Ludwig van Beethoven

Z Wikipedii

Ludwig van Beethoven
Ludwig van Beethoven w 1820
Data i miejsce urodzenia	16 lub 17 grudnia 1770 Bonn, Niemcy
Data i miejsce śmierci	26 marca 1827 Wiedeń, Austria
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons
Kolekcja cytatów w Wikicytatach

Ludwig van Beethoven^[1] (ur. 16 lub 17 grudnia 1770 roku w Bonn, ochrzczony 17 grudnia 1770, zm. 26 marca 1827 w Wiedniu) – kompozytor niemiecki, uważany za jednego z największych kompozytorów wszech czasów. Prekursor romantyzmu w muzyce.

Spis treści

1 Życie
2 Twórczość
- 2.1 Trzy okresy twórczości
- 2.2 Spis utworów
3 Symfonie
4 Koncerty fortepianowe
5 Bibliografia
6 Ciekawostki
7 Przypisy
8 Zobacz też
9 Linki zewnętrzne

[edytuj] Życie

[edytuj] Pochodzenie

Po mieczu posiadał korzenie flamandzkie. Jego przodkowie byli katolickimi rolnikami z terenów dzisiejszej Belgii ("van" przed nazwiskiem nie oznacza – jak w języku niemieckim – rodowodu szlacheckiego, lecz jest typowe dla nazwisk niderlandzkich). Istnieją dwie główne hipotezy o pochodzeniu nazwiska van Beethoven, które figuruje już w XIII-wiecznych kronikach. Według pierwszej w nich, oznacza ono "z buraczanych ogrodów, pól, gospodarstw" (beet – burak, hoven – "ogrody", także w znaczeniu ziemi razem z budynkami). Druga hipoteza wskazuje na inne rdzenie: bet- (lepszy, -a, -e) i ouwe (gleba); jest faktem, że istniała we Flandrii miejscowość Betouwe, w późniejszych wiekach pisana "Bethove" i "Bethoven" – nazwisko van Beethoven mogło zatem należeć do osadników, którzy znaleźli gdzieś lepszą ziemię.

Ludwig van Beethoven obraz Josepha Mählera

Najstarszym znanym przodkiem Ludwiga van Beethovena był Jan van Beethoven (ur. ~1485). Dziadek kompozytora, Ludwig senior (nid. Lodewijk, (1712-1773), przybył do Bonn z Mechelen w 1733 roku i w tym samym roku poślubił miejscową dziewczynę, Catherine Marię Josephę Poll; w 1761 otrzymał posadę kapelmistrza. Syn jego, a ojciec genialnego kompozytora – Johann van Beethoven (1740-1792) – nie przejawiał już ani podobnego talentu, ani ambicji. Udało mu się jedynie osiągnąć stanowisko tenora w kapeli dworskiej. Ożenił się z Marią Magdaleną Laym z d. Keverich; małżeństwo to miało siedmioro dzieci, z których tylko trzej synowie doczekali dorosłości: Ludwig (najstarszy), Nikolaus Johann i Kaspar Karl. Bracia kompozytora nie byli utalentowani muzycznie.

[edytuj] Dzieciństwo i młodość

Muzyczne zdolności Ludwiga ujawniły się bardzo wcześnie, przez co ojciec zapragnął uczynić z syna cudowne dziecko, podobne Mozartowi; nie miał jednak wystarczająco dużo wiedzy, talentu ani cierpliwości, by zrealizować to zamierzenie, a i geniusz jego syna rozwijał się inaczej, niż u Mozarta. Ponadto, Johann nadużywał alkoholu i nierzadko zachowywał się agresywnie w stosunku do żony i dzieci (w późniejszych latach Beethoven nigdy o nim nie wspominał, podczas gdy matkę darzył ogromną miłością, a jej portret zawsze stał na jego biurku). I choć to pod kierunkiem ojca chłopiec rozpoczął karierę pianisty w wieku 8 lat (pierwszy koncert dał w Kolonii), to już niebawem Johann zaczął wynajmować synowi lepszych nauczycieli. Najważniejszym z nich był niewątpliwie kompozytor i organista Christian Gottlob Neefe, który zaznajomił młodego Beethovena z muzyką Jana Sebastiana Bacha i rozkochał w niej: Bachowski cykl preludiów i fug "Das Wohltemperierte Klavier" Beethoven znał na pamięć.

