Realizm magiczny
Z Wikipedii
Realizm magiczny to gatunek w literaturze, w którym elementy magiczne albo nielogiczne scenariusze pojawiają się w odmiennie realistycznym a nawet normalnym otoczeniu.
W dzisiejszych czasach określenie jest to bardziej szeroko opisowe niż rygorystycznie krytyczne. Termin ten początkowo był użyty przez niemieckiego artystę Franza Roha do opisania obrazu prezentującego zmieniającą się rzeczywistość. Później jednak, był użyty przez Wenezuelczyka Pietriego dla opisania dzieł pewnych latynoamerykańskich pisarzy. Kubański pisarz, Alejo Carpentier przyjaciel Uslar-Pietriego, użył terminu “lo real maravilliso” (cudowna rzeczywistość) w prologu do swojej powieści Królestwo z tego świata (El reino de este Mundo). Idea Carpentiera dotyczyła wzmożonej rzeczywistości, w której cudowne elementy mogły pojawiać się podczas naturalnego i bez przymusowego latynoamerykańskiego boomu. Prace Carpentiera miały kluczowy wpływ na pisarzy, którzy wyłonili się w latach sześćdziesiątych.
Spis treści |
[edytuj] Historia
Pojęcie realizmu magicznego było po raz pierwszy użyte przez niemieckiego artystę Franza Roha w odniesieniu do stylu znanego także jako Neue Sachlich (Nowy Obiektywizm). Później, w latach czterdziestych i pięćdziesiątych, został on użyty przez amerykańskich malarzy, takich jak Ivan Albright, Paul Cadmus, George Tooker i wielu innych, dla opisania niecodziennego realizmu. Jednakże, w odróżnieniu od swojego znaczenia w literaturze, gdy użyto go dla opisania sztuki, pojęcie to odnosi się do obrazów, które nie mają w sobie nic fantastycznego ani magicznego, ale są za to nadzwyczaj realistyczne i często przyziemne. W latach sześćdziesiątych, pojęcie to, zostało po raz pierwszy wskrzeszone i zastosowane w dziedzinie fikcji jako kombinacja (elementów) realistycznych i fantastycznych przez wenezuelskiego eseistę i krytyka Artura Uslar-Pietriego. Uslar-Pietri będąc pod wpływem mieszanki realizmu i fikcji wpływowej powieści Macunaima Andrade'a, zastosował je do bardzo specyficznego południowo-afrykańskiego gatunku. Jednakże, samo określenie zaczęło być w modzie dopiero po użyciu go przez laureata nagrody Nobla - Miguela Angela Austriasa – do opisania stylu swoich powieści. Pojęcie to zyskało popularność wraz z latynoamerykańskim boomem, najbardziej wyraźnie u Alejo Carpentiera, Jorge'a Luisa Borgesa, Jacques'a Stephena Alexisa, Juana Rulfo, Carlosa Fuentesa i Gabriela Garcíi Márqueza. Ten ostatni wyznał, że
-
- "Mój najważniejszy problem polegał na zniszczeniu linii demarkacyjnej, która oddziela to co wydaje się być realne od tego co fantastyczne".
Do bardziej współczesnych autorów w tym tonie zalicza się Isabel Allende i Laurę Esquivel.
Później, pojęcie odnoszono w stosunku do obu, wcześniejszych pisarzy, takich jak Jorge Luis Borges, Michaił Bułhakow, czy Ernst Jünger, a także do postkolonialnych i innych współczesnych pisarzy od Salmana Rushdiego i Güntera Grassa po Janet Frame czy Angelę Carter.
