Język fryzyjski
Z Wikipedii
| Frysk | |
| Obszar | Holandia, Niemcy, Dania |
| Liczba mówiących | 350 000-750 000 |
| Ranking | poza rankingiem |
| Klasyfikacja genetyczna | języki indoeuropejskie *języki germańskie **języki zachodniogermańskie ***języki anglo-fryzyjskie ****język fryzyjski |
| Pismo | łaciński zmodyfikowany |
| Status oficjalny | |
| Język urzędowy | Fryzja (region w Holandii) |
| Regulowany przez | Ferring Stiftung |
| Kody języka | |
| ISO 639-1 | fy |
| ISO 639-2 | fri |
| SIL | FRY |
| W Wikipedii | |
| Zobacz też: język, języki świata | |
Język fryzyjski (Frysk) to język, którym posługują się Fryzowie. Fryzyjski składa się z wielu dialektów, często bardzo się od siebie różniących.
Po fryzyjsku mówi ok. 400 tys. osób głównie w Holandii w prowincji Fryzja, a także w niemieckich landach Dolna Saksonia (region Saterland, region Fryzja Wschodnia) i Szlezwik-Holsztyn (region Fryzja Północna) oraz na Wyspach Fryzyjskich.
Język fryzyjski jest podobny do staroangielskiego (jednak nie do współczesnego angielskiego), niderlandzkiego i dolnoniemieckiego.
Język fryzyjski należy do grupy języków zachodniogermańskich, jest silnie zróżnicowany terytorialnie i nie występuje w postaci jednolitego języka ponaddialektalnego. Najstarsze zabytki tego języka pochodzą z XIII – XV wieku. Od XVI wieku oficjalnym językiem kulturalnym był niderlandzki, natomiast językiem literatury ludowej był zachodni dialekt Kleifries. Właśnie w tym języku pisał Gysbert Japiks – twórca podstaw literatury fryzyjskiej. W Niderlandach, w użyciu jest język zachodnio-fryzyjski, dzielący się na dialekty: Noordfries, Oostfries i Westerlauwers Fries (tzw. Westfries), używa się również holenderskiego i tzw. fryzyjsko–miejskiego, który jest mieszanką holenderskiego i fryzyjskiego. Istnieje również język literacki (standert frysk). Fryzowie, mieszkający w Niemczech, mówią językami północno-fryzyjskim (na zachodnim wybrzeżu Szlezwika – Holsztynu) i wschodnio-fryzyjskim (w Dolnej Saksonii). Ponadto używają języków niemieckiego, dolnoniemieckiego i duńskiego.
Spis treści |
[edytuj] Ojcze Nasz po fryzyjsku
Us Heit yn 'e Himel,
lit jo namme hillige wurde,
lit jo keninkryk komme,
lit jo wil dien wurde
op ierde likegoed as yn 'e himel.
Jou ús hjoed ús deistrich brea
en ferjou ús ús skulden,
sa't wy ús skuldners ek ferjûn hawwe;
en lit ús net yn fersiking komme,
mar ferlos ús fan 'e kwearde.
Amen!
[edytuj] Porównanie z innymi językami
[edytuj] Nazwy miesięcy
(polski - angielski - niderlandzki - fryzyjski)
Styczeń - January - Januari - Jannewaris (Foarmoanne)
Luty - February - Februari - Febrewaris (Sellemoanne)
Marzec - March - Maart - Maart (Foarjiersmoanne)
Kwiecień - April - April (Grasmaand) - April (Gersmoanne)
Maj - May - Mei (Bloeimaand) - Maaie (Blommemoanne)
Czerwiec - June - Juni (Zomermaand) - Juny (Simmermoanne)
Lipiec - July - Juli (Hooimaand) - July (Heamoanne)
Sierpień - August - Augustus - Augustus (Rispmoanne)
Wrzesień - September - September (Herfstmaand) - Septimber (Hjerstmoanne)
Październik - October - Oktober (Wijnmaand) - Oktober (Wynmoanne)
Listopad - November - November (Slachtmaand) - Novimber (Slachtmoanne)
Grudzień - December - December (Wintermaand) - Desimber (Wintermoanne)
W językach niderlandzkim i fryzyjskim, miesiące, prócz nazw pochodzących z łaciny, mają swoje alternatywne, germańskie nazwy (niekiedy po kilka). Podano je w nawiasach, o ile niderlandzkie i fryzyjskie mają ten sam źródłosłów.
