انقلاب ۱۳۵۷

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.


 در بی‌طرفی این مقاله اختلاف نظر وجود دارد. لطفاً به گفتگوهای صفحهٔ بحث مراجعه کنید.
انقلاب ۱۳۵۷
راهپیمایی شهری در تهران در جریان انقلاب ۱۳۵۷
رهبران انقلاب
احزاب و جریان‌ها
نهادهای انقلابی
وقایع و رویدادها
ایدئولوژی انقلاب

 نمایش • بحث • ویرایش 

انقلاب ۱۳۵۷ ایران که به آن «انقلاب اسلامی» نیز گفته می‌شود، قیامی بود به رهبری سید روح الله خمینی و با شرکت اکثریت مردم، احزاب و روشنفکران ایران، که نظام پادشاهی این کشور را سرنگون، و پیش‌زمینهٔ روی کار آمدن نظام جمهوری اسلامی در ایران را فراهم کرد. انقلاب در ۲۲ بهمن سال ۱۳۵۷ به پیروزی رسید.

هرچند می‌توان این طور استدلال کرد که انقلاب همچنان در حال پیشرفت است ولی محدوده زمانی آن از ژانویه ۱۹۷۸ با اولین راهپیمایی عظیم مردمی شروع می‌شود و با تصویب قانون اساسی جدید به پایان می‌رسد و سید روح الله خمینی به پرنفوذترین رهبر کشور تبدیل می‌شود.[نیازمند منبع] در این میان، پس از آنکه تظاهرات و اعتصابات مردم کشور را فلج کرده بود محمدرضا پهلوی به اجبار کشور را ترک کرد (ژانویه ۱۹۷۹) و پس از مدت کوتاهی از اعلام بی‌طرفی نظامیان نسبت به درگیری‌های خیابانی غیرنظامیان و نظامیان وفادار به شاه، آیت الله سید روح الله خمینی برای دیدار چند میلیون ایرانی وارد تهران شد و این آخرین ضربه‌ای بود که سلسله پهلوی را متلاشی کرد.

اول آوریل ۱۹۷۹ زمانی که ایرانیان با اکثریتی قاطع (٪۹۸٫۲) در قالب یک همه پرسی ملی با نوع حکومتی جمهوری اسلامی (به عنوان نظام حکومتی آینده) موافقت کردند، پادشاهی ایران رسماً به جمهوری اسلامی ایران تبدیل شد.

سلطنت معتقد به حفظ رژیم با ولخرجی‌های مالی در ارتش و سرویس‌های امنیتی بود ولی انقلاب حکومت سلطنتی باستانی را با حکومتی مذهبی برپایه اصول شبه خلافتی مسلمانان و تفسیر خاصی از شیعه به نام (ولی فقیه) جابجا کرد.

درباره نتایج انقلاب مباحثات جدی و شدیدی مطرح است، برای برخی این مسئله مبدا شجاعت و فداکاری بود که نیروی اسلام به ارمغان آورده بود، نمونه‌ای باشکوه، انسانی و الهی برای همه انسان‌ها در دنیا به ولی برخی از ایرانیان انقلاب را اینگونه شرح می‌دهند، تحول در چند سالی که عقل خود را از دست داده بودیم و سال‌هایی که به اقتصاد و اعتبار ایرانیان ضربه خورد. [نیازمند منبع][۱]

فهرست مندرجات

پیشینه و علل

انقلاب ۱۳۵۷ایران بعد از تجربه نهضت مشروطه و کودتای ۲۸ مرداد و به دنبال قیام ۱۵ خرداد۱۳۴۲ به وقوع پیوست.

رهبران انقلاب اسلامی از آغاز بر سه نکته بیش از هرچیز تاکید داشتند:چیرگی بر استبداد حاکم، ایستادگی در برابر اعمال نظر دول خارجی و مسائل فرهنگی (به خصوص اسلامی)، همین سه عامل زمینه‌ای برای اتحاد اکثر احزاب، جریان‌ها و گروه‌ها شد.[۲]

هرچند انقلاب اسلامی ایران بعدها تا حدودی از این اتحاد فاصله گرفت و زمینه برای ایجاد اپوزسیون مخالف محیا شد، ولی همچنان بسیاری از شخصیت‌ها و احزاب موثر در جریان انقلاب به طور قانونی در داخل کشور فعالیت سیاسی دارند.

