Sen

Z Wikipedii

Ten artykuł dotyczy stanu czynnościowego. Zobacz też: inne znaczenia tego wyrazu.

Śpiące dziecko

Dzienna długość snu kota jest zmienna. Istnieją osobniki, które śpią do 20 godzin na dobę.

Sen – stan czynnościowy ośrodkowego układu nerwowego, cyklicznie pojawiający się i przemijający w rytmie okołodobowym, podczas którego następuje całkowite zniesienie świadomości (por. świadomy sen) i bezruch. Sen charakteryzuje się ustępowaniem pod wpływem czynników zewnętrznych (zob. śpiączka)

Przeciwieństwem stanu snu jest stan czuwania. Granica pomiędzy tymi stanami jest płynna u zwierząt niższych (na przykład u żółwi).

[edytuj] Zapotrzebowanie na sen

Długość snu u zwierząt znacznie się różni. U żyraf wynosi on 2 godziny na dobę, a np. u nietoperzy 20 godzin na dobę. U niektórych zwierząt (pingwiny, foki, delfiny) półkule mózgowe śpią na zmianę. Objawia się to zamknięciem oka przez śpiąca półkulę. Foki śpią w ten sposób, żeby wynurzać się w celu zaczerpnięcia powietrza.

Dobowe zapotrzebowanie na sen jest cechą indywidualną. Badania przeprowadzone na ponad 1 milionie osób w Kalifornii wykazały, że większość osób śpi 8-9 godzin na dobę, następna duża grupa osób śpi 7-8 godzin. W czasie całego swojego życia człowiek przesypia około 20 lat.

Ilość snu zależy od wieku - u noworodka jest to około 18 godzin dziennie^[1] w kolejnych latach coraz mniej. Noworodek i małe dziecko sen dzieli na kilka części - u osoby dorosłej sen odbywa się w jednej większej części.

[edytuj] Regulacja snu

Rytm zapadania w sen jest regulowany poprzez natężenie światła (rytm sen/czuwanie jest definiowany na nowo po lotach samolotem) oraz poprzez bodźce społeczne. W eksperymentach, polegających na całkowitym odizolowaniu ludzi w pokojach bez okien, zegarów, telewizji, radia i telefonów, kiedy sami mogli sobie wybierać moment zasypiania i wstawania, większość badanych funkcjonowała w rytmie trzydziestu kilku godzin. Znaczy to, że normalnym rytmem sen-czuwanie jest rytm dłuższy niż okołodobowy - jest on jednak nastawiany na 24-godzinny.

[edytuj] Podział snu

Sen dzieli się na dwie fazy (fazy snu):

Sen o wolnych ruchach gałek ocznych (skrót: NREM – non-rapid eye movement); inne nazwy: sen głęboki, sen wolnofalowy. W fazie tej pojawiają się fale Δ aktywności elektrycznej mózgu. Ze względu na intensywność tych fal faza ta dzieli się na 3 stadia.
Sen o szybkich ruchach gałek ocznych (skrót: REM – rapid eye movement); inne nazwy: sen płytki, sen paradoksalny. W tej fazie występują najczęściej marzenia senne. W tej fazie następuje całkowite rozluźnienie mięśni, dlatego śniący o ruchu człowiek nie porusza się.

Sen zaczyna się fazą NREM, prawidłowo o czasie trwania 80-100 min., po której następuje faza snu REM trwająca ok. 15 min. U osób dorosłych tego typu cykl powtarza się 4-5 krotnie.

Wraz z długością snu:

spada udział najgłębszego stadium snu wolnofalowego (o największej aktywności fal Δ)
rośnie czas trwania fazy REM, która pod koniec nocy zazwyczaj trwa około 40 minut.

Obiektywnym wskaźnikiem bezsenności jest krótki czas (lub brak) najgłębszego stadium snu wolnofalowego. Bezsenność często jest objawem nerwicy lub depresji.

W czasie snu zmienia się częstotliwość fal mózgowych. Zanikają szybsze rytmy beta i alfa, pojawiają się wolniejsze rytmy theta i delta.

