Fries
Uit Wikipedia
 |
||||||
|
||||||
| Stoatus | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
| Daterienge | ||||||
|
||||||
| Toalcodes | ||||||
|
Et Fries (Fries: Frysk) es e West-Germoansche toale die gesprookn es in 't noordn van Olland en Duutsland. Et Fries es et nauwst verwant mei 't Iengels. Up etymologische groundn vormn die twee toaln t'ope de Anglo-Friesche toalgroep.
Inoud |
[bewerkn] Friesche Variantn
In Olland spreekn ze Fries in de noordelikke provinsje Friesland (Fries: Fryslân). 't Es doar één van de twee officiële toaln van 't land. In Friesland koutn d'r à peu près 440.000 mienschn et Fries. Da Fries noemn ze et Westerlauwers Fries. Et officiële Fries da j'in Ollandsche schooln kut leern, noemt Standoardfries.
Fries es ook gesprookn in de Duutsche gemeente Saterland, en vlak teegn Denemarkn in de Duutsche deelstoat Sleeswyk-Holstein. Zyder spreekn doar en andere soorte Fries dan in Olland: Saterfries resp. Noord-Fries.
De Friesche toale noemt in 't Westerlauwers Frysk, in 't Noord-Fries Friisk en in et Saterfries Fräisk.
[bewerkn] Erkennienge
Olland en Duutsland erkenn olletwee et Fries lik e minderheidstoale. In die landn krygt de toale beschermienge volgens et Europees andvest vo regionoale en mindereidstoaln.
[bewerkn] Toalverwantschap
Up toalkundig vlak zyn Fries en Iengels nauwe verwant mè mekkoar. Moar undern toalgroep, et Anglo-Fries, es uut mekkoar gegruujd sinsn da de Angeln, t'ope mè de Saksn, 't continent èn verloatn à peu près 1500 joar geleen. Nu keun je gerust stelln dat et Fries minder up et Iengels trekt moa meer up Nederlands of Nedersaksisch.
Voorbeeldn van verwantschap mè 't Iengels:
- Fries: tsiis, tsjerke, sizze ↔ Iengels: cheese, church, say
- Fries: dei, wei ↔ Iengels: day, way
- Fries: dea, dream ↔ Iengels: dead, dream
- Fries: grien, kaai, troch ↔ Iengels: green, key, through
Fries en Iengels èn 't meest van ol de Ingveoonse klankverschuviengn oundergoan. Dat es ook 't gevol gewist by 't West-Vlams, moar wel in mindere moate.
Doaneffers èt et Fries ook Deensche invloed gekend, lik by 't Friesche woord bern (kind) ↔ Deens barn.
[bewerkn] Toalstadia
- Oudfries: et geschreevn Fries tot ca. 1500
- Middelfries: et Fries uut de periode van ca. 1500 tot ca. 1800
- Nieuwfries: de Friesche toale sinsn ca. 1800
[bewerkn] Fragment : 't Uze Voader
|
Us Heit |
Uze Vader |
[bewerkn] Varia
Bekend zinnetje van 'Grutte Pier' (Grote Pier), nen 16e eeuwschn rebel die volgens de legende zyn gevangenen da zinnetje liet zeggn om de Friezn van d'Ollanders en de Saksen te kunn scheen:
- Bûter, brea en griene tsiis, hwa't dat net sizze kin, is gjin oprjochte Frys.
- Beuter, brood en groene (jounge) koas, wien da da nie kut zeggn, is ginnen echtn Fries.
