Spółgłoska szczelinowa dwuwargowa bezdźwięczna

Z Wikipedii

Spółgłoska szczelinowa dwuwargowa bezdźwięczna to rodzaj dźwięku spółgłoskowego występujący w językach naturalnych. W międzynarodowej transkrypcji fonetycznej IPA oznaczanej symbolem: [ɸ]

Spis treści 1 Artykulacja 1.1 Opis 1.2 Warianty 1.3 Przykłady 2 Terminologia

[edytuj] Artykulacja

[edytuj] Opis

W czasie artykulacji podstawowego wariantu [ɸ]:

• modulowany jest prąd powietrza wydychanego z płuc, czyli artykulacja tej spółgłoski wymaga inicjacji płucnej i egresji,
• tylna część podniebienia miękkiego zamyka dostęp do jamy nosowej, prąd powietrza uchodzi przez jamę ustną
• prąd powietrza w jamie ustnej przepływa ponad całym językiem lub przynajmniej powietrze uchodzi wzdłuż środkowej linii języka
• dolna warga zbliża się do górnej wargi,tworząc płaską szczelinę. Szczelina ta jest na tyle wąska, że masy powietrza wydychanego z płuc tworzą charakterystyczny szum.
• wiązadła głosowe nie drgają, spółgłoska ta jest bezdźwięczna
• pozycja języka i ust może zależeć od kontekstu, w jakim występuje głoska.

[edytuj] Warianty

Opisanej powyżej artykulacji może towarzyszyć dodatkowo:

• wzniesienie środkowej części grzbietu języka w stronę podniebienia twardego, mówimy wtedy o spółgłosce zmiękczonej (spalatalizowanej): [ɸʲ]
• wzniesienie tylnej części grzbietu języka w kierunku podniebienia tylnego, mówimy spółgłosce welaryzowanej: [ɸˠ]
• zaokrąglenie warg, mówimy wtedy o labializowanej spółgłosce [ɸʷ]

Oprócz opisanej artykulacji szczelinowej, istnieje spółgłoska półotwarta, w czasie artykulacji której szczelina między wargami jest większa: [ɸ̞] (pod znakiem znajduje się znak diakrytyczny wskazujący na szerszą szczelinę).

Artykulacja szczelinowej [ɸ̞] różni się od spółgłoski wargowo-zębowej [f] tylko miejscem powstania szczeliny.

[edytuj] Przykłady

• w języku japońskim jako odmiana dźwięku [h] przed samogłoską /u/. Do XVII wieku n.e. japońskie h w każdej pozycji wymawiano jako [ɸ].
  • fuhai [ɸɯhai] "surowy"
• w języku maoryskim: whakapapa [ɸakapapa] "rodowód"

[edytuj] Terminologia

Spółgłoska szczelinowa dwuwargowa to inaczej spółgłoska frykatywna bilabialna.

	Dwu‐ wargowe	War‐ gowo‐ zębowe	Zębowe	Dzią‐ sło­we	Zadzią‐ słowe	Re­tro‐ fle­ksyjne	Pod­nie‐ bienne	Miękko‐ podnie‐ bienne	Języcz‐ kowe		Gar‐ dłowe		Nagło‐ śnio­we		Krta‐ niowe
Nosowe	m	ɱ	n̪	n		ɳ	ɲ	ŋ	ɴ
Zwarte	p b	p̪ b̪	t̪ d̪	t d		ʈ ɖ	c ɟ	k ɡ	q ɢ				ʡ		ʔ
Szczelinowe	ɸ β	f v	θ ð	s z	ʃ ʒ	ʂ ʐ	ç ʝ	x ɣ	χ	ʁ	ħ	ʕ	ʜ	ʢ	h ɦ
Półotwarte	β̞	ʋ	ð̞	ɹ		ɻ	j	ɰ
Drżące	ʙ		r			*			ʀ				*
Uderzeniowe	*	ѵ	ɾ			ɽ							*
Boczne szczelinowe			ɬ ɮ			*	*	*
Boczne półotwarte			l			ɭ	ʎ	ʟ
Boczne uderzeniowe			ɺ			*	*	*

Podwójna artykulacja i koartykulacja ʍ w ɥ ɕ ʑ ɧ ɫ Zwarto-szczelinowe pf ʦ ʣ ʧ ʤ ʨ ʥ tɬ dɮ kx qχ

Mlaski ʘ ǀ ǃ ǂ ǁ   Iniektywne ɓ ɗ ʄ ɠ ʛ   Ejektywne pʼ tʼ cʼ kʼ qʼ sʼ