W roku 1787 siedemnastoletni Beethoven skorzystał z okazji wyjazdu do Wiednia, ówczesnej stolicy muzyki i muzyków. Tam to, być może, spotkał się z samym Mozartem, który – według anegdoty – zobaczył w nim "chłopca, który zadziwi niebawem cały świat". Niestety, choroba matki (suchoty) już po dwóch tygodniach zmusiła Beethovena do powrotu. Choć zdążył on jeszcze ujrzeć matkę żywą, niebawem zmarła. Po jej zgonie Johann bez reszty oddał się nałogowi i nie był w stanie nawet zarabiać na utrzymanie synów. Faktyczną głową rodziny został wtedy Ludwig, który zaczął pobierać połowę pensji ojca, przyznawanej mu nadal z łaski arcyksięcia; czynił to, by ojciec nie mógł wydać wszystkich pieniędzy na alkohol.

[edytuj] Dojrzałość

W 1792 roku Beethovenowi udało się zamieszkać w Wiedniu na stałe. Z początku pobierał nauki kompozycji u J. Haydna, J. Schenka, J. Albrechtsbergera i A. Salierego, jednak z żadnego nauczyciela nie był zadowolony. Zyskał sympatię grona bogatych mecenasów i wielbicieli jego talentu, do których zaliczali się m. in.: Karl Alois Johann-Nepomuk Vinzenz ks. Lichnowsky, ks. Joseph Franz Maximilian Lobkowitz, ks. Ferdinand Johann Nepomuk Kinsky, ks. Andriej Kiryłłowicz Razumowski, Moritz hr. von Fries; przyjaźnił się też m.in. z Ferdinandem hr. von Waldsteinem i swoim wieloletnim uczniem, arcyksięciem Austrii, późniejszym arcybiskupem Ołomuńca, Rudolphem Johannem Josephem Habsburgiem.

W okresie 1796-1798 wystąpiły u Beethovena pierwsze objawy głuchoty. Postępująca choroba doprowadziła go niemal do samobójstwa; świadectwem zmagań Beethovena z sobą samym jest słynny testament heiligenstadzki (Heiligenstädter Testament) (1802). Po kilku latach heroicznych zmagań, Beethoven musiał w końcu całkowicie zaprzestać publicznych występów, toteż poświęcił się wyłącznie pracy kompozytorskiej.

Cieniem na jego życiu położyły się problemy materialne (nie zarabiał mało, ale bardzo nieregularnie) oraz kłopoty z wychowywaniem bratanka Karla, o opiekę nad którym zabiegał po śmierci swego brata Kaspara Karla (uważał, że wdowa po nim jest zbyt rozwiązła, by opiekować się synem); mimo wielkiej miłości do bratanka, Beethoven był zupełnie nieprzygotowany do wychowania dziecka. Jeszcze przed rokiem 1819, z powodu całkowitej głuchoty, zmuszony był porozumiewać się z otoczeniem wyłącznie za pomocą tzw. zeszytów konwersacyjnych (Konversationshefte). Powstał w ten sposób unikatowy historyczny zapis, w którym zawarte są dyskusje na tematy muzyczne i inne; możemy dzięki temu poznać, co kompozytor myślał, jak odczuwał muzykę i jak postrzegał swój związek ze sztuką. Niestety, z ok. 400 zapisanych zeszytów zachowały się do naszych czasów jedynie 264.

Ostatnie lata przyniosły kompozytorowi dowody wielkiego uznania: został członkiem szwedzkiej Akademii Nauk, otrzymał od Ludwika XVIII złoty medal za Mszę uroczystą (Missa Solemnis D-dur op.123).

Zmarł późnym popołudniem (około 17:15) 26 marca 1827 roku. Ostatnim jego gestem według anegdot było wyciągnięcie ku górze zaciśniętej pięści; wersji ostatnich jego słów jest kilka, m.in.: (prawdopodobnie prawdziwa) "Plaudite, amici, comoedia finita est" (Klaszczcie, przyjaciele, komedia skończona – ostatnie zdanie rzymskich komedii), "Szkoda, szkoda, za poźno...!" (powiadomiony o przybyciu butelek wybornego wina, przysłanych mu z ojczystej Nadrenii), "W niebie będę słyszał". Pochowany został na Cmentarzu Centralnym w Wiedniu.