[edytuj] Literatura
W literaturze, realizm magiczny często łączy ze sobą czynniki zewnętrzne ludzkiej egzystencji z wewnętrznymi. Jest to fuzja pomiędzy naukową fizycznością rzeczywistości i psychologiczną ludzką rzeczywistością. Zawiera ona aspekty ludzkiej egzystencji, takie jak, myśli, emocje, marzenia, kulturowe mitologie i wyobraźnię. Poprzez to połączenie, realizm magiczny może być bardziej dokładny przy opisie ludzkiej rzeczywistości. Mimo to, pewne ludzkie lub grupowe postrzeganie rzeczywistości może różnić się od siebie: dla osoby wtajemniczonej, pewien magiczno-realistyczny tekst może być relatywnie dokładnym odmalowaniem rzeczywistości. Jednakże, ten sam tekst może wydawać się nierealny dla kogoś z zewnątrz, kogo percepcja może się znacznie różnić od osoby z wewnątrz. Mimo to, czytelnik, często też outsider, może zmniejszyć tę przepaść poprzez chwilowe stłumienie swojej percepcji rzeczywistości i dostosowanie jej do tej zaprezentowanej w tekście. To z kolei wyposaża czytelnika w niezbędne narzędzia do rozszyfrowania tekstu. Może to być opisane jako “przekształcone” obowiązki czytelnika. W swoich pracach realiści magiczni opisują określone pojęcie rzeczywistości: stąd, dla nich, kultura, historia czy geografia mają tak wielką wagę. Właściwie realizm magiczny może być rozpatrywany jako jedna z literackich manifestacji “innego wielkiego narodu”. W dwudziestym wieku ideał ujednolicenia spowodował społeczne rozdźwięki wśród światowych społeczności i grup społecznych, a także pomiędzy nimi, osiągając gorączkowy ton, stąd naznaczona krwią historia dwudziestego wieku. W następstwie konfliktu, niektórzy próbowali przyswoić sobie historię, aby wspomóc proces leczenia poszczególnych społeczności albo grup społecznych i ponownie zdefiniować ich tożsamość. W literaturze manifestowało to poprzez realizm magiczny, strategię przejawiającą się w dysydenckim i dialektycznym dyskursie, który może zapewnić wierniejszą reprezentację ludzkiej rzeczywistości jako całości. Istotnie, realizm magiczny może być postrzegany jako historia o tej innej (rzeczywistości). Realizm magiczny jest zjawiskiem na skalę światową, kontekst geograficzny, historyczny i kulturalny, w których rozwijał się, jest niezwykle zróżnicowany. Dało to początek ogromnej ilości strategii dyskursywnych. Niemniej jednak, sześć z wielu ważnych cech, które były utożsamiane z realizmem magicznym można odnaleźć we wszystkich magiczno-realistycznych tekstach: 1) perspektywa innej (rzeczywistości); 2) obowiązki czytelnika w rozszyfrowywaniu tekstu ewoluowały 3) otoczenie ma relatywnie specyficzny historyczny, geograficzny i kulturowy kontekst 4) rzeczywistość zaprezentowana jako ludzkie doświadczenie świata, a elementy takie jak sen i wyobraźnia 5) wolny, post-strukturalistyczny styl pisania; i wreszcie 6) to, co niewytłumaczalne, w wielu kształtach i formach, odgrywa główną rolę we wszystkich realistyczno-magicznych tekstach. Chociaż literatura realistyczno - magiczna różni się w swojej strukturze i wyglądzie, to jeden uniwersalny temat, to jest użycie fantastyki dla podkreślenia i rzucenia wyzwania otaczającej strukturze (setting's paradigm), niż tylko jako środek do podtrzymania wątku czy tła.