۲۸ مرداد ۱۳۳۲

کودتای ۲۸ مرداد و تانک سواری مخالفان محمد مصدق
کودتای ۲۸ مرداد و تانک سواری مخالفان محمد مصدق
نوشتار اصلی را ببینید: کودتای ۲۸ مرداد

بریتانیا پس از کوتاه شدن دست خود از صنعت نفت ایران، منابع بسیاری را در منطقه و خصوصا ایران از دست داده بود، با قطع امید از رسیدن به توافق، وارد مطالعه طرح یک کودتای نظامی شد. آمریکا نیز با بریتانیا در این طرح همکاری داشت.

۱۶ آذر ۱۳۳۲

از مهم‌ترین حرکت‌های سیاسی و دانشجویی در تاریخ ایران، اعتراض دانشجویان در ۱۶ آذر ۱۳۳۲ به ورود معاون رئیس جمهور آمریکا، ریچارد نیکسون، به خاک ایران پس از کودتای ۲۸ مرداد بود. دانشجویان دانشکده‌های فنی، حقوق و علوم سیاسی، علوم‌، دندانپزشکی، پزشکی و داروسازی در دانشکده‌های خود تظاهراتی علیه رژیم کودتا برپا کردند. روز ۱۵ آذر تظاهرات به خارج از دانشگاه کشیده شد و مأموران در زد و خورد با دانشجویان، شماری را مجروح و گروهی را دستگیر و زندانی کردند. این درگیری‌ها منجر به مرگ سه تن از دانشجویان به دست مأموران حکومت پهلوی شد.

۲ فروردین ۱۳۴۲

حمله به مدرسه فیضیه قم درروز ۲ فروردین ۱۳۴۲ شمسی مطابق با روز وفات امام جعفر صادق(از امامان شیعه) روی داد. پس از این که رژیم پهلوی لایحهٔ انجمن‌های ایالتی و ولایتی و نیز لوایح شش‌گانه و انقلاب سفید (شاه و ملت) را مطرح کرد، روحانیون و در رأس آنها آیت الله خمینی ساکت ننشستند، و عید سال ۴۲ را عزای عمومی اعلام کردند. پس از آن در سرکوب مدرسه فیضیه گروهی از طلبه‌ها کشته‌شدند.

۱۵ خرداد۱۳۴۲

در سحرگاه ۱۵ خرداد ۱۳۴۲، رژیم شاه به خانه آیت الله سید روح الله خمینی در قم یورش بردند و آیت الله خمینی را که روز پیش از آن در روز عاشورای حسینی در مدرسه فیضیه قم، سخنانی بر ضد حکومت گفته‌بود، دستگیر و به زندانی در تهران منتقل کردند.چند ساعت بعد از حادثه مردم قم به خیابانها ریختند و دست به تظاهرات زدند. همین صحنه در تهران و چند شهر دیگر به وجود آمد.رژیم نیز برای آرام کردن این تظاهرات دست به اسلحه برد. در این روز حدود ۱۵ هزار نفرانقلابی به خاک و خون کشیده شدند.پس از این واقعه در تهران و قم و سایر شهرها دولت به دستگیری و محاکمه روحانیون و مردم پرداخت.

۴ آبان ۱۳۴۳

آیت الله خمینی در این روز بر ضد تصویب لایحه کاپیتولاسیون در مجلس شورای ملی در شهر قم به سخنرانی پرداخت، وی در این سخنرانی سعی کرد ضمن تبیین نظرات خود در مورد لایحه مذبور خطر آن برای مردم و استقلال و تمامیت ارضی کشور را گوشزد کند.

در طی این سخنرانی وی بارها به آمریکا و شخص شاه حمله لفظی کرد.

گوشه‌ای از این سخنرانی:

اگر یک خادم آمریکایی یا یک آشپز آمریکایی مرجع تقلید شما را در وسط بازار ترور کند، زیر پای خود منکوب کند، پلیس ایران حق ندارد جلوی او را بگیرد! دادگاه‏های ایران حق محاکمه ندارند!...باید پرونده به آمریکا برود و در آنجا ارباب‏ها تکلیف را معین کنند...دولت ایران با کمال وقاحت از این امر ننگین طرفداری کرد.ملت ایران را از سگ‏های آمریکایی پست‏تر کردند!..چرا! برای اینکه می‏خواستند وام بگیرند آمریکا خواست که این کار انجام شود.

۱۳ آبان ۱۳۴۳

در پی سخنرانی آیت الله خمینی در روز ۴ آبان بر علیه تصویب لایحه کاپیتولاسیون، حکومت وقت تصمیم به تبعید وی به ترکیه گرفت، در روز ۱۳آبان ۱۳۴۳ ماموران ساواک((سازمان امنیت و اطلاعات کشور)) آیت الله خمینی را در قم دستگیر و به وسیله هواپیمای نظامی به ترکیه تبعید کردند.

