Bircza

Z Wikipedii

Współrzędne: 49°41'32" N 22°28'46" E49.6922222 22.4794444 (Bircza)

Bircza

Herb Birczy

49° 41' 32'' N
22° 28' 46'' E

Liczba
mieszkańców (2006)
• liczba ludności

1000

Strefa numeracyjna
(do 2005)

Kod pocztowy

37-740

Tablice rejestracyjne

RPR

Położenie na mapie Polski

Bircza

Strona internetowa wsi

Bircza (ukr.: Бiрча) - wieś w Polsce (do 1934 miasto), położona w województwie podkarpackim, w powiecie przemyskim (do 21 sierpnia 1945 w powiecie dobromilskim), na Pogórzu Przemyskim; siedziba gminy Bircza.

Miejscowość składa się z kilku części: Miasto, Błonie, Żeń, Wygon, Kamienna Górka, Dwór, Targowica, Mielnicze.

Właścicielami Birczy były rodziny: Balów, Bireckich, Humnickich, Błońskich, Łuczawskich i Kowalskich. Dobry opis historyczny w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego.

[edytuj] Historia

Pierwsza wzmianka o Birczy pochodzi z roku 1188. Od czasu zaboru austriackiego do lipca 1876 była siedzibą urzędu powiatowego, przeniesionego później do Dobromila. Od tego roku była siedzibą starostwa birczańskiego, o powierzchni 15 mil kwadratowych, liczącego 52 322 mieszkańców i 96 osad, w tym 91 gmin.

11 i 12 września 1939 w rejonie Birczy 11 Dywizja Piechoty pod dowództwem płk. dypl. Bronisława Prugar-Ketlinga i 24 Dywizja Piechoty, w tym 17 pułk piechoty im. „Ziemi Rzeszowskiej” pod dowództwem pułk. dypl. Beniamina Kotarby, stoczyła ciężkie walki obronne z niemiecką 2 DGór., wycofując się następnie przez Dynów pod Przemyśl.

Do 1939 powiat dobromilski, województwo lwowskie, w Birczy mieściła się siedziba sądu powiatowego wraz z ewidencją katastru podatku gruntowego, podlegał on pod sąd okręgowy w Sanoku. W latach 1940-1941 siedziba radzieckiego rejonu birczańskiego w składzie obwodu drohobyckiego, w latach 1941-1944 siedziba Landgemeinde Bircza w Landkreis Przemysl. Po wojnie siedziba Gromadzkiej Rady Narodowej w Birczy, a od 1973 - gminy Bircza.

Zobacz więcej w osobnym artykule: Kalendarium historii Birczy.

[edytuj] Organizacja miasteczka

Rynek w Birczy

W centrum znajduje się rynek, przez który na ukos przechodził dawny trakt handlowy z Sanoka. Kierował się on następnie na wschód, w stronę pałacu (dawniej obronnego zamku). Przed zamkiem trakt rozdwajał się - jeden prowadził w kierunku Przemyśla, drugi na południe, w kierunku Kamiennej Górki, a potem na Węgry (trakt węgierski). Od traktu przemyskiego zaraz za zamkiem oddzielała się odnoga do Dobromila.

100 letni dąb, pomnik przyrody

Rynek jest regularny, prostokątny. Z czterech rogów rynku wychodziły cztery ulice. Od powstania miasteczka aż do 1941 istniały też w Birczy trzy etniczne dzielnice:

polska - wschodnia część rynku, z kościołem w centrum dzielnicy (kościół znajdował się w innym miejscu niż obecnie - na działce z wielkim dębem)
ruska - zachodnia i południowa część rynku, z cerkwią w centrum dzielnicy (cerkiew "na pagórku")
żydowska - północna część rynku (z synagogą (później dodatkowo z domem modlitwy), domem rabina i mykwą).