[edytuj] Język fryzyjski a język niderlandzki
[edytuj] Gramatyka
- Przyimki:
| Język niderlandzki | Język fryzyjski | Uwagi |
| door | troch | "przez" |
| in | yn | "w" |
| met | mei | |
| onder | ûnder | "pod" |
| van | fan | "od" (odpowiednik angielskiego of) |
| voor | foar | "dla" |
-
- Wyrażenie niderlandzkie in de w języku fryzyjskim skraca się do yn'e.
- Zaimki nieokreślone:
| Język niderlandzki | Język fryzyjski | Uwagi |
| andere | oare | "inny" |
| vele | protte | "dużo" |
- Spójniki:
| Język niderlandzki | Język fryzyjski | Uwagi |
| als | as | "jako" |
| en | en | "i" |
| enkel | allinne | "tylko" |
| maar | mar | "ale" |
[edytuj] Różnice w ortografii
- Niderlandzkiemu c przed a, o, u lub przed spółgłoską t odpowiada fryzyjskie k, ale nie musi być odwrotnie: nid. combinatie, factoren - fryz. kombinaasje, faktoaren.
- Literze v w wyrazach niderlandzkich odpowiada f we fryzyjskich, choć niekoniecznie w odwrotną stronę: nid. variatie - fryz. farjaasje. Są wyjątki od tej reguły, głównie tam, gdzie v czyta się jak polskie "w" (np. w wyrazach zakończonych -ieve (fryz. -ive).
- Niderlandzkiej grupie -th- odpowiada fryzyjskie -t-, ale nie musi być odwrotnie: nid. theorie, methode - fryz. teory, metoade.
- Przedrostki:
| Język niderlandzki | Język fryzyjski | Uwagi |
| aan- | oan- | |
| ge- | Zwykle pomijany we fryzyjskim | |
| hoofd- | haad- | "główny" |
| in- | yn- | |
| on- | ûn- | |
| onder- | ûnder- | |
| ont- | ûnt- | |
| over- | oer- | |
| semi- | semy- | "pół-" |
| tegen- | tsjin- | |
| toe- | ta- | |
| toegen- | ta- | |
| uit- | út- | |
| ver- | fer- | |
| voor- | foar- | |
| voort- | fuort- | |
| zelf- | sels- | |
| zoge- | sa- |
- Przyrostki:
| Język niderlandzki | Język fryzyjski | Uwagi |
| -ent | -int | Rzecz lub osoba, która coś wykonuje: (fryz.) presidint, assistint |
| -land | -lân | Końcówka nazwy państwa |
| -lijke | -like | Tworzenie przymiotnika lub przysłówka (odpowiednik niemieckiego -lich). Niderlandzką literę e przed tym przyrostkiem pomija się we fryzyjskim: nid. mogelijke - fryz. mooglike |
| -schap | -skip | Odpowiednik ang. -ship |
| -tie | -sje, -tje (po s) | Litera a przed końcówką -tie w niderlandzkim wyrazie jest podwajana w jego fryzyjskim odpowiedniku: nid. combinatie - fryz. kombinaasje. |
pragermański¹ † z pranordyckim†
wschodniogermańskie:
burgundzki † • gocki † • lombardzki † • wandalski †
zachodniogermańskie:
afrikaans • alzacki • angielski • (staroangielski † • średnioangielski † • wczesny nowoangielski †) • denglisch • dolnoniemiecki • dolnosaksoński • fryzyjski • jidysz • lotaryński • luksemburski • niderlandzki (warianty: flamandzki • holenderski • limburgijski • południowogeldryjski • twents) • niemiecki • (staro-wysoko-niemiecki † • średnio-wysoko-niemiecki † • wczesno-nowo-wysoko-niemiecki • nowo-wysoko-niemiecki) • niemiecki w Austrii • oorlans • pensylwański • plautdietsch • schwyzertüütsch • scots • starosaksoński † • wschodniodolnoniemiecki • wilamowski (wymysiöeryś)
skandynawskie:
duński • farerski • islandzki • jämtlandzki • szwedzki • szwedzki Rinkeby • norn † • norweski (nynorsk • riksmål • bokmål) • starogotlandzki † • staronordyjski †
¹ Język pragermański nie jest językiem germańskim, ale przodkiem wszystkich języków germańskich
