land find ma all wieda Plätz, wo ma s ganze Johr üba dussa im hoassa Wassa liega ka. Viele Isländer moanen, dass eba wegs dera intensiva Badekultur so alt werend.

[ändere] Kunscht und Literatur

Kultur hoasst in Island vor allem Literatur: D Skaldendichtung usm 9. Johrhundat isch dia ältescht Kunschtlyrik z’Europa gsi, und im Mittelalter, im 12. und 13. Jorhundat, sind die isländischa Saga, wia eppa da Edda vom Snorri Sturluson, Grundstöa gsi für d Entwicklung vo da nordeuropäischa und dütscha Literatur. Im 13. und 14. Johrhundat hond se – wia fasch alle Weschteuropäa - Ritta-Saga gschrieba. Aba o d moderne isländische Literatur brucht se net zVastecka: Neabat m Nobelpriisträga Halldór Laxness, sind o dia dütscha Übasetzunga vo da Krimis vom Arnaldur Indriðason in da letschta Johr Beschstsella gsi.

Daneabs kennt ma bildende Künschte: isländisch Molar (Ásgrímur Jónsson), Bildhoar (Ásmundur Sveinsson) und Musika (v.a Björk) hond wealtwit an guata Ruaf. Und o da isländisch Film gwinnt Ahänga: So isch Friðrik Þór Friðriksson 1992 für sin Film Börn Náttúrunnar (dt. Kinder der Natur) für an Oscar nominiert gsi. Oda Nói Albínói vo Dagur Kári hot ufm Filmfeschtivel vo Rottadam 2003 Furore gmacht.

[ändere] Schtaat

Island isch sit m 17. Juni 1944 a unabhängige parlamentarisch-demokratische Republik. Ólafur Ragnar Grímsson isch momentan da fünfte Präsident. 1980-1996 hot Island mit Vigdis Finnbogadóttir als erschtes Land in Europa a Fro a da Schpitze ket.

Island isch in 8 Regiona itoalt, wo zäm 166 Gmoanda und 31 Schtädt hond. 2004 hond eppa 93 % vo da Islända in da Schtädt gwohnt, eppa 185.000 vo insgesamt 293.000 in und um Reykjavík. O Island kennt d‘Landflucht.

Grösche Kommuna (1. Dezember 2004)

Reykjavík - 113.730
Kópavogur - 25.784 (in der Agglomeration Reykjavík)
Hafnarfjörður - 21.942 (in der Agglomeration Reykjavík)
Akureyri - 16.450
Reykjanesbær - 10.954
Garðabær - 9.036 (in der Agglomeration Reykjavík)
Mosfellsbær - 6.782 (in der Agglomeration Reykjavík)
Árborg - 6.522
Akranes - 5.655
Seltjarnarnes - 4.547 (in der Agglomeration Reykjavík)
Vestmannaeyjar - 4.227
Ísafjarðarbær - 4.131

Island hot koa oagas Militär, sondan d Küschtawache schützt mit 120 Mä und drü Bööta d’Grenza. Im Uftrag vo da NATO (Kommando ISCOMICE) isch die Icelandic Defense Force mit eppa 960 Soldata vo da US-Navy, 600 vo da US Air Force und 80 vom US Marine Corps döt stationiert. Dazua kond no 16 Niedalända, wo o im Uftrag vo da NAOT, döt sin.

Dia gröscht religiöse Gruppa isch dia „evangelisch-lutherische Isländische Staatskirche“, zu dera eppa 93% vo da Islända ghören. Da Rescht sind vor allem Katholika, aba o Juda, Moslems und Zeugen Jehovas. Dazua ane gits z Island sit 1972 o a schtaatlich anerkannte Asatrugemeinde. Astura isch a heidnische Religion,wo ufn altgermanischa Göttagloba zruckgoht. (An oagena Artikel zu Astura gits uf dütsch.)