[edytuj] Twórczość

Beethoven był twórcą nowego myślenia muzycznego, które odcisnęło się piętnem nie tylko na epoce romantyzmu, ale i następnych. Rozluźnił klasyczne podejście do formy, harmonii, orkiestracji, wzbogacił technikę instrumentalną i kolorystykę, w nowoczesny sposób potraktował fortepian. Był przede wszystkim wielkim symfonikiem; w swoich symfoniach do perfekcji doprowadził formę sonatową, był niedościgłym mistrzem w pracy przetworzeniowej. Był twórcą rewolucyjnym: zwiększył liczbę części w cyklu sonatowym, poszerzył skład orkiestry, w niespotykany sposób łączył ze sobą instrumenty, wprowadził do symfonii formy wokalne, stosował środki ilustracyjne, obce sztywnym kanonom symfonicznej tradycji szkoły mannheimskiej, z której wyrósł.

W drobnych utworach: miniaturach fortepianowych i pieśniach, zwłaszcza z cyklu Do dalekiej ukochanej widoczne jest nadejście schubertowskiego mistrzostwa pieśni romantycznej.

Beethoven jest również twórcą trzydziestu dwóch sonat fortepianowych (m.in. tzw. sonata Księżycowa).

[edytuj] Trzy okresy twórczości

Dorobek kompozytorski Beethovena jest zazwyczaj dzielony na trzy okresy: wczesny (tzw. klasyczny), środkowy (tzw. heroiczny) i późny (tzw. romantyczny). W ujęciu tym okres wczesny trwa do roku 1802, środkowy rozciąga się od r. 1803 r. do r. 1814, późny natomiast zaczyna się w r. 1815 (trzeba zaznaczyć, że podane daty są orientacyjne).

W okresie wczesnym (klasycznym) Beethoven podąża ścieżką wytyczoną przez swoich wielkich poprzedników, Haydna i Mozarta, jednak odkrywa już nowe kierunki twórczości i stopniowo poszerza ramy i ambicje swoich dzieł. Do ważnych utworów pierwszego okresu należą: I i II Symfonia, pierwsze 6 kwartetów smyczkowych op. 18, pierwsze 3 koncerty fortepianowe, i pierwsze dwadzieścia sonat fortepianowych, w tym słynna Patetyczna op. 13 i tzw. Księżycowa op. 27/2.

Okres środkowy (heroiczny) rozpoczął się wkrótce po kryzysie osobistym kompozytora, wywołanym odkryciem postępującej i nieodwracalnej głuchoty. Cechuje go preferowanie dużych form, niosących idee walki z losem i bohaterstwa. Okres ten obfituje w znane dzieła Beethovena, wśród których znajduje się m. in. sześć symfonii (III – VIII), IV i V Koncert fortepianowy, Koncert potrójny, Koncert skrzypcowy, pięć kwartetów smyczkowych (nr. 7-11), kolejne siedem sonat fortepianowych (m. in. Waldsteinowska op. 53 i Appassionata op. 57), sonata skrzypcowa A-dur Kreutzerowska op. 47 i jedyna opera kompozytora, Fidelio op. 72.

Ostatni (romantyczny) okres twórczości Beethovena rozpoczął się ok. roku 1815. Dzieła tego okresu charakteryzują się wielką głębią intelektualną, licznymi innowacjami formalnymi i silnie osobistym wyrazem. Na przykład Kwartet smyczkowy op. 131 złożony jest z siedmiu połączonych części, zaś w finale IX Symfonii do orkiestry dołącza kwartet solistów i chór mieszany. Inne ważne dzieła tego okresu to msza symfoniczna Missa Solemnis op. 123, ostatnie pięć kwartetów smyczkowych, tzw. Kwartety Golicynowskie, wraz z potężną Wielką Fugą op. 133, oraz ostatnie pięć sonat fortepianowych, m.in. Hammerklavier op. 106.