- Niektórzy bardzo znani autorzy realizmu magicznego i ich dzieła:
- Jacques Stephen Alexis – Realizm magiczny Haitańczyków (Realisme Merveilleux des Haitiens)
- Isabel Allende – Dom dusz (La casa de los espíritus), Opowieści Ewy Luny (Cuentos de Eva Luna)
- Miguel Ángel Asturias – Legendy gwatemalskie, Ludzie z kukurydzy (Hombres de maíz), Pewna mulatka, Pan Prezydent (El Señor Presidente)
- Michaił Bułhakow – Mistrz i Małgorzata (Мастер и Маргарита)
- Italo Calvino – Niewidoczne miasta (Le città invisibili)
- Peter Carey – Illywhacker (Illywhacker)
- Alejo Carpentier – Eksplozja w katedrze, Królestwo z tego świata (El reino de este mundo), Podróż do źródeł czasu (Los pasos perdidos)
- Angela Carter – Magiczny sklep z zabawkami (The Magic Toyshop)
- Louis-Ferdinand Céline – Podróż do kresu nocy (Voyage au bout de la nuit)
- José Donoso – Plugawy ptak nocy (El obsceno pájaro de la noche)
- Ralph Ellison – Niewidzialny człowiek (Invisible Man)
- Laura Esquivel – Przepiórki w płatkach róży (Como agua para chocolate)
- Janet Frame - The Carpathians (The Carpathians)
- Carlos Fuentes – Śmierć Artemia Cruz (La muerte de Artemio Cruz)
- Sara Gallardo – Styczeń (Enero)
- Gabriel García Márquez – Sto lat samotności (Cien años de soledad), Jesień patriarchy (El otoño del patriarca) , Szarańcza (La hojarasca)
- Günter Grass – Blaszany bębenek (Die Blechtrommel)
- Hans Henny Jahnn – The Shoreless River (Fluss ohne Ufer)
- William Kennedy – Ironweed
- Thomas King – Truth and Bright Water
- Milan Kundera – Księga śmiechu i zapomnienia (The Book of Laughter and Forgetting)
- Ben Okri – Droga bez dna (The Famished Road)
- Juan Rulfo – Pedro Páramo (Pedro Páramo)
- Salman Rushdie – Dzieci północy (Midnight's Children)
- José Saramago- Baltasar i Blimunda (Memorial do Convento)
- Patrick Süskind – Pachnidło (Das Parfum)
- Michel Tournier – Król Olch (Le Roi des Aulnes)
- Jeanette Winterson – Płeć wiśni (Sexing the Cherry)
Pisarze realistyczno-magiczni używają wielu narzędzi czy “efektów specjalnych” aby przystosować pewne strategie dyskursu. Chociaż wielu z nich powraca w pracach autorów o bardzo innym pochodzeniu, możliwe jest wyizolowanie tych, których wszyscy realiści magiczni używają w swoich tekstach.
[edytuj] Najpopularniejsze archetypy
Poniższe elementy można odnaleźć w wielu powieściach i filmach z dziedziny realizmu magicznego, część z nich można również dostrzec w filmach i powieściach należących do innych gatunków.
- Elementy fantastyczne mogą być intuicyjnie „logiczne”, ale nigdy nie są wytłumaczone
- Bohaterowie nie kwestionują logiki magicznego elementu
- Opis bogactwa doznań zmysłowych
- Obszerne użycie symboli i metaforyki. Często falliczna metaforyka pojawia się w taki sposób, że widz lub czytelnik nie jest tego świadomy.
- Ludzkie emocje i seksualność w odniesieniu do społeczności są tematem szczegółowej analizy
- Zniekształcenie czasu, który zatacza koło a nawet zanika. Kolejna technika to załamanie czasu, używana jest tak, aby teraźniejszość powtarzała się lub przypominała przeszłość
- Odwrócenie przyczyny i konsekwencji, np.: bohater cierpi zanim dochodzi do tragedii
- Zawartość legend lub folkloru
- Przedstawienie wydarzeń z wielu perspektyw, np.: nadzieje i obawy kolonizatorów, jak i kolonizowanych.
- Lustrzane odbicie przeszłości i teraźniejszości oraz astralnych i fizycznych płaszczyzn bohaterów
- Zakończenie nie jest jednoznaczne dla czytelnika, który nie wie czy uwierzyć w magiczną czy realną interpretację wydarzeń w całej historii
Historie fantastyczne zawierają opowiedzianą historię, w której główna przedstawiona jest jako sen, ale równie dobrze może funkcjonować bez niej. Czytelnik swobodnie wybiera między realną i magiczną interpretacją, więc nie są one zaliczone do kategorii realizmu magicznego.
W odniesieniu do stosunku między autorem, tekstem i czytelnikiem powszechne jest: pozycja autora jako „innego”; narrator jest specyficzny; zadaniem czytelnika staje się rozszyfrowanie tekstu, co wymaga od niego zdystansowania się od rzeczywistości. Popularne motywy to: historie rodzinne, związki i życie rodzinne, życie i śmierć, życie po życiu, spirytualizm, inne rzeczywistości, społeczne i naturalne katastrofy i kataklizmy.
