Łaba
Z Wikipedii
| Łaba | |
 Łaba w Szwajcarii Saksońskiej |
|
| Lokalizacja | Europa Czechy, Niemcy |
| Źródło | Łabska Łąka, Karkonosze 1387 m n.p.m. |
| Ujście | Morze Północne, Zatoka Helgolandzka okolice Cuxhaven 0 m n.p.m. |
| Długość | 1165 km |
| Powierzchnia zlewni | 144 055 km² |
| Ważniejsze dopływy | lewe: Este, Ilmenau, Jeetze, Mulda, Schwinge, Soława, Ohrza, Oste, Tanger, Wełtawa prawe: Alster, Czarna Elstera, Elde, Hawela, Izera, Krückau, Pinnau, Stör, Sude |
| Średni roczny przepływ | 711 m³/s |
| Rzeki Europy | |
.jpg/100px-Spring_of_Labe_(Elbe).jpg)
Łaba (czes. Labe, niem. Elbe), rzeka w Czechach i Niemczech o długości 1165 km (370 km w Czechach) i powierzchni dorzecza 144 055 km² (w Czechach 51 394 km²).
Ma źródła w Karkonoszach, na południe od Łabskiego Szczytu, na wysokości 1387 m n.p.m., w pobliżu polskiej granicy; uchodzi do Zatoki Helgolandzkiej Morza Północnego w okolicach Cuxhaven. Jest największą rzeką Czech oraz jedną z największych europejskich rzek i rzecznych szlaków komunikacyjno-transportowych.
Do dorzecza Łaby należą niewielkie fragmenty terytorium Polski, położone w Sudetach Zachodnich i Środkowych; na terytoriach tych znajdują się m. in. górne biegi Izery i Dzikiej Orlicy.
Spis treści |
[edytuj] Bieg rzeki
[edytuj] w Czechach
Źródła Łaby znajdują się w Karkonoszach, na Labskéj louce, poniżej Łabskiego Szczytu, na wysokości 1387 m n.p.m.. Od źródeł płynie na wschód. Poniżej schroniska Labská bouda spada Labským vodopádem do Labského dolu. W środkowej części Sedmidoli, w miejscu zwanym U Dívči lávky łączy się z Bílé Labe i zmienia kierunek na południowy. Między miejscowościami Szpindlerowy Młyn a Vrchlabí płynie wąską doliną Labskou soutěskou. Od Vrchlabí po Jaroměř płynie na południowy-wschód przez pagórkowate Podgórze Karkonoskie. Ważniejszymi dopływami w górskim biegu rzeki są Bílé Labe, Malé Labe, Čistá i Pilníkovský potok (wszystkie lewostronne). Niedaleko miasteczka Dvůr Králové nad Labem znajduje się zapora wodna Les Království.
W Jaroměřu, na wysokości 250 m do Łaby wpada z lewej strony Upa a niedaleko, pod Josefovem, Metuje. Dolina rzeki się rozszerza i aż po ujście Ohřy pod Litoměřicami nosi nazwę Polabí. Dalszymi lewostronnymi dopływami są Orlica w Hradcu Králové, Loučná w Sezemicach niedaleko Kunětickéj hory i Chrudimka w Pardubicach. Od Jaroměřa do Pardubic Łaba płynie na południe. W Pardubicach skręca na zachód i płynie w tym kierunku aż do Kolína, gdzie skręca ku północnemu-zachodowi.
Od Chvaletic, gdzie znajduje się port rzeczny, pierwotnie służący zaopatrzeniu w paliwo miejskiej elektrowni, rzeka jest uregulowana. Między Pardubicami a Mělníkem do Łaby wpada kilka lewostronnych dopływów: Doubrava pod Záboří nad Labem, Klejnárka u Starého Kolína, Výrovka niedaleko Nymburka i Výmola przed Čelákovicami. Pierwszym znaczniejszym prawym dopływem Łaby jest rzeka Cidlina. Przy jej ujściu znajduje się rezerwat národní přírodní rezervace Libický luh, chroniący największy w Czechach kompleks lasów łęgowych.
W Nymburku wpada do Łaby z prawej strony rzeczka Mrlina, która tworzy zakole, przypominające fosę wokół centrum miasta, a która chroniła starą słowiańską osadę Ústí. Przy ujściu prawostronnej Izery w pobliżu miasta Stará Boleslav, rozciągają się rozległe lasy, w których znajdują się ujęcia wody pitnej dla Pragi - ujęcie Káraný z 1911 r. Poza ujściem Wełtawy (czesk. Vltava), w okolicy Mělníka wpadają do Łaby dwa prawostronne dopływy: rzeczki Pšovka i Liběchovka. Obie tworzą głębokie, malownicze doliny i obie mają znaczenie turystyczne. Pšovka płynie przez Kokořínský důl oraz obszar chroniony Chráněná krajinná oblast Kokořínsko.
Rozległe i piękne Polabí zamyka ujście Ohřy naprzeciw Litoměřic. Poniżej Lovosic Łaba wpada do głębokiego kanionu, zwanego Czeską Bramą (czes. Česká brána, łac. Porta Bohemica), przecinającego České středohoří. W Ústí nad Labem wpada do niej lewostronny dopływ - Bílina, w Děčínie prawostronny Ploučnice, a w Hřensku również prawostronny Kamenice. Wąską doliną Łaba płynie na północ do granicy z Niemcami w Hřensku, gdzie znajduje się najniżej położony punkt w Czechach (115 m n.p.m.). Ziemie czeskie Łaba opuszcza w głębokim wąwozie znajdującym się w obszarze chronionym Labské pískovce.
