Limba sarda
Dae Wikipedia, s'entziclopedia lìbera.
Su sardu est una de sas Limbas Romanzas.
[edit] Datos generales
La faeddant o la cumprendent, nessi pro carchi fràsia, unos 1.200.000 pessonas de Sardigna prus sos disterrados chi no bi istant. Sos chi la cumprendent e impreant de mèngius manera sunt prus pagos, ma no b'at carchi cherta ispetzialìstiga chi nde tratet; paret peroe, comente pro totu sas limbas de minorìa, chi la faeddent mèngius sos betzos, mancari bi sient giòvanos chi l'istùdient e l'impreent meda e bene.
Sa limba sarda s' agatat in s'ala otzidentale de sa latinidade, paris a su Catalanu, su Frantzesu, s'Otzitanu, su Castillanu, su Portughesu e àteras minores. Custu cheret nàrrere chi tenet comente caraterìstica su prurale in -s. A intru de sas limbas latinas si sinnalat ca nde at leadu s'artìculu (su) dae su latinu ipse, cando imbetzes totu sas àteras limbas l'ant leadu dae ille (francu su cadelanu in sas Isulas Baleares chi at bogadu s'artìculu es/sa dae su latinu ipse), in prus est s'unica chi fraighet su tempus benidore ponende su verbu de agiudu "àere" in antis de su disfinidu (p.e.: apo a cantare dae "habeo ad cantare") e no a pustis (p.e.: it. canterò, dae "cantare habeo").
[edit] Sas bariedades
Est partzida in duas bariedades fundamentales: su logudoresu-nugoresu e su campidanesu. No sunt dialetos sardos su gadduresu (corsu), s'aligheresu (catalanu) e su tabarchinu (ligurinu). Po su tataresu (o turritanu) sa chistione est prus difitzile ca mancari siet de gramàtiga corsa, tenet meda de su lessicu logudoresu (80% segundu medas).
Su logudoresu lu chistionant dae su Màrghine e dae su Montiferru in susu, fintzas a su monte Limbara. No est presente in Gaddura (francu po sas biddas de Terranoa e Luras), ma medas lu faeddant finas in Tàthari e S'Alighèra, mancari custas cussòrgias tèngiant dialetos issoro, e est bistada sa limba de referèntzia po sèculos po sos poetas sardos. Su nugoresu, chi est sa matessi bariedade de su logudoresu, sinò po sa mancàntzia de sa lenitzione, est chistionadu in sa provìntzia de Nùgoro, boghende·nche a parte su tretu asuta de Sòrgono (limba de Mesanìa ) e de su Màrghine (logudoresu). Est custu su faeddu prus biu e oe puru sos pitzinnos lu chistionant dae apenas nàschidos. Su campidanesu est sa bariedade prus ispainada, cun unos 700.000 faeddadores. Si podet nàrrere chi, bogados sos Tabarchinos (Calasedda e Carloforte), totu sa Sardigna suta de unu raju ideale chi partit dae Cabras e lompet a Lotzorai chistionat campidanesu, mancari in frommas diferentes.
[edit] Sas grafias
Finas a oe, mancari bi siant istados medas traballos e bideas, no s'agatat ancora unu istandard de iscritura de sa limba sarda. S'ùnicu puntu chi acomunat sos istudiosos est sa modalidade de atzentadura: s'atzentu cheret postu in sa sìllaba de tres (partende dae sa fine de sa paràula) o in s'ùrtima. Lassende a parte sas grafias no issientìficas, sighidas dae sos iscritores e dae sos poetas in tantos sèculos, oe bi sunt bàtor propostas printzipales pro iscrìere su sardu:
- LSC: Limba Sarda Comuna, ufitziale pro sos àtos de sa Regione.
- LSU: Limba Sarda Unificada.
- LdM: Limba de Mesania.
- GSA: Grafia sarda autònoma.
ISO 639-1: sc ISO 639-2: srd ISO/DIS 639-3: variously: srd — Sardinian (generic) sro — Campidanese sdn — Gallurese src — Logudorese sdc — Sassarese