۲۰ مهر ۱۳۵۰

جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ایران در تخت جمشید و با حضور سران و سفرای بسیار از کشورها در ۲۰ مهر ۱۳۵۰ آغاز شد.

به عقیده بسیاری از ناظران هدف محمدرضا پهلوی از برگزاری این جشن‌ها، یادآوری قدرت و ابهت باستانی ایران، به رخ کشیدن ثبات، امنیت و قدرت فعلی(خصوصا برای همسایگان عرب) و همچنین اصالت بخشی به شکل حکومت پادشاهی خصوصا در عرصه بین المللی بود.

مهم‌ترین انتقاد مخالفین بر این جشن‌ها در واقع حول هزینه‌های سنگین برای برگزاری آن بود، برخی منابع این هزینه‌ها را تا سیصد میلیون دلار نیز اعلام کرده‌اند.

۱۱ اسفند ۱۳۵۳

در ۱۱ اسفند ۱۳۵۳ محمدرضا پهلوی دستور تشکیل حزب سراسری و واحد رستاخیز را اعلام کرد، این اولین بار در تاریخ نوین سیاسی ایران بود که این کشور به روش تک حزبی اداره می‌شد.

۲۵ اسفند ۱۳۵۴

در آخرین روزهای سال ۱۳۵۴ دو مجلس سنا و ملی طرح تغییر تاریخ هجری به شاهنشاهی را مطرح و تصویب کردند، این امر ظاهراً در راستای سکولاریزه کردن حکومت برداشته می‌شد ولی عملا آتش خشم مخالفین را برافروخت و مخالفت‌هایی را نیز برانگیخت.

وقایع سال ۱۳۵۷

  • ۱۰ فروردین

در روزهای نهم و دهم فروردین مردم یزد طی اعتراضاتی که به خشونت کشیده شد خواستار آزادی زندانیان سیاسی و بازگشت رهبران انقلاب(در راس آن‌ها آیت الله سید روح الله خمینی)شدند.

  • ۲۵ اردیبهشت

در پی اوج‌گیری تظاهرات و درگیریهای مردم با عوامل رژیم پهلوی ‎‎، دولت جمشید آموزگار به مأمورین نظامی و انتظامی در برابر آشوبها دستور شدت عمل داد.

  • ۱۵ خرداد

به مناسبت سالگرد ۱۵ خرداد در تهران و شهرستانها تعطیل و اعتصاب سراسری اعلام گردید.

  • ۲۱ مرداد

درگیری خونین در اصفهان و اعلام حکومت نظامی در این شهر که توسط فرماندار نظامی شهر به اجرا درآمد.

اعلام حکومت نظامی توسط دولت جمشید آموزگار.

آتش سوزی در سینما رکس آبادان.(مصبب یا مصببان اصلی این حادثه به درستی مشخص نشده٬عده‌ای این حادثه به گردن انقلابیون انداخته‌اند و برخی مصبب آن را حکومت پهلوی دانسته‌اند)

سقوط دولت جمشید آموزگار و تشکیل دولت شریف امامی.

این روز(۱۷ شهریور ۱۳۵۷) بعدها به جمعه سیاه مشهور شد، در این روز راهپیمایی و اعتراضات مردم در میدان ژاله(شهدای فعلی) تهران به خشونت کشیده شد و عده زیادی کشته و مجروح شدند.

  • ۲ مهر

منزل آیت الله خمینی(رهبر انقلاب ۱۳۵۷ ایران) در عراق توسط پلیس این کشور محاصره گردید.

حزب رستاخیز که توسط حکومت پهلوی تأسیس شده بود منحل گردید.

  • ۱۰ مهر

به دلیل افزایش فشارها در عراق خمینی تصمیم به ترک این کشور و ورود به کویت گرفت، اما دولت کویت به وی مجوز ورود نداد.

  • ۱۳ مهر

در پی عدم ورود آیت الله خمینی به کویت و جلوگیری دولت عراق از بازگشت ایشان به نجف، خمینی تصمیم می‌گیرد برای ادامه مبارزه به فرانسه مهاجرت کند.

  • ۱۷ مهر

تغییر مکان آیت الله خمینی از پاریس به دهکده نوفل لوشاتو.