Bohaterowie często są charakterystyczni, posiadają oryginalne, historyczne lub symboliczne imiona. Fabuła jest często nie chronologiczna, zawiła, pokrętna lub sporadycznie chaotyczna; niekiedy równoległa z wieloma wątkami głównymi lub pobocznymi. Sceneria odnosi się zazwyczaj do specyficznego wydarzenia historycznego, kulturalnego lub określonego miejsca geograficznego. Często następuje osobliwe przedstawienie miejsca i czasu: przeskoki w wątkach, wizje z przeszłości i przyszłości; budowa „mitycznego” miejsca takiego jak archetypiczne Macondo.
Historie są pełne rozmaitych mitów, legend, baśni, opowiadań, zwyczajów, magii, astrologii, mitologii, spirytyzmu i religii. Często sposób, w jaki ludzie odbierają rzeczywistość jest ważnym tematem: sen, wyobraźnia, uczucia i emocje, a także podświadomość i duchowość. Niekiedy granica między humorem a obrzydzeniem zaciera się, z jednej strony jest zaskoczenie, absurd i komizm, a z drugiej szok, groteska i makabra.
Wolny, post-struktualistyczny styl pisania magicznego realizmu cechuje niekonwencjonalna pisownia, interpunkcja, kolokacje, gwara, surrealizm, ekspresjonistyczne opisy i różnorodność gatunków i stylów. Kilka z najpopularniejszych retorycznych technik to synestezja i opisy zawierające odczucia wszystkich pięciu zmysłów; izolacja lub drobiazgowy opis przedmiotów; oryginalne metafory i porównania, częste zestawienia; hiperbola i litota; powtórzenie; symbolizm; sardoniczna ironia, oksymoron i paradoks; oraz antropomorfizm. Oczywiście to, co jest najbardziej zaskakujące dla czytelników to ‘niewytłumaczalne’: zbiegi okoliczności, szczęśliwe trafy, poetycka i boska sprawiedliwość; nadnaturalne i cudowne moce, umiejętności, przepowiednie, omeny i przeczucia.
[edytuj] Niewytłumaczalność w realizmie magicznym
Reakcja bohaterów na to, co niewytłumaczalne jest zasadniczą cechą realizmu magicznego. Niewytłumaczalne zjawiska pojawiają się w nudnej, codziennej rzeczywistości, a bohaterowie zdają się nie reagować na nie w odpowiedni sposób. Na przykład w powieści Garcíi Márqueza Sto lat samotności ukazane zostało wejście Pięknej Remedios do nieba, podczas gdy zdejmuje pranie ze sznura. To doprowadza do dziwacznej reakcji jej ciotki, która jest poirytowana tym faktem i modli się do Boga, by ten zesłał z powrotem jej prześcieradła. Dziwne reakcje bohaterów powieści na zjawiska magiczne odróżniają realizm magiczny od innych kierunków w literaturze przedstawiających magiczne wydarzenia. To również nadaje realizmowi magicznemu charakterystyczną ironię i humor. Więcej przykładów można znaleźć w dwóch nowelach Márqueza Un señor muy viejo con unas alas enormes, a także El Ahogado mas Hermoso del Mundo. Inni autorzy, wzorujący się na Marquezie, to na przykład Isabel Allende i Laura Esquivel.
[edytuj] Sztuka wizualna
Realizm magiczny w sztuce wizualnej to styl, w którym stosuje się realizm do przedstawiania codziennej rzeczywistości. W malarstwie realizm magiczny czerpie inspiracje z malarstwa metafizycznego. Niektórzy traktują go jako specyficzną formę surrealizmu. W 1925 roku niemiecki krytyk sztuki, Franz Roh, użył tego terminu do określenia malarstwa, które, zniechęcone ekstrawagancją ekspresjonizmu, w którym malarze deformowali przedmioty po to, aby odsłonić ich duszę, powracało do technik realizmu. Jednakże, można zauważyć, że styl ten poprzez niecodzienne połączenia odbiega nieco od rzeczywistości.
