Hylke Speerstra

Ut Wikipedy

Hylke Speerstra (Tsjerkwert, 7 juny 1936) is in Fryske sjoernalist en skriuwer. Hy heart ta de meast lêzen auteurs yn it Fryske taalgebiet. As skriuwer is hy spesjalisearre yn it optekenjen fan oral history.

Ynhâld 1 Eftergrûn 2 Wurk 2.1 "Nije sjoernalistyk" 2.2 It wrede paradys 2.3 De Oerpolder 2.4 Oar wurk 3 Underskieding 4 Publikaasjes 4.1 Boeken 4.2 Nederlânsktalige boeken 4.3 Ingelske oersettings 4.4 Ferskaat (seleksje) 5 En dan dit noch 6 Keppeling om utens 7 Boarnen

[bewurkje seksje] Eftergrûn

Hylke Speerstra is berne op in pleats yn Iemswâlde besuden Boalsert lizzende doarp Tsjerkwert. Nei de legere skoalle gie hy nei de legere lânbouskoalle de Mulo en de Middelbere lânbouskoalle. Dochs keas hy foar de sjoernalistyk, en ûntwikkele him mei troch selsstúdzje. Yn 1958 begûn Speerstra as ferslachjouwer by it Frysk Lânboublêd. Twa jier letter stapte hy oer nei de Friese Koerier, wêr't hy yn de lear kaam by Fedde Schurer, Laurens ten Cate en Rink van der Velde. Ek waard hy korrespondint foar it skipperswykblêd Schuttevaer, wêrfan hy letter ta redakteur en yn 1971 ta haadredakteur beneamd waard. Yn 1986 waard Speerstra de earste haadredakteur fan it yn dat jier mei troch himsels oprjochte Agrarysk Deiblêd. Trije jier letter ruile hy dizze funksje yn tsjin it haadredakteurskip fan de Ljouwerter Krante. Neidat hy yn 1996 mei de VUT gean wie. lei hy him ta op it skriuwen fan boeken.

[bewurkje seksje] Wurk

[bewurkje seksje] "Nije sjoernalistyk"

Speerstra debutearre yn 1968 mei Heil om seil, in súksesfolle bondel skippersverhalen, dy't trijekear yn it Nederlânsk fertaald wurde soe. Hjiryn toant hy foar de earste kear de wurkwize dy't him bekend meitsje soe: dy fan in sjoernalist dy't ferhalen skriuwt, wêryn de troch him samle feiten op literêre wize werjûn wurde. Sels betitele hy dit yn 1999 yn in fraachpetear as "nije sjoernalistyk". As foarbylden neamde hy dêrby Capote, Mailer, Hemingway en Steinbeck. "Sokken makken prachtige ynterviews. Se rapportearren net allinnich wat de lju seinen, mar se follen om sa mar te sizzen ek har eigen gedachten yn. Yn ’e gewoane sjoernalistyk is soks fansels dwersferkeard. De 'nije sjoernalistyk' jout de mooglikheid om net allinnich de wurden te hearren en wer te jaan, mar ek de hertslach fan de minsken dy’t ynterviewd wurde." Speerstra is yn dit ferbân wol fergelike mei Geert Mak, dy't him yn it Nederlânske taalgebiet op soksoarte wize dwaande hâldt mei it optekenjen fan oral history. Ek yn syn twadde boek, it krektsa goed ferkochte Neaken en bleat foar de dokter (1978), paste Speerstra dizze wurkwize ta: it waard skreaun op basis fan fraachpetearen mei artsen en feeartsen.

