Sihizm
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Sihizm (Pencapça: ਸਿੱਖੀ); Genel olarak 16. ve 17. yüzyıllarda Kuzey Hindistan'da yaşamış olan on gurunun öğretilerini temel alan monoteistik bir dindir. 1500'lü yıllar civarında ortaya çıkmıştır. Dünya'daki büyük dinlerden sayılan Sihizm'in 23 milyondan fazla inananı vardır. Sihizm kelimesi Sih kelimesinden türemiştir. Sih ise talebe manasına gelen Sanskrit शिष्य kökünden türemiştir. Sihizm Sih Dini olarak da anılır. Bu dine inananlara Sih denir.
Sihizm'in iki ana inanç esası vardır:
- Bir Tanrı'ya inanmak. Sihlerin mukaddes metinlerinin açılış cümlesi sadece iki kelime uzunluğundadır ve Sih inancının temelini açıklar: ੴ - Ek Onkar veya "Tek Yaratıcı".
- Sihizm'e inananlar On Sih Gurusu'nun ve diğer azizlerin öğretilerine Sihizm'in kutsal metni olan Guru Granth Sahib'de anlatıldığı üzre itaat etmek zorundadır.
Sihizm düşüncesel anlamda Bakti hareketi (Hinduizm) ve Sufizm (İslam) ile bazı ortak noktalara sahiptir. Bazıları Sihizm'in sinkretik yani bağdaştırmacı bir din olduğunu öne sürse de, birçok Sihe (Sihizm'e inanan) göre bu yanlış bir düşüncedir; zira Sihler Sih Gurularının doğrudan Tanrı'dan ilahi mesaj aldığına inanırlar.
Konu başlıkları |
[değiştir] Sihizm Tarihi
Guru Nanak Dev (1469-1538) Sihizmin kurucusu, Talwandi (Lahor yakınında, bugünki Pakistan'da) kasabasında doğmuştur. Ebeveynleri Khatri kastından Hindulardı. Bibi Nanki isimli kendisinden büyük bir kız kardeşi vardı. Kız kardeşinin onda Tanrı'nın Işığını gördüğüne fakat bu sırrı kimseye açmadığına inanılır. Yine kız kardeşinin Guru Nanak'ın ilk inananı olduğu bilinmektedir. Nanak'ın hayatın sırlarını keşfetme arzusu onun belirli bir süre sonra evi terk etmesine neden olmuştur. Bu döndem farklı inançtan kişiler tarafından saygı duyulan Kabir (1440-1518) ile karşılaştığı söylenir.
1538'de Guru Nanak kendisinin devamcısı, Guru, olarak - oğlu yerine - inananlarından Lehna'yı seçmiştir. Bhai Lehna Guru Angad olarak adlandırılmıştır ve Sihlerin ikinci gurusudur. Guru Amar Das, 1552'de 73 yaşındayken Sihlerin üçüncü gurusu oldu. Onun guruluğu zamanında Goindwal Sihizm için önemli bir merkez haline gelmiştir ve birçok gelişme meydana gelmiştir. 1574 yılında, 95 yaşında vefat ettiğinde üvey oğlu Jetha'yı dördüncü guru olarak belirlemiştir.
Jetha Guru Ram Das olmuştur. Guru Ram Das daha sonraları Amritsar olarak adlandırılacak Ramdaspur kentinin kuruluşundan sorumlu olan gurudur. 1581'de Guru Arjan - dördüncü gurunun en genç oğlu - Sihlerin beşinci gurusu olmuştur. Altın Mabet'in inşasından sorumlu olan o olduğu gibi Sih kutsal metnini hazırlamıştır. 1604'te Adi Granth'ı Sihlerin Kutsal Kitabı olarak belirlemiştir. 1606'da zamanın Moğol liderleri tarafından, Guru Granth Sahib'de değişiklik yapmayı reddettiği için, işkence görmüş ve öldürülmüştür.
