Richard Wagner

Z Wikipedii

Tablica upamiętniająca pobyt we Wrocławiu

Wilhelm Richard Wagner (ur. 22 maja 1813 w Lipsku, zm. 13 lutego 1883 w Wenecji) – niemiecki kompozytor okresu romantyzmu.

Początkowo myślał o karierze literackiej, pilnie studiując zwłaszcza dzieła dawnej literatury niemieckiej, zawierające wątki mityczne i legendarne. Pierwsze dzieła muzyczne nie zyskały większego uznania (opery Boginki, Zakaz miłości wg Miarki za miarkę Szekspira). Od roku 1836 był dyrektorem teatru w Królewcu, a po jego bankructwie w roku 1837 został dyrektorem teatru w Rydze. Liczne długi zmusiły go do ucieczki przed wierzycielami za granicę – od roku 1839 przebywał w Paryżu, gdzie cierpiał nędzę. Zbliżył się tam do najwybitniejszych kompozytorów swoich czasów: G. Meyerbeera, Berlioza, a zwłaszcza Liszta, z którym się zaprzyjaźnił. Ukończył wówczas operę według własnego libretta Latający Holender, którą wystawiono w Dreźnie wraz z inną operą – Rienzi; obydwie przyniosły Wagnerowi spory sukces i 1843 mianowano go dyrygentem opery królewskiej w Dreźnie.

Na stanowisku tym zasłynął jako znakomity interpretator dzieł Ludwiga van Beethovena, wystawił także następną swą operę Tannhäuser. W Dreźnie rozpoczął pracę nad Lohengrinem, Śpiewakami norymberskimi i szkicował Pierścień Nibelunga. W okresie Wiosny Ludów stanął po stronie rewolucji (wcześniej, po upadku powstania listopadowego napisał uwerturę Polonia), a po stłumieniu powstania majowego w Dreźnie wyemigrował do Zurychu. Poświęcił się tam przede wszystkim formułowaniu teoretycznych podstaw swojej wizji dramatu muzycznego (opera i dramat) oraz pracy nad Pierścieniem Nibelunga.

Głęboko przeżył nieszczęśliwą miłość do pięknej Matyldy Wesendonck, co ujawniło się w operze Tristan i Izolda. W 1861, na wieść o ogłoszeniu amnestii powrócił do Niemiec, gdzie cieszył się już znaczną sławą. Dzięki protekcji króla bawarskiego Ludwika II mógł ponownie cieszyć się swobodą twórczą: król spłacił jego długi oraz sfinansował wystawienie w Monachium Tristana i Izoldy. W 1865 ponownie znalazł się w tarapatach, oskarżony o trwonienie funduszy państwowych. Osiadł w Tribschen koło Lucerny (tam ukończył Śpiewaków norymberskich). Pobyt w Monachium zaznaczył się także skandalem towarzyskim: Wagner rozpoczął romans z żoną wpływowego dyrygenta Hansa von Bülowa, Cosimą (córką Liszta), a jego owocem był syn, Siegfried. W 1868 roku wystawił Śpiewaków norymberskich, w 1869 Złoto Renu, a w 1870 Walkirię. Następnie w 1870 roku poślubił Cosimę. Nadal cieszył się poparciem króla Ludwika, miał też liczne grono ustosunkowanych przyjaciół, którzy umożliwili mu w 1872 przenosiny do Bayreuth. Tam też rozpoczął budowę wielkiego teatru operowego, umożliwiającego realizację jego wizji muzycznych i dramaturgicznych; ostatnie lata spędził na pisaniu rozpraw teoretyczno-filozoficznych (na ich treść miała wpływ filozofia Schopenhauera i dyskusje z Nietzschem, z którym w tym czasie się zaprzyjaźnił) oraz kolejnego dzieła operowego: Parsifala.