It súkses fan syn earste beide boeken brocht de provinsje Fryslân derta him te freegjen it hurd ferdwinende Fryske boerelibben op te tekenjen. Dit late ta de publikaasje fan de romans Yn de boer syn tiid (1980) en De blikken brulloft (1981). Speerstra fûn dizze boeken sels lykwols minder goed slagge, om't de foar de roman needsaaklike fertelstruktuer wat bliek te botsen mei syn foarleafde foar anekdoates. Hy pakte de tried fan syn "nije sjoernalistyk" wer op yn de ridersboeken Kening op sokken (1983) en Op redens oer (1984). Ek Simmerlân (1996), wêryn't hy ferslach die fan de kuiertochten dy't hy (doe noch as haadredakteur fan de Ljouwerter Krante) twa simmers lang troch Fryslân makke, waard wer neffens dit prosedee skreaun. It Nederlânsktalige De koude erfenis (1998) wie kwa styl in tuskenfoarm: yn dit struktuereard opboude boek kombinearre Speerstra in ferslach fan syn eigen dielname oan de Alvestêdetocht fan 1997 mei ferskate anekdoates út de skiednis fan dizze legindaryske tocht op redens.

[bewurkje seksje] It wrede paradys

Oan de foarjûn fan de grutte Fryske reüny Simmer 2000 publisearre Speerstra syn boek It wrede paradys, wêr't hy ferneamd mei wurde soe. Yn dit boek tekene hy de libbensferhalen op fan Friezen dy't, de measten fanwege de earmoede yn de jierren nei de Twadde Wrâldkriich, emigrearden nei lannen as Austraalje, Brazylje, Kanada, Nij-Seelân, de Feriene Steaten fan Amearika en Súd-Afrika. Yn it boek kamen net allinnich súksesferhalen oan bar, mar ek de libbensskiednissen fan "minsken dy't de tragyk fan it âlde lân ferruilen foar de tragyk fan it nije". Speerstra joech net allinnich in byld fan it bestean yn it Fryslân dat de lânferhuzers efterlieten, mar ek fan dat yn de lannen wêr't se, faak mei in protte swierrichheden, in nij libben opbouden.

De psycholooch Douwe Draaisma skreau yn De Akademyske Boekegids oer it boek en de lânferhuzers dy't der yn beskreaun steane: "Se hawwe kleurrike ferhalen te fertellen. In psycholooch soe dêr oan taheakje kinne dat Speerstra profitearre hat fan it 'reminisinsje-effekt': Nei in jier of sechtich, santich lykje krekt de oantinkens oan foarfallen yn de adolesinsjejierren in nije frisheid te krijen. In soad fan de ferhalen krije in spesjale gloede omdat se ferteld wurde troch minsken dy't no âlder binne as de âlden dy't harren gean litte moasten." Ek Jabik Veenbaas fûn dat guon haadstikken har lêze litte as "lytse psychologyske novelles". Al wie in inkele kritikus fan betinken dat It wrede paradys foarspelbare eleminten hie, it boek wurdt dochs beskôge as in wichtich dokumentêresjoernalistyk wurk. Yn 2000 ferskynde it yn in Nederlânske oersetting mei as titel Het wrede paradijs: het levensverhaal van de emigrant. En fan de Nederlânske, én fan de Fryske edysje wienen yn april 2005 elk sawat 30.000 eksimplaren ferkocht. Yn datselde jier waard ek in Ingelske oersetting útbrocht.

[bewurkje seksje] De Oerpolder

Speerstra's folgende grutte projekt, wêr't hy yn 2002 mei begûn, wie it beskriuwen fan it 19e ieuske libben yn It Heidenskip. Hjirfoar hold hy fraachpetearen mei mear as twahûndert bewenners, âld-bewenners en oaren en bestudearre hy ûnder mear famylje-argiven en âlde deiboeken. De ûntbrekkende feiten folde hy oan mei fiksje. It resultaat wie De Oerpolder, dat ûnder grutte belangstelling op 8 juny 2006 presintearre waard yn de herfoarme tsjerke fan It Heidenskip. Yn dit boek sketst Speerstra it hurde plattelânsbestean fan dy tiid, wêryn de faak earmoedige boere-arbeiders en harren bern hast folslein ôfhinklik wiene fan harren boeren, dy't sels wer de grillen ûndergean moasten fan de lâneigeners dêr't se de pleats fan pachten - wylst allegear troffen wurde koenen troch bygelyks wettersneden, goalera en feesykten. De Oerpolder ferskynde yn 2007 yn in Nederlânske oersetting mei deselde titel.

