Roumaneye

Èn årtike di Wikipedia.

Li Roumaneye est on payis å Sud-Ess di l' Urope. Li no d' Romaneye, c' est paski les Romins s' î avént ddja astalé, do vî vî tins. Li Roumaneye a des frontires avou l' Oucrinne eyet li Republike del Moldaveye å Nôr-Ess, li Hongreye eyet li Serbeye a l' Ouwess eyet li Bulgåreye a Nonne. Li Roumaneye a-st avou ene pitite coisse sol Noere Mer.

Roumaneye
România

(Detays) (Detays)
Lingaedje oficir	roumin
Mwaisse-veye	Bucaresse
Prezidint Prumî minisse	Traian Băsescu Călin Popescu-Tăriceanu
Sitindêye  - Totåle  - % aiwe	Classé 78inme 238.319 km² 3,0%
Populåcion  - Totåle (2002)  - Dinsité	Classé 49inme 22.271.839 dimorants 93,4 djins/km²
Indepindince	9 di may 1877
Manoye	Leu (manoye)
Coisse d' eureye	UTC +2
Imne nåcionå	Deşteaptă-te, române!
Dominne Internet	.RO
Indicatif telefonike	40

Ådvins 1 Istwere 2 Politike 3 Redjons 4 Djeyografeye 5 Economeye 6 Djins 7 Culteure

[candjî] Istwere

Les daces ont stî batous pa l' Impire Romin e 106, çou ki cminça ene séreye d' evayixhaedjes del Roumaneye, mins nerén, d' åbutude les mwaisses leyèt ene lådje otonomeye.

El Moyinådje les Roumins vikèt dins troes principåtés diferinnes: li Walakeye, li Moldaveye eyet l' Zivenbork (ou Transilvaneye, e roumin Ardeal). Les deus prumires estént pa côps dizo l' viernance di l' Impire Otoman, mins avou ene divintrinne otonomeye, li troejhinme fijheut pårteye del Hongreye, ossu avou ene lådje otonomeye, poy di l' Otriche-Hongreye.

Li Roumaneye modiene a-st askepyî cwand les principåtés di Moldaveye eyet di Walakeye s' ont metou eshonne, e 1859, eyet divni èn estat dislaxhî e 1877. C' est çou k' on lome eto li Vî Rweyåme. Li payis s' agrandixha après li prumire guere daegnrece, cwand li Zivembork, li Boucovine eyet li Bessarabeye ont stî radjoutêyes.

Des bokets del Roumaneye ont stî incorporés a l' Union Sovietike e 1940, a pô près çou k' est asteure li Republike del Moldaveye, avou des ptits bokets dnés a l' Oucrinne.

Disk' al deujhinme guere daegnrece, li Roumaneye esteut moennêye pal dinasteye di Hohenzollern-Sigmaringen. Après li deujhinme guere daegnrece, li Roumaneye passa sol mambornance di l' Union Sovietike, et dmorer dizo viernance comunisse disk' al fén di 1989, k' on revintaedje tapa djus li prezidint Nicolae Ceauşescu k' esteut al tiesse do payis dispoy des dijhinnès d' anêyes. Les ancyins comunisses participèt asteure al veye politike democratike.

Vey eto: Djivêye des rwès del Roumaneye

[candjî] Politike

Li pouvwer ledjislatif c' est deus tchambes, li Senat, (Senat) avou 143 mimbes, eyet li Tchambe des Deputés (Camera Deputaţilor), avou 343 mimbes. Les mimbes des deus tchambes sont tchoezis dins des eleccions ki s' fijhèt tos les cwatre ans.

Li prezidint, tchîf di l' egzecutif, est ossu tchoezi pa vôtaedje populaire, tos les cénk ans (divant 2004 c' esteut tos les cwatre ans). Li prezidint lome on prumî minisse, ki va prezider li consey des minisses, liskés sont lomés på prumî minisse.

[candjî] Redjons

Li Roumaneye est pårteye e 41 distriks (judeţe), eyet ene municipålité, Bucaresse (Bucureşti), li mwaisse-veye do payis.

