Powstanie krakowskie

Z Wikipedii

Edward Dembowski na czele procesji 27 lutego 1846

Powstanie krakowskie (od 21 lutego do 4 marca 1846 roku) – próba ogólnonarodowego powstania pod hasłami demokracji, podjęta w Wolnym Mieście Krakowie.

Po niepowodzeniach wcześniejszych zrywów narodowych zaczęto brać pod uwagę rolę chłopów w walkach powstańczych. Powstanie w Krakowie chciano oprzeć na sile chłopskich rąk. W zamian za pomoc utworzony tu Rząd Narodowy Rzeczypospolitej Polskiej obiecał uwłaszczenie chłopów, przydzielenie im ziemi i utworzenie warsztatów narodowych. Jednak zamiar przyciągnięcia chłopów do powstania nie powiódł się, gdyż głoszeniem i tłumaczeniem obietnic wśród najniższej warstwy społeczeństwa zajęła się jedynie niewielka garstka ludzi, wśród nich m.in.Edward Dembowski. W styczniu 1846 r. ustalono skład Rządu Narodowego. Weszli do niego: Karol Libelt z Poznańskiego, Ludwik Gorzkowski z Krakowa i Jan Tyssowski z Galicji oraz dwaj przedstawiciele Centralizacji. W lutym hr. Henryk Poniński zadenuncjował pruskiej policji spiskowców i około 70 aresztowano wraz z przywódcami Karolem Libeltem i L. Mierosławskim ujętym w Świniarach oraz skazany na karę śmierci, której uniknął dzięki rewolucji berlińskiej. Do aresztowań doszło też we Lwowie. Podobnie było w Krośnie. Przy końcu 1845r. – Edward Dembowski i Teofil Barwiński, organizują powstańcze komitety ze szlachtą i inteligencją, oraz wybierają dowódcę na Okręg Krośnieńsko-Jasielski; Feliksa Bolechowskiego, a po jego aresztowaniu, w dniu 15 lutego 1846 r., Franciszka Wolańskiego z Gorlickiego. 20 lutego 1846r. – w Krośnie w mieszkaniu kupca Marcelego Myczkowskiego, dowódca Franciszek Wolański (rysownik i skryptor Wincentego Pola), po otrzymaniu od Rządu Narodowego decyzji, ogłasza odezwę o wybuchu powstania w nocy z 21/22 lutego. Z rana, powstańcy z okolic Krosna i Brzozowa pod dowództwem Teofila Ostaszewskiego - poszli przez Wzdów i Grabownicę na Sanok. Oddział Feliksa Urbańskiego, (który miał uderzyć na Jasło) wraz z emisariuszem Julianem Goslarem rozbrojono na targu, tego dnia, w Haczowie i odstawiono z ks. Walentym Zgrzebnym do aresztu w Sanoku. Od Przełęczy Łupkowskiej, z okolic Kalnicy i Leska, miał atakować Sanok mjr Jerzy Bułharyn, (b. d-ca powstania listopadowego-dzierżawca Hrabowej Roztoki w węgierskich Karpatach), dowodzący siłami miejscowymi i słowackimi. 21 lutego 1846 r. powstańcy z południowej części obwodu sanockiego szli na północ w celu opanowania Sanoka trzema szlakami: z Cisnej przez Baligród, z Lutowisk oraz z Ustrzyk Dolnych i z Ustianowej. 180 uczestników spotkało się w Uhercach, gdzie zaczęto formować w oddziały i odebrano od wszystkich przysięgę. Nękani po drodze przez chłopów ze Stefkowej, dotarli do wsi Zahutyń pod Sanokiem. Po kilku potyczkach, przy dojściu do Zahutynia, i nie mając wsparcia, od północy, wycofali się na Węgry.

