Joachim Metallmann
Z Wikipedii
Joachim Metallmann (ur. 1889, zm. 21 sierpnia 1942 w Buchenwaldzie) - filozof nauk przyrodniczych, metodolog, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, (interpretator filozofii Whitehead'a).
Joachim Metallmann urodził się w 1889 r. Krakowie. W 1907 r. zdał egzamin dojrzałości w Gimnazjum Klasycznym św. Anny i wstąpił na Uniwersytet Jagielloński, gdzie studiował nauki przyrodnicze (u prof.Tadeusza Garbowskiego) oraz filozofię (pod kierunkiem Władysława Heinricha). W 1912 roku uzyskał doktorat, po czym kontynuował studia do 1914 r. Podczas I wojny światowej służył w armii austriackiej.
W latach 1917-1920 pracował w Mielcu jako nauczyciel w C.K. Gimnazyum (obecnym I LO). W 1918 r. złożył egzamin nauczycielski (z fizyki, chemii, mineralogii, zoologii, botaniki). Następnie pracował w IX Gimnazjum Państwowym w Krakowie, a w latach 1928-1929 uzupełniał studia za granicą. Po powrocie uzyskał stopień docenta Uniwersytetu Jagiellońskiego. Współpracował z wieloma wybitnymi uczonymi – Leonem Chwistkiem, Władysławem Natansonem, Zygmuntem Zawirskim i innymi.
6 listopada 1939 w ramach Sonderaktion Krakau (Akcji Specjalnej Kraków) został aresztowany na terenie Uniwersytetu Jagiellońskiego w wraz z grupą 142 profesorów i pracowników tej uczelni oraz pracowników naukowych z Akademii Górniczo-Hutniczej, Akademii Handlowej, Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Uniwersytetu im. Stefana Batorego w Wilnie i osób przypadkowych; łącznie aresztowano 183 osoby. Liczna obecność tylu naukowców była spowodowana tym, że na polecenie szefa gestapo w Krakowie, Obersturmannfürhrera Bruno Müllera rektor UJ prof. Tadeusz Lehr-Spławiński zwołał ogólne zebranie nauczycieli akademickich, na którym Müller miał wygłosić wykład o stosunku III Rzeszy do zagadnień nauki i szkolnictwa wyższego. Był to podstęp, ponieważ Gmach Collegium Novum został równocześnie otoczony kordonem policji, podjechały też samochody ciężarowe tzw. budy. Müller oświadczył zebranym, że zostali aresztowani, w związku z licznymi dowodami wrogości władz i pracowników UJ wobec III Rzeczy. Najważniejszym z tych dowodów było rozpoczęcie roku akademickiego bez zgody niemieckich władz okupacyjnych. Jako wrogowie III Rzeszy zostaną wywiezieni do obozu koncentracyjnego. Aresztowanych przewieziono początkowo do więzienia przy ul. Montelupich, następnie (7 listopada 1939) - do koszar wojskowych przy ul. Mazowieckiej, skąd (9 listopada 1939) przewieziono ich do więzień wrocławskich. 27 listopada 1939 zaczęto przewozić ich do obozów koncentracyjnych na terenie Niemiec.
Już w trakcie pobytu w więzieniach wrocławskich uczeni rozpoczęli wykłady, pogadanki, odczyty, które prowadzili dla siebie nawzajem i dla współwięźniów. Ich tematyka była bardzo różnorodna- od literatury, historii, językoznawstwa do nauk przyrodniczych, fizyki i matematyki - a poziom wysoki, ponieważ wykładowcami byli wybitni specjaliści. Działalność oświatową profesorowie kontynuowali także w obozach, gdzie dodatkowo prowadzili kursy językowe.
Aresztowanie naukowców z UJ i innych uczelni spowodowało liczne protesty, nawet w krajach, które były sojusznikami Niemiec. Protestowali uczeni włoscy, rząd włoski i władze Watykanu. Interwencje spowodowały zwolnienie 8 lutego 1940 r. 101 więźniów w wieku powyżej 40 lat. W ciągu roku stopniowo zwalniano starszych więźniów,do tego czasu zmarło jednak już kilkunastu profesorów. Młodszych przewieziono 4 marca 1940 do obozu w Dachau.
Kolejne interwencje dyplomatów, a także uczonych niemieckich, doprowadziły do zwolnienia do końca 1940 roku wszystkich aresztowanych, z wyjątkiem trzech. Jednym z nich był Joachim Metallmann.
Początkowo trafił do obozu Sachsenhausen-Oranienburg pod Berlinem (do "bloku żydowskiego"), skąd przewieziono go do KL Buchenwald, gdzie zmarł 21 sierpnia 1942.
Łącznie w obozach lub bezpośrednio po zwolnieniu zmarło ponad 20 naukowców.
Jako filozof Joachim Metallmann w latach 30. podjął próbę stworzenia filozoficznej syntezy nauk przyrodniczych. W 1934 r opublikował pierwszy tom obszernej pracy "Determinizm nauk przyrodniczych",poświęcony zagadnieniu determinizmu w fizyce. Następny, niedokończony tom dotyczył determinizmu w biologii.