- Inne ważne cechy realizmu magicznego w malarstwie (według Roha):
- Powrót do przedstawiania zwyczajnych przedmiotów
- Wprowadzenie ruchu, gdzie wyraźnie wyczuwa się głębię.
- Dbałość o detale, nawet w dużych obrazach, takich jak pejzaże.
- Artyści związani z realizmem magicznym:
- Ivan Albright
- Amelia Alcock-White
- Paul Cadmus
- Robert Cocke
- Alex Colville
- Salvador Dalí
- Gill Del-Mace
- Paul Delvaux
- Antonio Donghi
- M. C. Escher
- David Em
- Philip Evergood
- Jared French
- Gregory Gillespie
- Rob Gonsalves
- Walter Gramatté
- Pedro Ipiña
- Lukáš Kándl
- William Kennedy
- Ken Knowlton
- René Magritte
- Mike Mignola
- István Orosz
- Michael Parkes
- Paula Rego
- Wim Schumacher
- Zachary Selig
- George Tooker
- Carel Willink
- Chris van Allsburg
- Patricia van Lubeck
[edytuj] Film
Pomimo tego, że termin ten nie jest dobrze zakorzeniony w teorii filmowej, to jednak wiele filmów używa konwencji realizmu magicznego. Na przykład fabuła filmu Tima Burtona, "Duża ryba", umieszczona jest w świecie rzeczywistym, a element magiczny obecny jest we wspomnieniach i opowieściach bohaterów. W filmie, tak jak i w innych dziedzinach sztuki, realizm magiczny charakteryzuje silny związek z ekspresjonizmem i można powiedzieć, że niejako rozwinął się z ekspresjonizmu. Jednakże, realizm magiczny w filmie nie jest dobrze zakorzeniony i ciężko jest przywołać film, który w pełni odwołuje się do konwencji realizmu magicznego. Z tego powodu niemożliwa jest głęboka analiza tego stylu w filmie. Dwa filmy, które uważa się za dzieła utrzymane w konwencji realizmu magicznego to brytyjskie dzieło "Daughters of the Dust", a także holenderskie "Antonia’s Line" ("Ród Antonii"). Obydwa filmy, głęboko zakorzenione w historii, łączą symboliczne rytuały, legendy i folklor. W filmie przeciwstawia się różne stanowiska, które obserwujemy dzięki różnym ujęciom kamery, a także dzięki opisom narratora. To płynne filmy, gdzie realizm łączy się z magią, a w dowolnym momencie w opowieści, pojawiają się nieoczekiwane wydarzenia, które jednak nie tworzą pełnej fantastyki. Podobnie jak powieści utrzymane w konwencji realizmu magicznego, tak i te filmy podejmują tematykę polityczną i postkolonialną.
Inne filmy zaliczane do stylu realizmu magicznego: Filmy Federica Felliniego, "Amarcord" czy "A statek płynie" ("E la nave va"); filmy Johna Boormana "Excalibur", a także dzieła Emira Kusturicy, "Czas cyganów" ("Dom za vešanje"), "Underground", "Życie jest cudem" ("Život je čudo"), czy wiele innych filmów jak "Fisher King", "Kala", "Magnolia", "Amelia" ("Le fabuleux destin d'Amélie Poulain"), "Czas apokalipsy" ("Apocalypse Now"), "Jak we śnie" ("Science des rêves"), "Intacto", "Across the Universe".
[edytuj] Muzyka
Realizm magiczny do niedawna był mało znanym, ale szybko rozwijającym się gatunkiem muzycznym. Muzyka tego typu postrzegana jest jako wyraz emocji twórcy, który używa nowoczesnych instrumentów zamiast tradycyjnych. Czasem „instrumenty”, w tradycyjnym tego słowa znaczeniu, nie są w ogóle używane. Muzycy mieszają różne odgłosy (tj. delikatny szelest liści z ostrym gwizdem czajnika), aby wzbudzić silne, surrealistyczne doświadczenie. Przeciwstawienie dźwięków, tj. wspomniane powyżej, jest cechą typową dla magicznie realistycznej muzyki.
[edytuj] Zobacz również
McOndo, Postmodernizm, Surrealizm, Fantasy, Science Fiction,