Franciszek Wolański miał uderzyć na Jasło, ale przy braku wsparcia wojskiem Cezarego Męcińskiego z Dukli, usiłował w przebraniu kobiecym, uciec na Węgry, jednak zatrzymanego przez warty chłopskie, odstawiono do więzienia. W 1846r. – w czasie rzezi galicyjskiej i napadu na dwór Tytusa Trzecieskiego, w Polance zostaje pobity, (przez podburzonych chłopów, przez zaborców), przygotowujący powstanie narodowe; Wincenty Pol i gospodarz. Organizatorów aresztowano. W 1846 r. Józef Kapuściński (1818-1847) - emisariusz Towarzystwa Demokratycznego Polskiego prowadził przygotowania powstańcze w okręgu Pilzno, kierując atakiem na starostę austriackiego. Ujęty przez Austriaków, odstawiony do aresztu, skazany na śmierć, został powieszony 31 lipca 1847 wraz z Teofilem Wiśniowskim na Górze Stracenia -Hyclowskiej we Lwowie.

18 lutego 1846r., gdy niewielki oddział austriacki wkroczył do Krakowa, władze powstańcze postanowiły odwołać termin powstania, potem jednak - nie wiedząc o rozpoczętej już tego dnia rzezi galicyjskiej - postanowili utrzymać go. W nocy z 20 na 21 lutego 1846 powstańcy rozpoczęli ostrzeliwanie oddziałów zaborczych. Przerażony dca Ludwik Collin wyprowadził je z miasta. Tego dnia Rząd Narodowy ogłosił Manifest do narodu. 24 lutego 1846 władzę dyktatora objął Jan Tyssowski zwany Tyssowieckim, którego posunięciami kierował rewolucjonista Edward Dembowski. Kraków był wolny. Do powstańczych oddziałów zgłosiło się 6 tys.ochotników. Jedyna bitwa w tym powstaniu odbyła się 26 lutego 1846r. pod Gdowem. Maszerujący na Kraków austriacki pułkownik Ludwig von Benedek wraz z okolicznymi chłopami pokonał po krótkiej walce, wysłany przeciwko niemu, oddział powstańczy. Ale najbardziej radykalny działacz podziemia, Edward Dembowski nie rezygnował. Chciał przemówić do chłopów i w tym celu 27 lutego 1846r. wyruszył z krzyżem w ręku z procesją na Podgórze. Nie zdołał jednak zrealizować swych zamiarów. Drogę idącemu tłumowi zastąpiła austriacka armia, która oddała kilka salw do tłumu. Dembowski zginął, a jego śmierć położyła kres powstaniu krakowskiemu. Na wieść o tym Tyssowski opuścił Kraków, który włączono do Austrii. Dowódca ten, na czele znacznego oddziału udał się do zaboru pruskiego. Dyktatura Tyssowskiego upadła.

Próba powstania we wszystkich zaborach zakończyła się niepowodzeniem. W Wielkopolsce, gdzie aresztowano, wyznaczonego na dyktatora ogólnokrajowego powstania, Macieja Mielżyńskiego doszło do starć z pruską armią, która szybko stłumiła ruch niepodległościowy. W Królestwie Polskim powstanie odbiło się jedynie echem, tylko w kilku miejscach doszło do planowanych wystąpień zbrojnych mających na celu rozprzestrzenienie powstania. W Siedlcach wystąpił bez powodzenia Pantaleon Potocki.

W Galicji sprowokowane przez władze austriackie chłopstwo uderzyło, na trzy dni przed rozpoczęciem powstania (pierwsze ataki na dwory miały miejsce 18 lutego, masowa napaść rozpoczęła się 19 lutego), na dwory szlacheckie oraz niektóre kościoły dokonując krwawej rzezi, mordując w sposób okrutny do 3 000 ziemian, urzędników dworskich i rządowych oraz księży. Rzeź galicyjska pogrążyła ostatecznie nadzieje powstańców na poderwanie całego narodu do walki przeciwko zaborcom. Austriacy do Galicji skierowali 55 tys. wojska. Powstanie zakończyło się klęską, a uczestników czekało więzienie na Szpilbergu lub kara śmierci na cytadeli we Lwowie, wykonana, jak np. na Teofilu Wiśniewskim lub później na Julianie Goslarze.

Powstanie krakowskie, ostatecznie położyło kres istnieniu tego państwa Rzeczpospolitej krakowskiej (1815-1846) kontrolowanego przez zaborców. Te tereny zostały 16 listopada 1846 r. formalnie przyłączone do Austrii.