[edytuj] Handel

Widok Birczy około 1900 roku, w centrum zdjęcia widoczna Targowica

Herb Birczy do roku 1945

Zobacz w Wikiźródłach tekst
Polska Księga Adresowa z 1929 roku

Artykułami spożywczymi i przemysłowymi handlowano na Rynku i w otaczających rynek budynkach. Wyjątkiem był handel żywcem, odbywający się na specjalnym placu poniżej miasteczka, nad rzeką, zwanym Targowicą. Od lokacji miasta w 1464 targi miejskie odbywają się w każdą środę, natomiast jarmarki od lokacji miasta do września 1939 odbywały się 2 stycznia, 23 kwietnia, 14 lipca i 14 października.

[edytuj] Cmentarz

Zmarłych Polaków i Rusinów chowano dawniej odpowiednio wokół kościoła lub cerkwi. Cmentarz komunalny (obecnie nazywany "Starym Cmentarzem") utworzono pod koniec XVIII wieku. Brak informacji, kiedy utworzono cmentarz żydowski (najstarsza odczytana inskrypcja z 1808).

Cmentarz komunalny ("Nowy") został utworzony w 1945.

[edytuj] Zabytki

Pałac w Birczy

Pałac w Birczy wraz z parkiem
Kapliczka św. Jana Nepomucena z początku XIX wieku
Kaplica cmentarna rodziny Kowalskich, prawdopodobnie z 1847
Cmentarz żydowski (najstarsza odczytana inskrypcja pochodzi z 1808)
Pozostałości sowieckiej bazy wojskowej z 1940 (późniejszy POM)

[edytuj] Demografia

1589 - 49 domów, 245 mieszkańców.
1785 - 140 osób wyznania greckokatolickiego, 200 rzymskokatolickiego i 160 mojżeszowego
1840 - 272 grekokatolików (brak danych o innych wyznaniach)
1859 - 239 grekokatolików (jw.)
1879 - 339 grekokatolików (jw.)
1890 - 715 rzymskich katolików, 291 grekokatolików, 989 mojżeszowego
1921 - 1929 mieszkańców i 247 domów - 1038 żydów, 590 rzymskich katolików, 297 grekokatolików
1926 - 421 grekokatolików (brak danych o innych wyznaniach)
1929 - 1929 mieszkańców
1938 - 372 grekokatolików (jw.)
1939 - 770 rzymskich katolików, 370 grekokatolików, 1150 mojżeszowego
1944 - 800 Polaków i 260 Ukraińców
1997 - 1127 osób
2006 - 1075 osób

[edytuj] Burmistrzowie i sołtysi

[edytuj] Burmistrzowie (do 1934 roku)

Iwan Domiński
Ludwik Keyha (1929)

[edytuj] Sołtysi (po 1934 roku)

Józef Dmytrzak
Stanisław Hess
Wacław Segelin
Piotr Segelin

[edytuj] Wyznania

[edytuj] Wyznawcy prawosławia

W Birczy istniała parafia prawosławna, przypuszczalnie do roku 1692, kiedy to cała diecezja przemyska przyłączyła się do Unii. W 1956 planowano utworzyć w Birczy powtórnie parafię prawosławną ^[1], jednak z nieznanych przyczyn nie doszło to do skutku.

[edytuj] Katolicy obrządku greckiego

Zobacz więcej w osobnym artykule: Greckokatolicka parafia w Birczy.
Zobacz więcej w osobnym artykule: Greckokatolicki dekanat birczański.

rzymskokatolicki kościół parafialny w Birczy

[edytuj] Katolicy obrządku łacińskiego

Współczesny rzymskokatolicki dekanat birczański obejmuje parafie: Bircza, Borownica, Kuźmina, Leszczawa Dolna, Lipa, Olszany, Sufczyna.

Parafia rzymskokatolicka w Birczy pw. św. Stanisława Kostki obsługuje miejscowości: Bircza, Stara Bircza, Nowa Wieś, Korzeniec, Boguszówka, Wola Korzeniecka, Łodzinka Górna, Łodzinka Dolna. Kościół filialny w Rudawce obsługuje miejscowości Rudawka i Kotów.

Zobacz więcej w osobnym artykule: Dekanat Bircza.