Wykorzystanie niektórych rejonów mózgu jest znacznie większe podczas snu niż podczas czuwania.

[edytuj] Fizjologiczny sens snu

Ewolucyjna rola snu w fizjologii nie jest dokładnie znana, jednakże ze względu na powszechność przypuszcza się że ma fundamentalne znaczenie dla układu nerwowego. Istnieje dodatnia korelacja pomiędzy rozwojem układu nerwowego a występowaniem snu. Hipotezy wyjaśniające sen obejmują:

oszczędność energii (spadek temperatury)
gospodarkę hormonami
konsolidacja pamięci
stymulacje neuronów które nie były aktywne podczas czuwania (aby zapobiec zaniknięciu nerwów - nieużywane narządy zanikają)
zaniknięcie aktywności neuronów w rejonie miejsca sinawego (aby zapobiec zmianie wrażliwości - ciągle stymulowany narząd podwyższy swój próg wrażliwości)

[edytuj] Niedobór snu

Sen jest niezbędny do życia i prawidłowego przebiegu procesów psychicznych. Już jedna nieprzespana noc obniża sprawność psychofizyczną. Brak snu przez dłuższy czas powoduje szereg negatywnych efektów psychicznych i fizjologicznych:

Zaburzenia nastroju
Utrudnione skupienie uwagi
Spowolnienie reakcji
Długotrwała (ok. tygodnia) deprywacja (tj. pozbawienie) snu lub zaburzenia fazy REM mogą prowadzić do stanów zbliżonych do psychozy, halucynacji (np. pacjent widzi ogień, itp.), oraz stanów paranoidalnych. Zaburzenia fazy REM występują także przy alkoholizmie.
Upośledzenie aktywności układu immunologicznego – zaburzenia w liczbie białych krwinek, upośledzenie aktywności limfocytów w tym cytotoksycznych typu natural killer, które normalnie zwalczają nieprawidłowe komórki: zarażone wirusem lub zmienione nowotworowo.
Doświadczenia na szczurach pokazały, że kilka tygodni deprywacji snu prowadzi do ich śmierci^{[potrzebne źródło]}.

Według badań przeprowadzonych w Princeton University wykazano na szczurach, że brak snu powoduje zaburzenia w części mózgu odpowiedzialnej za tworzenie nowych komórek^{[potrzebne źródło]}. Badania przeprowadzone na Proceedings of the National Academy of Science, że u szczurów, które nie mogły się wyspać pojawiła się nadwyżka kortykosteronu.

Deprywacja snu bywa wykorzystywana jako pewien rodzaj tortur. Oskarżane o stosowanie tej techniki były KGB, wojska japońskie w czasie II wojny światowej i armia brytyjska w stosunku do członków IRA.

[edytuj] Hibernacja i estywacja

Podobnym do snu stanem jest sen zimowy (hibernacja) i sen letni (estywacja). Wiele zwierząt przesypia niekorzystną porę roku - sen zimowy w celu oszczędzania energii lub sen letni w czasie suszy.

[edytuj] Zaburzenia snu

Zaburzenia snu wg ICD-10:

nieorganiczne zaburzenia snu F51
- bezsenność nieorganiczna
- nieorganiczna hipersomnia
- nieorganiczne zaburzenia snu i czuwania
- somnambulizm
- lęki nocne
- koszmary senne
zaburzenia snu G47
- zaburzenia w rozpoczynaniu i trwaniu snu
- zaburzenia snu z nadmierną sennością
- zaburzenia rytmu snu i czuwania
  - zespół opóźnionej fazy sennej
  - nieregularny rytm snu i czuwania
- bezdech senny (ośrodkowy, obturacyjny, mieszany)
- narkolepsja i katalepsja
- zespół Kleinego-Levina

Zaburzenia snu wg DSM-IV

dyssomnie (zaburzenia ilości, jakości lub pory snu i czuwania)
- insomnia (bezsenność)
- hipersomnia
- narkolepsja
- zaburzenia oddychania podczas snu
parasomnie
- koszmar nocny
- lęk nocny
- somnambulizm
- zaburzenia okołodobowego rytmu snu