[edytuj] w Niemczech
Po stronie niemieckiej Łaba płynie głęboką doliną przez Saską Szwajcarię przez Pirnę ku północnemu-zachodowi. Od Pirny dolina zaczyna się rozszerzać. Rzeka przepływa przez Drezno, gdzie osiąga 10-150 m szerokości. Płynie przez Miśnię i dalej przez Nizinę Północnoniemiecką, przez miasta Torgau i Dessau. Stąd aż do Hamburga meandruje. W tej części Łaba przyjmuje swe największe lewostronne dopływy Muldę i Soławę (niem. Saale). Na północ od Magdeburga łączy się Kanałem Łaba-Hawela z Hawelą. Po kilkudziesięciu km łączy się z lewostronnym dopływem Hawelą i zmienia kierunek na północno-wschodni.
Za Wittenbergą w dwóch miejscach Łaba tworzyła granicę między byłymi NRD i RFN. Przed Hamburgiem Łaba rodziela się na dwie odnogi Północną Łabę i Południową Łabę. Z Hamburga Łaba płynie dalej na północny-zachód, a jej koryto jest szerokie na 300-500 m. Później się jeszcze rozszerza i przechodzi w estuarium. Z prawej strony łączy się z Morzem Bałtyckim przez Kanał Kiloński. Koło portu w Cuxhaven Łaba wpada do Morza Północnego (Zatoki Helgolandzkiej). Estuarium ma długość 100 km i szerokość 2,5-15 km.
[edytuj] Dopływy
- lewostronne:
- prawostronne:
- w Czechach: Cidlina, Mrlina, Vlkava, Izera, Pšovka, Liběchovka, Ploučnice, Kamenice
- w Niemczech: Křinice, Lachsbach, Wesenitz, Müglitz, Czarna Elstera (niem. Schwarze Elster), Hawela (niem. Havel), Elde.
[edytuj] Reżim wodny
Jej sposób zasilania - śnieżno-lodowcowe. Najwyższe stany wód, spowodowane tajaniem śniegów, są na wiosnę. Latem wody opadają, przy czym zdarzają się letnie wezbrania spowodowane nawałnicowymi lub długotrwałymi opadami. W pozostałej części roku stany wód nie wykazują takich wahań. Średni roczny przepływ na granicy czesko-niemieckiej wynosi 300 m³/s, a w dolnym biegu rzeki - 750 m³/s. Przypływy morskie zaznaczają się do 160 km od ujścia. W górnym biegu Łaba zamarza na 1,5-2 miesiące, a w dolnym na 2-3 miesiące. W czasie lekkich zim nie zamarza wcale.
[edytuj] Żegluga
Żegluga na Łabie jest możliwa na długości 950 km, od Kolína (Czechy) do ujścia. Do Hamburga dopływają statki morskie. System kanałów łączy Łabę z Morzem Bałtyckim, Renem, Wezerą (niem. Weser), Ems i Odrą.
[edytuj] Fauna
Dzięki wyraźnemu polepszeniu czystości wód w rzece po roku 1990, do Łaby po długim czasie nieobecności wróciła część fauny, przede wszystkim łosoś, wydra, bóbr. Z ptaków w dolinie Łaby występują m.in. perkozek, czapla siwa, czapla biała, kormoran czarny, zimorodek, jaskółka brzegówka, sieweczka rzeczna i tracz nurogęś.
[edytuj] Ochrona przyrody
Wielkopowierzchniowe formy ochrony przyrody przez które przepływa Łaba, to: Krkonošský národní park, Chráněná krajinná oblast České středohoří, Chráněná krajinná oblast Labské pískovce, Národní park České Švýcarsko.
[edytuj] Ważniejsze miasta, przez które przepływa Łaba
Špindlerův Mlýn, Vrchlabí, Hostinné, Dvůr Králové nad Labem, Jaroměř, Hradec Králové, Pardubice, Kolín, Poděbrady, Nymburk, Lysá nad Labem, Čelákovice, Brandýs nad Labem - Stará Boleslav, Neratovice, Mělník, Štětí, Roudnice nad Labem, Litoměřice, Lovosice, Ústí nad Labem, Děčín, Bad Schandau, Pirna, Drezno, Miśnia, Torgau, Lutherstadt Wittenberg, Dessau, Magdeburg, Wittenberga, Hamburg, Cuxhaven
[edytuj] Etymologia
Nazwę nadali rzece Celtowie, którzy mieszkali w jej dorzeczu. Celtyckie słowo elb znaczyło rzeka. Wg niekrórych źródeł w języku praindoeuropejskim słowo to znaczyło biały, jasny, czysty. W źródłach antycznych nazwa rzeki brzmi Albis, Alis lub Alba, w średniowiecznych niemieckich jako Alba, które się później zmieniło na Olba lub Elba.
[edytuj] Ciekawostki
- W języku czeskim nazwa Łaby - "Labe" - jest jedyną nazwą czeskiej rzeki, która nie jest rodzaju żeńskiego. (za czeską Wikipedią)
- Tak naprawdę Łaba jest... dopływem Wełtawy, ponieważ w miejscu połączenia tych dwóch rzek Wełtawa jest nieco większa (dłuższa i bardziej zasobna w wodę); przyjęło się jednak traktować ją jako dopływ Łaby. (za czeską Wikipedią)
[edytuj] Linki