Guru Har Gobind Sihlerin altıncı gurusu olmuştur. Guru Har Gobind yanında iki kılıç taşırdı; biri ruhani nedenlerden diğeri ise fani nedenlerden. Bu noktadan beri Sihler askeri bir güç haline geldiler ve bağımsızlıklarını savunmak için eğitilmiş bir savaşçı gücüne sahip olmuşlardır. 1644'te Guru Har Rai guru oldu ve onun ardından Guru Har Krişan,oğlu - daha küçük yaşlardayken - 1661'de guru olmuştur. Guru Tegh Bahadur 1665'te guru oldu ve 1675'te, kendisine yardıma gelmiş Keşmirli Hinduları korumak için kendini kurban edene kadar Sihlerin lideri olmuştur.
1675'te Aurangzeb dokuzuncu Sih gurusu, Guru Tegh Bahadur'u halk önünde idam etmiştir. Ondan sonraki guru, Guru Gobind Singh bağlılarını daha da militarize etmiştir. Ölmeden kısa süre önce Guru Gobind, Guru Granth Sahib'in (Sih Kutsal Metni) Sihler için mutlak ruhani otorite olmasını ve fani otoritenin Khalsa Panth'a (Sih Ulusu) verilmesini emretmiştir.
Her ne kadar önceki guruların da aldıkları vahiyleri kaydettikleri bilinse de, ilk Sih Kutsal Metni beşinci guru, Guru Arjan, tarafından 1604'te derlenmiş ve düzenlenmiştir. Guru Granth Sahib, Gurmukhi yazısıyla yazılmış olmasına rağmen farklı birçok dil içermesiyle (Punjabi, Hindi-Urdu, Sanskritçe, Bhojpuri ve Farsça dahil) diğer kutsal metinlerden ayrılır. Sihler Guru Granth Sahib'i son, ebedi guru olarak görürler.
[değiştir] Sihizm'in Guruları
[değiştir] Sihizm'in On Gurusu
Sihizm on guru (öğretmen veya üstad) tarafından, 1469'dan 1708'e kadarki dönemde kurulmuştur. Her üstad (guru) bir öncekinin mesajını (çağrısını) güçlendirmiş ve yeni şeyler ekleyerek geliştirmiştir. Sihizm dini böyle ortaya çıkmıştır. Guru Nanak ilk guruydu ve Guru Gobind Singh insan biçimindeki son gurudur. Guru Gobind Singh ölürken Guru Granth Sahib'i son ve mutlak Sih Gurusu ilan etmiştir. Guruların aynı ruha (veya 'jot'a) fakat farklı bedenlere sahip olduklarına inanılır.
İlk gurudan son insan biçimindeki guruya kadar on guru şöyledir:
- Guru Nanak Dev
- Guru Angad Dev
- Guru Amar Das
- Guru Ram Das
- Guru Arjan Dev
- Guru Har Gobind
- Guru Har Rai
- Guru Har Krişan
- Guru Tegh Bahadur
- Guru Gobind Singh
[değiştir] Guru Granth Sahib
- Konu hakkında daha fazla bilgi için Guru Granth Sahib maddesine bakınız.
Guru Granth Sahib Sihlerin sonsuz gurusudur ve Sihler tarafından, Guru Gobind Singh'in öğretisi gereğince, Ebedi Guru olarak görülür. Guru Granth Sahib, Gurdwara olarak adlandırılan Sih tapınma yerinde her zaman bulunabilir. Guru Granth Sahib taht benzeri bir yerde bulunur ve etrafı süslenmiştir. Metnin etrafına yapılan süsler ve gösterilen özen, krallarına gösterdikleri saygıyı Guru Sahib'e gösterme geleneğine dayanır.
Guru Granth Sahib sadece kurucularının öğretilerini barındırmaz. Aksine Guruların inancıyla örtüşen noktalarda farklı inançlara mensup kişilerin öğreti ve yazınlarını da içerir. Bunlara çeşitli Sufi şeyhleri, Hindu şairleri dahildir. Örnek olarak Kabir, Namdev, Ravidas, Şeyh Farid, Trilochan, Dhanna, Beni, Şeyh Bhikan, Jaidev, Surdas, Parmanad, Pipa ve Ramanand verilebilir.
Guru Granth Sahib'deki tüm içeriğe Gurbānī denir. Gurbani, Guru Nanak'a göre, doğrudan Tanrı'dan gelmiş vahiydir ve yazarlar, vahyi dinin inananları için kaleme almışlardır.
[değiştir] Sih Dini Felsefesi
- Konu hakkında daha fazla bilgi için Sih dini felsefesi maddesine bakınız.