سید روح الله موسوی خمینی رهبر انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷
سید روح الله موسوی خمینی رهبر انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷
  • ۱۹ مهر

اعتصاب کارکنان مطبوعات در سراسر کشور آ‎غاز گردید.

  • ۲۹ مهر

اعتصاب کارکنان صنعت نفت.

  • ۸ آبان

آیت‌الله طالقانی(یکی از رهبران انقلاب)از زندان آزاد شد.

  • ۱۰ آبان

ارتش کنترل تأسیسات نفتی کشور را در دست گرفت.

  • ۱۳ آبان

تظاهرات دانش‌آموزان و دانشجویان در مقابل دانشگاه تهران به خشونت کشیده شد.

به دستور آیت الله خمینی شورای انقلاب تشکیل گردید.

آخرین شاه ایران ظاهراً به منظور معالجات پزشکی کشور را ترک کرد.

وی در آخرین مصاحبه خود در خاک ایران(در فرودگاه مهرآباد) چنین گفت:

  • محمد رضا پهلوی: یک مدتی است که احساس خستگی می‌کنم و احتیاج به استراحت٬ضمنا هم گفته بودم تا خیالم راحت بشود و دولت مستقر بشود بعد مسافرت خواهم کرد.
  • خبرنگار:اعلی حضرت چه مدت در مسافرت خواهند بود؟
  • محمد رضا پهلوی: بستگی به حالت مزاجی من می‌توانم بگویم دارد.
  • خبرنگار:نخستین نقطه‌ای که اعلی حضرت تشریف فرما می‌شوند کجا خواهد بود؟
  • محمد رضا پهلوی: فکر می‌کنم به آسوان(مصر) برای استراحت برویم و اولین نقطه اقامت ما در آسوان خواهد بود.
(در ادامه):حرفی غیر از حس وضعیت مملکت و انجام وظیفه براساس میهن پرستی ندارم.
  • ۳ بهمن

شورای سلطنت که برای حفظ رژیم سلطنتی در ایران تشکیل شده بود منحل گردید.

  • ۴و۵ بهمن:

دولت بختیار به منظور جلوگیری از حضور آیت الله خمینی در کشور به مدت سه روز فرودگاه‌های کشور را بسته اعلام کرد.

  • ۹ بهمن

فرودگاه مهرآباد بازگشایی شد.

نوشتار اصلی را بخوانید: بازگشت آیت‌الله خمینی به ایران
آیت الله خمینی در فرودگاه مهرآباد از هواپیما پیاده می‌شود
آیت الله خمینی در فرودگاه مهرآباد از هواپیما پیاده می‌شود

ساعت ۹ و ۲۷ دقیقه و ۳۰ ثانیه آیت الله خمینی پس از پانزده سال تبعید وارد ایران شد.

فرمانداری نظامی بر اثر فشار مردم راه‌پیمایی و تظاهرات را برای ۳ روز آزاد اعلام کرد.

نظامیان مستقر در تلویزیون به طور ناگهانی پخش مراسم استقبال را قطع کردند.

آیت الله خمینی در بهشت زهرا حضور یافت و ضمن ادای احترام به شهدای انقلاب به سخنرانی پرداخت.

مسیر تقریبی آیت الله خمینی از فرودگاه مهرآباد تا بهشت زهرا(قبرستان اصلی تهران)
مسیر تقریبی آیت الله خمینی از فرودگاه مهرآباد تا بهشت زهرا(قبرستان اصلی تهران)
  • ۱۶ بهمن

بختیار گفت: هر کس اکثریت داشت حکومت می‌کند

آیت الله طالقانی گفت: ما رهبران اسلامی داعیه حکوما نداریم

  • ۱۷ بهمن

بر اساس پیشنهاد شورای انقلاب، آیت الله خمینی دولت موقت را به مردم معرفی نمودند. دولت موقت به ریاست مهندس مهدی بازرگان تشکیل گردید.

نیروی هوایی ارتش با آیت الله خمینی پیمان بستند.[۳]

  • ۲۰ بهمن

طرفداران قانون اساسی با تجمع در استادیوم امجدیه (شهید شیرودی‌) دست به تظاهرات زدند.

ساعت ۹ شب سربازان گارد شاهنشاهی به پادگان نیروی هوایی در شرق تهران(خیابان دماوند) حمله نمودند.

  • ۲۱ بهمن

دولت بختیار زمان حکومت نظامی را افزایش داده و حکومت نظامی را از ساعت ۴ بعدازظهر اعلام نمود.

آیت الله خمینی دستور شکستن زمان حکومت نظامی و حضور مردم در خیابانها را صادر نمود.