[edytuj] Spis utworów

Ludwig van Beethoven skomponował:

9 symfonii (patrz niżej)
5 koncertów fortepianowych (patrz niżej)
Koncert skrzypcowy D-dur op. 61
Koncert potrójny C-dur na skrzypce, wiolonczelę i fortepian op. 56
11 uwertur; uwertury koncertowe:
- Egmont op.84,
- Coriolan op.62,
- Leonora III op.72a,
- Poświęcenie domu (Die Weihe des Hauses) op.124,
- Imieninowa (Namensfeier) op. 115,
opera Fidelio op. 72 (3 wersje: 1805, 1806, 1814)
kantaty i dzieła sakralne, w tym:
- Missa solemnis (Msza uroczysta) D-dur op. 123,
- Msza C-dur op. 86,
- oratorium Chrystus na Górze Oliwnej (Christus am Ölberge) op. 85
utwory fortepianowe: 32 sonaty, w tym:
- Sonata quasi una fantasia cis-moll op. 27/2 (zwana Księżycową),
- Patetyczna c-moll op. 13,
- Waldsteinowska C-dur op. 53,
- Appassionata f-moll op. 57,
- Das Lebewohl/Les Adieux (Pożegnanie) Es-dur op. 81a (jedyna programowa sonata Beethovena);
- Grosse Sonate für das Hammerklavier B-dur op. 106
- oprócz sonat liczne bagatele, w tym słynna Dla Elizy WoO 59;
utwory kameralne:
- 10 sonat na skrzypce i fortepian (Wiosenna F-dur op. 24),
- 5 sonat na wiolonczelę i fortepian,
- 16 kwartetów smyczkowych (6 kwartetów op. 18, 3 kwartety op. 59 tzw. Kwartety Razumowskiego, Harfowy (Harfenquartett) Es-dur op. 74, Quartetto serioso f-moll op. 95, oraz późne kwartety (Kwartety Golicynowskie): Es-dur op. 127, B-dur op. 130, Wielka Fuga op. 133 (będąca pierwotnie finałem op. 130), cis-moll op. 131, a-moll op. 132 i F-dur op. 135 (ostatni ukończony utwór kompozytora);
- 7 triów fortepianowych (najpopularniejsze: Duch (Geistertrio) D-dur op. 70/1, Arcyksiążęce B-dur op. 97),
- 5 triów smyczkowych
- utwory na inne obsady kameralne: kwintety, sekstety, septet, oktet

[edytuj] Symfonie

Ludwig van Beethoven skomponował 9 symfonii. Symfonie te w większości podążają za schematem:

I część – w formie allegra sonatowego; czasem także z wolnym wstępem (I, II, IV, VII)
II część – wolna
III część – menuet (I, VIII), scherzo (pozostałe)
IV część – szybka, w formie allegra sonatowego (I – także z krótkim wolnym wstępem).

Standardowa instrumentacja to: dwa flety, dwa oboje, dwa klarnety, dwa fagoty, dwie waltornie, dwie trąbki, kotły oraz smyczki: I skrzypce, II skrzypce, altówki, wiolonczele, kontrabasy. W tabeli podano tylko różnice względem wymienionego składu.

Relatywnie najpopularniejszymi jego symfoniami są III, V, VI i IX, ale cały cykl 9 symfonii stanowi żelazny repertuar orkiestr całego świata.

**Symfonie Ludwiga van Beethovena**
symfonia	tonacja	opus	rok	nazwa	dedykat	instrumentacja	nowatorskie rozwiązania	odnośnik
I	C-dur	21	1799		baron Gottfried van Swieten	standardowa		link
II	D-dur	36	1801-1802		książę Lichnowski	standardowa	w III części scherzo zamiast menueta	link
III	Es-dur	55	1803-04	Eroica	książę Franz Joseph von Lobkowitz	trzy waltornie	marsz żałobny zamiast części wolnej, wariacje w IV części	link
IV	B-dur	60	1806		książę Franz von Oppersdorff	jeden flet		link
V	c-moll	67	1804-1808	w wydawnictwach anglojęzycznych: Fate Symphony (Symfonia losu/przeznaczenia)	książę Franz Joseph von Lobkowitz i książę Razumowski	w IV części (tylko) dodatkowo: flet piccolo, kontrafagot i trzy puzony	części III i IV grane attacca, w IV reminiscencja cz. III	link
VI	F-dur	68	1807-1808	Pastoralna	książę Franz Joseph von Lobkowitz i książę Razumowski	w IV części (tylko) dodatkowo: flet piccolo, w IV i w V – dwa puzony	symfonia programowa; pięcioczęściowa struktura	link
VII	A-dur	92	1811-1812		hrabia Moritz von Fries	standardowa		link
VIII	F-dur	93	1811-1812			standardowa		link
IX	d-moll	125	1822-1824	w wydawnictwach anglojęzycznych – Choral (Chóralna)	król Fryderyk Wilhelm III	cztery waltornie; w II dodatkowo trzy puzony, w IV dodatkowo: flet piccolo, kontrafagot i trzy puzony, triangiel, talerze (czynele), wielki bęben, chór mieszany, soliści	zamiana miejscami cz. II i III (części wolnej i scherza), wprowadzenie chóru i kwartetu wokalnego	link