[değiştir] Temel İnanç ve İlkeler
- Konu hakkında daha fazla bilgi için Sihizm'in temel inanç ve ilkeleri maddesine bakınız.
Sihizm her yerde, her zaman var olan ve sonsuz özelliklere sahip tek bir Tanrı'ya inanç üzerine kuruludur, bunu savunur. Bu özellik Guru Granth Sahib'de çeşitli kereler tekrarlanmıştır.
Sihler Tanrı'ya herhangi bir cinsiyet atfetmezler ve Tanrı'nın insan formu alabileceğine de inanmazlar. Ayrıca tüm insanlar da din, ırk veya cinsiyet ayrımı yapılmaksızın eşit görülürler. Herkes (Tanrı) Waheguru'nun kız ve erkek evlatlarıdırlar. Sihler tüm yaratıklarınn, özellikle de insanların, haklarını korumak ve onların hakları için savaşmak zorundadırlar. Aynı zamanda iyimser bir bakış açısı olarak tanımlanabilecek Chardi Kala'ya sahip olmaları teşvik edilir.
Sihler reenkarnasyona inanırlar. Tüm yaratıkların, öldükten sonra farklı vücutlara geçen bir ruha sahip olduğuna inanılır. Bu ruh göçü bağımsızlığa, özgürlüğe ulaşılana kadar devam eder. Sih dini kurtuluşun tek yolu olarak görülmez; diğer dinlerden insanlar da kurtuluşa erebilirler. Bu kavram diğer Dharmik dinler ile ortaktır.
[değiştir] Beş Kötülük
Her Sih'in yenmekle yükümlü olduğu Beş Şeytan veya Beş Kötülük bulunur:
[değiştir] Beş Erdem
Her Sih'in itaat etmesi gereken ve yukarıdaki beş kötülükle savaşırken kullanacağı beş erdem: memnuniyet, hayırseverlik, şefkat, olumlu tutum ve tevazu.
[değiştir] Temel Değerler
- Bu konuda hakkında daha fazla bilgi için Sihizm'in temel değerleri maddesine bakınız.
Tüm Sihler şu değerlere inanmak zorundadır:
- Eşitlik: Tanrı katında tüm insanlar eşittir.
- Tanrı'nın ruhu: Tüm yaratıklar Tanrı'nın ruhlarını sahiptirler, bu nedenle de uygun şekilde saygı görmelidirler.
- Kişisel hak: Her kişinin yaşama hakkı vardır.
- Davranışlar: Kurtuluş kişinin hareketleri, davranışları doğrultusunda edinilebilir; iyi işler, Tanrı'nın hatırlanması vb.
- Aile hayatı yaşamak: Bir aile olarak yaşanması teşvik edilir.
- Paylaşım: Kutsal metine göre tüm Sihlerin kazançlarının en azından %10'unu, hayatlarının %10'u ile birlikte, diğerlerine yardım etmekte ve Tanrı hizmetinde harcamalıdırlar.
- Tanrı'nın takdirini kabullenmek: Mutlu olaylarla kötü olayları aynı şekilde görebilecek şekilde kişiliği geliştirmek, Tanrı'nın takdir ettiği her türlü olayı (iyi veya kötü) kabullenebilmek.
- Hayatın dört meyvesi: Hakikat, memnuniyet, tefekkür ve Naam.
[değiştir] Yasaklanan Davranışlar
- Bu konuda daha fazla bilgi için Sihizm'in yasakladığı davranışlar maddesine bakınız.
- Mantıksız davranışlar: Batıl inançlar ve Sihlerce anlamı olmayan ayinler (sünnet olmak, hac yapmak, oruç tutmak, nehirlerde yıkanmak, görüntü veya putlara tapınmak vb.)
- Maddi bağlılık: ("Maya") Maddi şeylerin (materyallerin) biriktirilmesi, bunlara aşırı bağlılık veya saplantı gösterilmesi Sihizm'de anlamsızdır, zira ölürken tüm mal varlığın burada (dünyada) kalacaktır.
- Yaratıkların kurban edilmesi: (Sati) Dulların kendilerini ölmüş kocalarıyla birlikte yakması, küçük veya büyük baş hayvanların kutsal bayram vb. zamanlarda kurban edilmesi ve benzeri şekilde canlıların kurban edilmesi yasaklanmıştır.