Oer syn motiven om De Oerpolder te skriuwen en syn wurkwize dêrby ferklearre Speerstra yn it neiwurd fan it boek: "It is in foarm om in de werklikheid stal te jaan dy't it tichtst by de realiteit leit. Tagelyk is it in syktocht nei it boerebern dat ik sels wie en bliuw. It is it nuveraardige langstme nei it plak dêr't myn foarfaren opgroeiden, besochten te oerlibjen en in bestean hopen te finen; het is de hing nei in libbenssfear dy't ik leave, soms freze, dy't mei bytiden beneare, dy't ik úteinlik ferlitte soe. Omdat de taaie grûn blykber te folle frege en te min weromjoech. En omdat in oare wrâld en takomst my lutsen."

[bewurkje seksje] Oar wurk

Speerstra skreaun inkele jubileumboeken: foar de Fryske Maatskippij ta ûnderlinge fersekering fan skippen (FMH) (1977), foar it Keninklik Seemanskolleezje 'De Grinslanner Iendracht' (1980) en foar de Keninklike iisferiening Thialf (1980). Ek skreau hy in tal edukative boeken oer de binnenskipfeart.

[bewurkje seksje] Underskieding

Yn novimber 2007 krige Speerstra de sulveren lispenning fan it Lucas-Ooms Fûns (LOF) fanwege syn fertsjinsten foar dse Nederlânske tydskriftesjoernalistyk.

[bewurkje seksje] Publikaasjes

[bewurkje seksje] Boeken

• 1968: Heil om seil: skippersforhalen (ISBN 90 228 1944 2)
• 1978: Neaken en bleat foar de dokter (ISBN 90 330 0100 4) (yn 2006 opnij ferskynd yn de Nije Stavering fan 1980 as Neaken en bleat foar de dokter: ferhalen út 'e sprekkeamer (ISBN 90 5615 134 7))
• 1980: Yn de boer syn tiid (roman) (ISBN 90 330 0110 1)
• 1981: De blikken brulloft (roman) (ISBN 90 330 0146 2)
• 1983: Kening op sokken (ISBN 90 330 0160 8)
• 1984: Op redens oer (ISBN 90 330 0165 9)
• 1987: De bêste Fryske ferhalen (ISBN 90 330 0180 2)
• 1996: Simmerlân (ISBN 90 330 1473 4)
• 2000: Koartwei. 25 Fryske ferhalen (mei oare auteurs) (ISBN 90 70098 71 7)
• 2000: It wrede paradys (ISBN 90 330 1103 4)
• 2001: De kâlde erfenis: in winterreis troch Fryslân (oersetting fan De koude erfenis) (ISBN 90 330 1232 4)
• 2002: Heil om seil: skippersferhalen (bewurke en oanfolde edysje fan de ferzje út 1968) (ISBN 90 330 1246 4)
• 2006: De oerpolder (ISBN 90 5615 126 6)