Wagner jest uznawany za najwybitniejszego przedstawiciela niemieckiego neoromantyzmu i jednego z największych twórców operowych; jego dzieła realizują koncepcję syntetycznego dzieła sztuki (Gesamtkunstwerk), w którym w całość sceniczną stapiają się stworzone przez jednego artystę: muzyka, tekst, pomysły scenograficzne; ze źródeł literackich wyprowadził Wagner sposób traktowania motywów (Leitmotive), przekształcanych w taki sposób, by stanowiły zasadnicze oparcie dla materiału melodycznego i rytmicznego całej opery. Pracując nad poszerzeniem możliwości brzmieniowych orkiestry, wprowadzał do obsady rzadko stosowane instrumenty (m.in. tzw. tuby wagnerowskie); z mistrzostwem posługiwał się zarówno polifonią, jak i homofonią, zmierzał do wyciągnięcia ostatecznych konsekwencji z systemu dur-moll, rozbudowując chromatykę, stosując niespotykane współbrzmienia i połączenia akordowe (słynny "akord tristanowski" pojawiający się w Tristanie i Izoldzie). Inspiracji tematycznych szukał w dawnej literaturze niemieckiej, w mitach germańskich i celtyckich, eksponując zarówno rolę wybitnej jednostki (Holender tułacz) uwikłanej w sprzeczności losu i konieczności historycznych, jak też witalne możliwości tkwiące w zbiorowości (Śpiewacy norymberscy); istotną rolę w wagnerowskiej koncepcji ludzkiego losu pełni element tragiczny, pojmowany zgodnie z poglądami Nietzschego: jako zmaganie się podłości i wzniosłości, słabości i siły, wybitności i prostactwa; na poglądy filozoficzne Wagnera oddziaływali także Jean-Jacques Rousseau, Johann Herder, Auguste Comte, Ludwig Feuerbach, Arthur Schopenhauer (zwłaszcza w pojmowaniu śmierci).

Twórczość operowa i poglądy estetyczne Wagnera wywarły znaczny wpływ na muzykę przełomu XIX i XX w., wykonania jego muzyki wymagają skomplikowanego aparatu interpretacyjnego (wielkie zespoły wykonawcze, specyficzne wymogi stawiane śpiewakom) i są względną rzadkością we współczesnym repertuarze. Obok oper w spuściźnie Wagnera znajdują się dzieła na chór i orkiestrę (Kantata noworoczna, Volkshymne, Descedons), chór męski a capella (Weihegruß, Gruß seiner Treuer an Friedrich August den Geliebten, An Webersgrabe), uwertury (d-moll, C-dur, Polonia, Rule Britannia, Faust), Symfonia C-dur, muzyka fortepianowa, pieśni, wyciągi fortepianowe (m.in. z oper G. Donizettiego, F. Halévy'ego, IX Symfonii L. van Beethovena, Ch.W. Glucka, G.P. Palestriny, W. A. Mozarta) oraz pisma teoretyczne: Die Kunst und die Revolution, Das Kunstwerk der Zukunft, Zukunftsmusik, Religion und Kunst. Muzyka Wagnera, podobnie jak poglądy Nietzschego, była utożsamiana z gloryfikacją etosu germańskiej dominacji i buty, głównie dlatego, że zaaprobowała je oficjalnie (jako nieliczne z XIX-wiecznej tradycji niemieckiej) propaganda III Rzeszy.

Twórczość Wagnera:

(1832) Die Hochzeit (Wesele) (nieukończona)
(1834) Die Feen (Boginki)
(1836) Das Liebesverbot (Zakaz Miłości)
(1837) Rienzi
(1843) Der fliegende Holländer (Latający Holender)
(1845) Tannhäuser
(1848) Lohengrin
(1859) Tristan und Isolde (Tristan i Izolda)
(1867) Die Meistersinger von Nürnberg (Śpiewacy Norymberscy)
tetralogia Der Ring des Nibelungen (Pierścień Nibelunga)
- (1845) Das Rheingold (Złoto Renu)
- (1856) Die Walküre (Walkiria)
- (1871) Siegfried (Zygfryd)
- (1874) Götterdämmerung (Zmierzch Bogów)
(1882) Parsifal
Uwertura d-moll
Symfonia c-dur
II Koncert.Uwertura
Uwertura Rule Britannia