[edytuj] Koncerty fortepianowe

Beethoven skomponował 5 koncertów fortepianowych. Każdy zbudowany jest z trzech części:

I część – w tempie Allegro (z kadecją napisaną przez kompozytora)
II część – Largo (I, III), Adagio (II, V) lub Andante (IV)
III część – Rondo oraz Allegro (w IV wyjątkowo Vivace)

Wszystkie koncerty powstały w latach 1793-1811.

**Koncerty fortepianowe Ludwiga van Beethovena**
koncert	tonacja	opus	rok	dedykat	odnośnik
I	C-dur	15	1795	księżna Odescalchi von Keglevics	link
II	B-dur	19	1801		link
III	c-moll	37	1803	książę Prus Ludwik Ferdynand	link
IV	G-dur	58	1808	arcyksiążę Rudolf	link
V	Es-dur	73	1811	arcyksiążę Rudolf	link

[edytuj] Bibliografia

George R. Marek, Beethoven. Biografia geniusza. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1976, wyd. 2. Seria "Biografie sławnych ludzi".
Stefania Łobaczewska, Beethoven. PWM (Polskie Wydawnictwo Muzyczne), Kraków 1953, wyd. 1; PWM, Kraków 1975, wyd. 2. (seria "Monografie")
Stefania Łobaczewska, Beethoven. PWM, Kraków [1955]. (seria "Małe monografie muzyczne")
Ates Orga, Beethoven. PWM, Kraków 2001. (seria "Ilustrowane biografie wielkich kompozytorów")
Romain Rolland, Życie Beethovena. PWM, Kraków 1973.
Zofia Lissa, Nieznane polonica Beethovenowskie. Ruch Muzyczny, (1965), Nr. 2.
Zofia Lissa, Polonica Beethovenowskie. Kraków, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1970.
Stanisław Haraschin, Koncerty fortepianowe Beethovena. PWM, Kraków 1954. (seria "Biblioteka słuchacza koncertowego")

[edytuj] Ciekawostki

Beethoven był pierwszym kompozytorem, który systematycznie stosował numerację opusową w swoich utworach.
Fragment finału IX Symfonii d-moll, op. 125 z kantatą do słów Ody do radości Friedricha Schillera (jednak tylko melodia, bez tekstu) został przyjęty jako hymn Unii Europejskiej (w opracowaniu Herberta von Karajana)
X Symfonia Es-dur (tylko pierwsza część, Andante-Allegro-Andante) to skompilowana przez Barry'ego Coopera w 1990 roku z zapisków i szkiców Beethovena pierwsza część ostatniej, niedokończonej symfonii Beethovena.
Jak wykazały badania naukowe przeprowadzone na początku XXI wieku, przyczyną głuchoty i wielu innych dolegliwości, a w końcu także śmierci Beethovena było zatrucie ołowiem. Głównym sprawcą zgonu wedle najnowszych hipotez mógł być lekarz Beethovena, Andreas Wawruch, kurujący kompozytora m.in. okładami zawierającymi ołów. Przypuszczenie takie podał patolog Christian Reiter: badając włosy kompozytora stwierdził on, że stężenie ołowiu w jego organizmie gwałtownie rosło po wizytach lekarza ^[2]. Warto jednak zauważyć, że kompozytor był już wcześniej zatruty ołowiem: stężenie Pb w organizmie przekraczało blisko stukrotnie dzisiejsze normy, a przyczyną ołowicy mógł być ołów zawarty w naczyniach lub w wodach leczniczych. Kuracja Wawrucha była więc prawdopodobnie jedynie "postawieniem kropki nad i".