Lingua sarda
Na Galipedia, a wikipedia en galego.
| Sardo (Sardu) | ||
|---|---|---|
| Falado en: | Italia | |
| Rexión: | Sardeña | |
| Total de falantes: | 2,5 millóns | |
| Clasificación xenética: | Indoeuropea Itálica Románica Meridional Sardo |
|
| Estatuto oficial | ||
| Lingua oficial de: | Sardeña | |
| Códigos de lingua | ||
| ISO 639-1: | sc | |
| ISO 639-2: | srd | |
| ISO/DIS 639-3: | sro | |
 |
||
O sardo (sardu en lingua sarda) é unha lingua neolatina propia da Sardeña. Ata moi recentemente non contou cunha norma común ás diferentes variedades da lingua. Desde 1997 é lingua oficial, xunto co lingua italiana, da Rexión Autónoma da Sardeña, o que impulsou a elaboración dunha proposta de normativa común denominada Lingua Sarda Unificada (2001). Na LSU baséase a Lingua Sarda Común que se emprega nos documentos oficiais da Rexión Autónoma. Considérase a máis conservadora das linguas derivadas do latín.
Índice |
[editar] Variedades
- Sardo logudorese, no norte e parte do centro de Sardeña, é a variedade en que se escribiu a maioría da literatura sarda. Comprende á súa vez dos dialectos do logudorés común (Logudorese comune) e do sardo nuorés (Sardo nuorese); constitúe a forma máis arcaica, con maior prestixio e viveza cultural;
- Sardo campidanese, falado na rexión histórico-xeográfica do Campidano, na parte centro-meridional de Sardeña; é a variedade que conta con máis falantes; presenta fortes influxos cataláns e toscanos.
Tamén se consideran dialectos sardos, aínda que presentan unha estrutura gramatical máis similar ao corso e con fortes influxos ligures e toscanos, as seguintes variantes:
- Gallurese, falado en pártea nordeste da illa, en Gallura, é unha variedade lingüisticamente máis próxima ó corso que ó sardo pero considérase parte do sardo.
- Sassarese, propio da cidade de Sassari, en Porto Torres e en zonas circundantes, posúe características de transición (intermedias) entre o galurés e o logudorés, derivados tamén da forte influencia exercida polos dominadores pisanos, xenoveses e cataláns.
[editar] Ámbito de difusión
É falada en toda a illa, coa excepción da cidade de Alguer (onde falan catalán), e nas illas menores circundantes, salvo en San Pietro e parte de San Antíoco (onde persiste o dialecto ligur tabarquino).
[editar] Recoñecemento Institucional
A lingua sarda foi recoñecida coa lei rexional Nº 26 do 15 de outubro de 1997 como segunda lingua oficial de Sardeña, á beira do italiano. A lei rexional aplica e reglamenta algunhas normas do estado italiano en tutela das minorías lingüísticas. Os códigos ISO 639-3 son:
- sardo campidanés: "sro"
- sardo logudorés: "src"
- galurés: "sdn"
- sasarés: "sdc"
[editar] Vocabulario
Táboa de comparación das linguas neo-latinas:
| Latín | Francés | Italiano | Galego | Occitano | Catalán | Portugués | Romanés | Sardo | Corso | Siciliano |
| clave | clef | chiave | chave | clau | clau | chave | cheie | crae | chjave/chjavi | chiàvi |
| noctem | nuit | notte | noite | nuèit/nuèch | nit | noite | noapte | notte | notte/notti | notti |
| cantar | chanter | cantar | cantar | cantar | cantar | cantar | a cânta | cantar | cantà | cantàri |
| capra | chèvre | capra | cabra | cabra | cabra | cabra | capra | cabra | capra | capra |
| lingua | langue | lingua | lingua | lenga' | llengua | língua | limbă | limba | lingua | lingua |
| platea | place | piazza | praza | plaça | plaça | praça | piaţă | pratha/pratza | piazza | chiazza |
| pons | pont | ponche | ponte | pònt | pont | ponche | pod' | ponche | ponche/ponti | ponti |
| ecclesia | église | chiesa | igrexa | glèisa | església | igreja | biserică | creia/cresia | ghjesgia | cresia |
| hospitalis | hôpital | ospedale | hospital | espital | hospital | hospital | spital | ispidale | spedale/uspidali | spitàli |
| caseus
lat. vulg.formaticum |
fromage | formaggio | queixo | formatge | formatge | queijo | brânză | casu | casgiu | furmàggiu/caciu |
[editar] Morfoloxía e sintaxe
En moitos aspectos diferénciase dun xeito dabondo claro do italiano e outras linguas neolatinas, especialmente no verbo, así:
- O futuro simple: fórmase mediante o auxiliar haber máis a preposición "a" e o infinitivo. Ex.: appo a narrere (direi), as a narrere (dirás, has de dicir).
- O condicional: fórmase utilizando unha forma modificada do verbo deber máis o infinitivo. Ex.: dio narrere (diría), dias narrere (dirías).
- Forma progresiva: fórmase co auxiliar ser máis o xerundio. Ex.: so andende (estou indo/andando).
- Imperativo negativo: analogamente ás linguas románico-ibéricas, o imperativo negativo fórmase usando a negación "no" máis o subxuntivo. Ex.: no andes (non vaias/andes).
[editar] Ortografía e pronuncia
Non existe unha ortografía unificada. Unha das súas principais características é a chamada vocal epentética, que é aquela que en pausa pecha unha palabra que termina en consoante e non se escribe nunca.
[editar] Ligazóns externas
- Accademia campidanese dei lingua sarda (en sardo campidanés)
- Ditzionàriu online - Dizionario della lingua sarda (en sardo, italiano e inglés)
- Sa Limba sarda (en italiano e inglés, inclúe unha gramática)
| Linguas e variedades románicas |
|---|
| aragonés | arromanés | asturleonés (incluído o mirandés) | borgoñón | castelán (incluído o ladino) | catalán | dálmata* | emiliano-romagnolo | francés | francoprovenzal | friuliano | galego (incluído a fala de Estremadura) | galó | istriarromanés | italiano | ladino | lorrenés | ligur | lombardo | mozárabe* | occitano | megleno-arromanés | napolitano | normando | picardo | piemontés | poitevino-saintongeais | portugués | retorrománico | romanés | sardo | siciliano | valón | véneto |
| * lingua extinguida |