[edytuj] Wyznawcy judaizmu

Obecność Żydów odnotowano po raz pierwszy w 1570. W połowie XIX wieku rabinem w Birczy był Szmuel Szapiro, syn cadyka Elimelecha z Dynowa. W 1870 birczańska gmina wyznaniowa liczyła 528 Żydów, a w 1900 już 2063. W samej Birczy Żydzi stanowili wówczas 50,7% ogółu mieszkańców a w 1921 - 54% mieszkańców, w tym czasie mieli do dyspozycji trzy domy modlitwy - do chwili obecnej nie zachował się żaden. W okresie międzywojennym działało Stowarzyszenie Rękodzielników Żydowskich "Jad Charuzim", kasa kredytowa Gemilas Chesed oraz Korporacja Kupiecka.

W 1941 na terenie Birczy utworzone zostało getto, w którym zgromadzono ludność żydowską z całej okolicy. W lipcu 1942 na pobliskiej Kamiennej Górce stracono w egzekucjach ponad 800 mieszkańców birczańskiego getta. Resztę ludności żydowskiej wysłano do obozu zagłady Belzec. Cmentarz żydowski położony jest obok cmentarza komunalnego. Znajduje się na nim 70 nagrobków - na najstarszym zachowała się data 1808.

Zobacz też: Synagoga w Birczy, Synagoga w Birczy (ul. Wałowa)

[edytuj] Ochotnicza Straż Pożarna

W Birczy działa Ochotnicza Straż Pożarna, powstała w roku 1884. W 1890 naczelnik Ochotniczej Straży Pożarnej w Przemyślu utworzył z komend OSP w Dobromilu, Niżankowicach, Krasiczynie, Birczy i Radymnie Okręgowy Związek Straży Pożarnych w Przemyślu.

[edytuj] Komendanci OSP w Birczy

komendant Stanisław Szuber (1929)
komendant Andrzej Atamańczuk (obecnie)

[edytuj] Sport

W Birczy działa klub sportowy BKS Leśnik Bircza [1], posiadający wlasny stadion i halę sportową. W pobliżu stadionu znajduje się strzelnica sportowa, należąca do Koła Łowieckiego.

W trakcie budowy jest kryta pływalnia, umiejscowiona w parku przy Zespole Szkół w Birczy.

[edytuj] Turystyka

Na południe od Birczy powstał Park Krajobrazowy Pogórza Przemyskiego, w przyszłości jest planowane utworzenie Turnickiego Parku Narodowego.

[edytuj] Piesze szlaki turystyczne

(Przemyśl - Sanok, 75 kilometrów długości): Przemyśl (ul. Waygarta - Oddział PTTK) - Zielonka - Wapielnica /394/ - Helicha /420/ - Rokszyce - Brylińce - Kopystańka /541 / - Łodzinka - Chomińskie - Bircza - Kamienna Górka - Leszczawa Górna - Bziana /574/ - Roztoka - Poręba /618/ - Zawadka - Rakowa - Słonny Wierch Wschód /668/ - Przysłup /658/ - Słonna /639/ - Słonny Wierch Zachód /668/ - Orli Kamień /518/ - Sanok
(Bircza - skrzyżowanie ze szlakiem niebieskim, 19 kilometrów długości): Bircza - Łomna - Trójca - Cień/561/ - skrzyżowanie za szlakiem niebieskim przy drodze Jureczkowa - Makowa

[edytuj] Rowerowe szlaki turystyczne

Bircza - Sufczyna - Huta Brzuska - Krzeczkowa - Olszany - Krasiczyn - Przemyśl (www)
Bircza - Leszczawa Dln. - Łomna - Trójca - Łodzinka - Huta Łodzińska - Krępak - Bircza (www)
Bircza - Malawa - Lipa - Jawornik Ruski - Żohatyn - Dąbrówka Starzeńska - Dynów (www)
Bircza - Rudawka - Kotów - Piątkowa - Iskań - Sufczyna (www)
Przemyśl - Prałkowce - Zalesie - Brylińce - Cisowa - Łodzinka - Bircza (www)