W 1938 roku na łamach "Przeglądu Filozoficznego" w artykule "Determinizm i pojęcie emergencji w biologii" Joachim Metallmann przedstawił interesującą, mało wówczas znaną koncepcję emergencji. Była to propozycja prekursorska na gruncie polskim i warta uwagi również z racji obecnego zainteresowania tymi zagadnieniami.
Źródeł zainteresowania filozofa pojęciem emergencji można szukać w jego oryginalnej filozofii nauki. Metallmann w sposób holistyczny (całościowy) i strukturalny podchodził do badania rzeczywistości, dostrzegając ograniczenia logiki. Przeciwstawiał się tendencjom unifikacyjnym - podporządkowywaniu nauki jednemu paradygmatowi oraz redukcjonistycznym - redukowaniu układów złożonych, gdy nie mieszczą się w ogólnej kategorii. Obecnie uznaje się go za inicjatora myślenia strukturalistycznego w Polsce.
[edytuj] Pojęcie emergencji w ujęciu Joachima Metallmanna
W świecie ożywionym istnieją różnorodne i w różnym stopniu złożone systemy, które charakteryzują się określonymi, właściwymi im cechami. Szczególną cechą systemów jest emergencja, polegająca na tym, że własności systemów jako całości nie można wyprowadzić z własności poszczególnych ich części (nie są one addytywne). Dodatkowo, cechy systemów mogą pojawiać się po raz pierwszy dopiero na wysokim poziomie i nie są rozkładalne na cechy z poziomu niższego. To samo dotyczy stosunków występujących między tymi cechami. Emergencja związana jest więc ściśle z tak objawiającą się ideą "nowości" – tworzenia nowych zjawisk, nieredukowalnych w prosty sposób do elementów składowych. Rozwijający się system od pewnego momentu zaczyna dysponować nowymi cechami, które pomagaja mu przetrwać w otoczeniu, które również podlega zmianom. to właśnie zmiany otoczenia wymuszają zmiany w systemie. Nowe jakości systemu to wyraz reakcji adaptacyjnych na zmiany otoczenia. Pomimo "nowości" i częściowej "nieprzewidywalności" układ emergencyjny zachowuje swoistość, utrzymuje ciągłość zachodzących w nim procesów. Nieprzewidywalność cechuje, w różnym stopniu, wszystkie systemy, a zdaniem Metallmanna, odnosi się ona także do samej nauki.
Według niego, w świecie ożywionym możliwe jest pogodzenie praw już obowiązujących ze stopniowym wyłanianiem się praw nowych ("prawa wynurzające się"), co nie narusza determinizmu jako takiego. Filozof opowiada się także za pogodzeniem twórczości z determinizmem. Nowe, w sensie emergencyjnym, jest to, co obejmuje swym wpływem całą strukturę zjawiska, organizmu, nie tylko jego część. Twórczość jest więc wchodzeniem w życie nowych ogólnych praw, a nie jednostkowych anomalii. Według Metallmanna podstawową jednostką emergencji są właśnie prawa, a nie własności, jak uważają inni autorzy. Determinizm, jaki zakłada Metallmann, nie jest determinizmem raz na zawsze ustalonym, jego charakterystyka ulega zmianie wraz z postępem nauki (jest on procesualny).
Emergencja ogranicza możliwości badawcze, szczególnie w odniesieniu do organizmów żywych – ich badania są ograniczone do pewnego, trudnego do określenia, odcinka czasu, którego cezurę wyznacza wejście w życie nowych praw, implikujących konieczność zmiany lub choćby korektę okrzepłego już paradygmatu badawczego. Ponadto zarówno organizm, jak i badająca go nauka, są poddane takiemu samemu procesowi ciągłej zmiany. Metallmann nie opowiada się jednak za anarchizmem metodologicznym, natomiast zwraca uwagę na potrzebę dostosowywania nauki do realnie zmieniających się warunków, przeciwstawia się wszelkim formom spekulacji oderwanej od aktualnego stanu wiedzy. Nauka – według Metallmanna – nie jest nigdy "gotowa", jest zawsze procesem, choć nie znaczy to wcale, że jakiś jej etap jest "lepszy" lub "gorszy" – jest po prostu inny, gdyż wyznaczony odmiennymi warunkami rozwoju. Proces badawczy nie polega na odkrywaniu zastanego, ustalonego porządku, zmienia się wszystko, zarówno przedmiot badań, jak i – co nie mniej ważne – sam badający podmiot; naukowiec i świat stanowią zmienny i zależny od siebie układ.
Emergencja, która pojawiła się w filozofii i naukach biologicznych w latach 20.,straciła nieco na znaczeniu w latach 50. i 60..Obecnie znów jest przypominana i z powodzeniem wykorzystywana w wielu dziedzinach, takich jak: teoria złożoności, teoria systemów, teoria informacji czy mechanika kwantowa. W filozofii biologii hipoteza emergencji stanowi ważną alternatywę dla podejść zarówno redukcjonistycznych, jak i holistycznych i mimo różnorodnych związanych z nią trudności, jest z powodzeniem rozwijana.