- Aile düzeni olmayan yaşam tarzı: Bir Sih'in münzevi, keşiş veya yogi hayatı yaşaması uygun görülmez, teşvik edilmez.
- Gereksiz konuşma: Övünmek, gıybet, yalan söylemek vs. yasaklanmıştır.
- Sarhoşluk: Alkol, narkotik maddeler, tütün ve diğer benzeri mest edici, sarhoşluğa neden olan maddelerin kullanımı teşvik edilmez.
- Ruhban sınıfı: Sihlerin dini görevlerini yerine getirmek için bir ruhban sınıfına veya herhangi bir din görevlisine, rahibe dayanmaları gerekmez.
- Önyargılı davranış: Sihler kast, ırk, sınıf, cinsel seçim veya cinsiyet ayrımı yapmamalıdırlar. Ayrımcılık ve adil olmayan davranışlar Sih öğretilerinin tamamen aksi olarak kabul edilir.
[değiştir] Teknik ve Metodlar
- Bu konuda daha fazla bildi için Sihizm'in teknik ve metodları maddesine bakınız.
Üç Altın Kural, önem sıralarına göre:
- Kirat Karō: - Tanrı'yı hatırlayarak, dürüst kazanç, emek vb.
- Nām Japō: - Sihizm'deki Tanrı Adına ki bu "Waheguru"dur, meditasyon ve ibadet etmek. Naam Japna isminin tekrarlanmasıdır.
- Vand Chakkna: - İhtiyacı olanlarla paylaşım, bedava yiyecek (langar), gelirin %10'unu bahşetmek Dasvand, zamanın %10'unu iyilik için çalışarak harcamak.
[değiştir] Diğer Gözlemler
- Tanrı'nın oğlu değil: Gurular, Hristiyan anlayışındaki gibi bir şekilde "Tanrı'nın Oğlu" değildirler. Sihizm tüm insanlar Tanrı'nın çocukları olduğunu söyler ve buna göre Tanrı anne/babadır.
- Farklı seviyelerde yaklaşım: Sihizm, bir inanan olmak için farklı&çoğul seviyelerde yaklaşımın varlığını kabul eder. Buna göre örneğin günlük ibadetleri ve bazı gerekli erdemleri yerine getirmeyen inananlar da hâlâ birer Sihtirler.
[değiştir] Sihler
Sihizme inanan bir şahsa Sih denir. Sihizm sözcüğü Sih kelimesinden gelir ki bu sözcük de Sanskritçe 'śiṣya' (शिष्य) "mürit" veya "talebe" kökünden veya denk bir Pāli sözcüğü olan 'sikkhā'dan (सिक्खा) gelmektedir. Buna göre bir Sih On Guru'nun ve Sihizm'in kutsal metinlerinin (Guru Granth Sahib) bir talebesi, takipçisidir.
Çoğu Sih Pencap kökenlidir ve Hindistan'ın, Pencap eyaletinde yaşar. Yine de Sih topluluğu 100'den fazla ulusta ve dünyadaki her kıtada varlığını sürdürür. Sih erkekler ve bazı Sih kadınlar, uzun saçlarını kapayan şekilde sürekli olarak türban takmalarından tanınabilirler.
Bugün dünyada yaklaşık 23 milyon Sih yaşamaktadır ve bu Sihizmi dünyanın en büyük beşinci dini kılar. Yaklaşık 20 milyon Sih Hindistan'da, bunun da büyük bir kısmı Pencap eyaletinde yaşar. Bu sayı ile Sihizm Hindistan'ın dördüncü büyük dinidir. Birleşik Krallık, Kanada, Avustralya, Güney/Doğu Afrika ve ABD'de önemli sayıda Sih bulunur. Ayrıca Malezya ve Singapur'da da önemli azınlık olarak mevcutturlar.
[değiştir] Dış bağlantılar
- dunyadinleri.com - Sihizm
- sikhs.org - The Sikhism Home Page (İngilizce)
- religioustolerance.org - Sikhism (İngilizce)
- Srigranth.org - Guru Granth Sahib arama motoru (İngilizce)
- Sikh Wiki Ansiklopedi (İngilizce)
- sikhnet.com - The SikhNetwork (siber topluluk) (İngilizce)