[bewurkje seksje] Nederlânsktalige boeken

• 1970: Met de kloten voor het blok: schippersverhalen (oersetting fan Heil om seil) (ISBN 90 233 0229 X) (yn 1975 ek útbrocht as Kop in de Wind (ISBN 90 228 1939 6) en yn 1990 as Zo voer ik eens (ISBN 90 330 1410 6))
• 1973: De laatste echte schippers: binnenvaart onder zeil (ISBN 90 228 1917 5)
• 1975: Schippers van de zee: de laatste kustvaarders onder zeil (ISBN 90 228 1935 3)
• 1977: Bij nacht en ontij: slepers, bergers, baggeraars (ISBN 90 228 1944 2)
• 1980: Speerstra Omnibus: de laatste generatie echte schippers (ISBN 90 228 1606 0)
• 1982: Bloot voor de dokter: humor uit de spreekkamer (oersetting fan Neaken en bleat foar de dokter) (ISBN 90 330 0155 1)
• 1992: Helden van de armoe: schaatsverhalen (oersetting fan Op redens oer) (ISBN 90 330 1448 3)
• 1998: De koude erfenis: verhalen van het ijs (ISBN 90 254 1679 9)
• 2000: Het wrede paradijs: het levensverhaal van de emigrant (oersetting fan It wrede paradys) (ISBN 978 90 254 2518 0)
• 2001: De voorbije vloot: verhalen en herinneringen van de laatste echte schippers (blomlêzing út De laatste echte schippers, Kop in de wind, Schippers van de zee en Bij nacht en ontij) (ISBN 978 90 467 0148 5)
• 2007: De oerpolder: het boerenleven achter de dijken (oersetting fan De oerpolder) (ISBN 978 90 254 2769 6)
• 2008: IJsliefde: schaatsverhalen (oersetting fan Op redens oer) (ISBN 978 90 5615 184 3)

[bewurkje seksje] Ingelske oersettings

• 2000: Lowlands Tales: Short Stories from Friesland (koarte ferhalen fan Hylke Speerstra, Hylkje Goïnga en Rink van der Velde) (ISBN 90 330 1529 3)
• 2005: Cruel paradise: life stories of Dutch emigrants (ISBN 978 0 802 82801 9)

[bewurkje seksje] Ferskaat (seleksje)

• 1972: De binnenvaartschipper
• 1977: Hûndertfjirtich Jier Fryske Maatskippij ta ûnderlinge fersekering fan skippen 1837-1977
• 1980: 125 Jier Keninklike iisferiening Thialf 1855-1980
• 1980: Wa't see hâldt wint de priis. 150 Jier Keninklike Seemanskollezje 'De Grinslanner Iendracht'
• 1985: Wurkje... yn de Ryn- en binnenfeart: beroppenboek (ISBN 90 05 50018 2)
• 1987: Fiif koarte ferhalen (taheaksel by it tydskrift Libelle) (mei Froukje Annema en Hylkje Goïnga)
• 2007: Leafde en leed út De Oerpolder (harkboek) (ISBN 978 90 5615 171 3)

[bewurkje seksje] En dan dit noch

Yn 1978 wûn Speerstra it Nederlânsk Kampioenskip Maratonriden op keunstiis by de feteranen.

[bewurkje seksje] Keppeling om utens

• Webstee Hylke Speerstra
• Omrop Fryslân, 2006 - Geart de Vries: Achter santjin hikken, Hylke Speerstra en It Heidenskip (portret)
• VPRO/Geschiedenis, OVT, 6 maaie 2007, oere 2 - De Oerpolder: het boerenleven achter de dijken (ynterview) (audio, 9' 10")

[bewurkje seksje] Boarnen

• Oppewal, Teake, e.a. (red) (2006) Zolang de wind van de wolken waait. Geschiedenis van de Friese literatuur. Amsterdam: Bert Bakker. (ISBN 90 351 3017 0)
• Tresoar, Frysk Histoarysk en Letterkundich Sintrum - Speerstra, Hylke
• Utjouwerij Contact - Hylke Speerstra
• Fryske-literatuersite fan Jelle van der Meulen - Hylke Speerstra (oer De oerpolder)
• Webstee It Heidenskip - De Oerpolder (ferslach presintaasje)
• Lucas-Ooms Fonds - LOF 40
• Webstee Hylke Speerstra - Bibliografy
• Koninklijke Bibliotheek, Katalogus - Hylke Speerstra
• KNSB.nl - Kampioenen NK Maraton op keunstiis