[candjî] Djeyografeye

Ene grande pårteye des frontires del Roumaneye avou l' Serbeye eyet l' Bulgåreye est fwaite tot shuvant l' aiwe di Danube. L' aiwe di Danube est agolêye pal rivire Prout, ki fwait l' frontire avou l' Moldova.

Les montinnes des Carpates dominnut tote li pårteye coûtchantrece do payis, avou des hôteus di pus di 2.500 metes; li pus hôte montinne, li Moldoveanu, fwait 2.544 metes hôt.

Les veyes les pus impôrtantes sont Bucaresse (li mwaisse-veye), Braşov, Timişoara, Cluj-Napoca, Constanţa, Craiova, eyet Iaşi.

[candjî] Economeye

Après l' vinaedje-djus do bloc sovietike ezès anêyes 1989-91, li Roumaneye aveut ene industreye avou des viyès usteyes, nén adaptêyes a çou kel payis aveut dandjî.

E fevrî 1997, li Roumaneye s' egadja dins on programe di refômes economikes, mins ces refômes ki likidèt des grands secteus di l' enerdjeye eyet l' agriculteure, ni s' fijhèt nén sins må. E 1999 l' economeye do payis aveut si troejhinme anêye di shûte di recession.

2002 eyet 2003 ont stî des bounès anêyes po l' economeye, avou ene crexhance di 4.5% l' an.

Li Roumaneye fourit priyeye e decimbe 1999 pa l' Union Uropeyinne po des negociåcions po s' fé mimbe. On pinse kel Roumaneye pôreut radjonde l' Union e 2007, avou l' Bulgåreye.

[candjî] Djins

Li lingaedje oficir est li roumin, on lingaedje roman. Li Roumaneye est li seu payis di l' Urope Levantrece wice k' on lingaedje roman est dominant.

I gn a-st eto des impôrtantès minorités hongrwesse (d' après li rcinsmint di 2002, 6,6% del populåcion) eyet almandes, copurade el Transilvaneye, ki cåzèt hongrwès eyet lussimbordjwès. Les ôtes groupes sont fôrmés påzès djipsyins eyet des djins des payis åtoû. I gn a-st avou ene pitite minorité polonesse (dins les 10.000) ki vike e distrik di Suceava, ene minorité crowåte ki vike å Banate, ene turke ki vike el redjon di Dobrodjea, ey ene årmenyinne.

Ene grosse pårt des Roumins sont des crustins ortodosses di l' Eglijhe Ortodosse Rouminne. I gn a-st eto des catolikes di rite bizantin (di l' eglijhe zivembordjwesse), des catolikes di rite romin (di l' eglijhe rominne), des protestants (eglijhes hongrwesses eyet tîxhones), copurade dins les redjons avou des djins d' oridjene hongrwesse, e l' ouwess do payis. Li spårdaedje do crustinnisse si fjha avou Sint André, k' a rabeni l' prumî eveke da Tomis (ouy Constanţa).

El Dobrodjea, li redjon k' est sol boird del Noere Mere, i gn a-st ene pitite minorité turke mozlimresse, çou ki dmeure do colnijhaedje otoman.

[candjî] Culteure

fiesses

Date	No e walon	No so plaece	Rimåkes
1î d' djanvî	Novelan	Anul nou
1î d' måss		Mărţişorul	Fiesse do prétins (c' est nén on djou d' condjî)
avri/may	Påke	Paştele	Les Roumins fiestixhèt (so troes djoûs) li Påke d' après li calindrî djulyin, al môde ortodosse.
1î d' may	Djoû do travay	Ziua muncii
1î d' decimbe	Djoû di l' unifiaedje	Ziua Unirii	Fiestixhe l' unifiaedje do Zivenbork avou l' Roumaneye, li 1î d' decimbe 1918
25 et 26 di decimbe	Noyé	Crăciunul	Les Roumins fiestixhèt Noyé so deus djoûs