با اعلام بی‌طرفی تمامی نیروهای نظامی، حکومت سلطنتی ایران(پهلوی) پس از ۵۷ سال سقوط کرد.

  • ۹ اسفند

بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی در ایران تأسیس شد.

به موجب فرمان آیت الله سید روح الله خمینی، تمام اموال منقول و غیر منقول سلسله پهلوی و گردانندگان اصلی آن رژیم، در اختیار بنیاد مذکور قرار گرفت. بختیار در پیام تلفنی به مدرسه با امیر انتظام سخن گفت و تاکید کرد که بعد از ظهر برای دادن استعفا به ملاقات مهندس بازرگان می‌رود

  • ۱۰ اسفند

آیت الله خمینی تهران به مقصد قم ترک کرد ولی ۱۱ ماه بعد به علت بیماری قلبی در ۲ بهمن ۱۳۵۸ به تهران بازگشت. مدیر عامل شرکت نفت اعلام داشت واژه کنسرسیوم از فرهنگ ایران حذف می‌شود

  • ۱۴ اسفند

کمیته امداد(یکی از نهادهای انقلابی)به فرمان آیت الله خمینی به منظور انجام امور عام المنفعه تشکیل شد.

  • ۱۷ اسفند

در سرمای سخت و بارش برف هزاران زن در تهران تظاهراتی به مناسبت روز زن بر پا داشتند که در عمل به تظاهرات ضد حجاب تبدیل شد. این تظاهرات که در دانشگاه تهران بر پا شده بود و به پیشنهاد سخن رانان به راهپیمایی انجامید اما در میدان ولیعصر گروهی از مردان مسلمان و زنان با حجاب راه را بر راهپیمایان که عموماً بی حجاب بودند بستند و کار به زد و خورد کشید.

وقایع سال ۱۳۵۸

در این روز مردم ایران در یک همه‌پرسی به و به دعوت آیت الله خمینی شرکت کردند و با اکثریت قاطع(بیش از ۹۸ درصد) به جمهوری اسلامی(به عنوان نظام حکومتی آینده) رای دادند.

امیر عباس هویدا، نخست وزیر سابق ایران در دوران شاه با حکم صادق خلخالی قاضی دادگاه انقلاب به اعدام محکوم شد اما قبل از اتمام دادگاه در وقت تنفس به قتل رسید. همچنین بیش از ۲۰۰ تن از مقامات بلند پایه رژیم سابق در خلال دو ماه بعد از انقلاب طی حکمهای دادگاه‌های انقلاب اعدام گشتند.[۴][۵]

نوشتار اصلی را بخوانید: اشغال سفارت آمریکا

در این روز دانشجویان پیرو خط امام به سفارت آمریکا در تهران حمله کردند و افراد حاضر در سفارت را به گروگان گرفتند.

  • ۵ بهمن

ابوالحسن بنی‌صدر به عنوان اولین رییس جمهور ایران انتخاب شد و حکم ریاست جمهوری خود را در بیمارستان قلب تهران از آیت الله خمینی، که به علت بیماری در آن بستری بود، دریافت کرد.

برخوردهای ماه‌های بعد

هنگامی که آیت الله خمینی با یک استدلال حقوقی، مجاهدین خلق را به سبب عدم اعتقاد به قانون اساسی از شرکت در انتخابات ریاست جمهوری ایران منع کرد، حضور گسترده و نظامی این گروه در سطح شهرها آغاز شد و در پی آن درگیری‌های کوچک و بزرگی با گروه‌های حزب‌اللهی آغاز گشت، این خشونت‌ها و درگیری‌های مشابه دست کم ۲۸ ماه به طول انجامید که منجر به خسارات جانی و مالی فراوان شد.[۶]

آماری از برخوردهای بین ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ تا ۳۰ خرداد ۱۳۶۰

  • آشوب‌های شهری ۳۲۱ مورد، این آشوب‌ها خشونت‌هایی از درگیری در یک تجمع چند نفره با یکی دو زخمی تا خشونت‌های دامنه‌دار چند هفته‌ای مانند آشوب‌های مربوط به حزب خلق مسلمان یا انقلاب فرهنگی با دهها کشته و زخمی را شامل می‌شوند.[نیازمند منبع]
  • حمله به کتابخانه‌ها، کتابفروشی‌ها، دفاتر مطبوعاتی، مراکز فروش نشریات و مراکز دولتی ۱۲۹ مورد.
  • ترور، ۸۰ مورد.[نیازمند منبع]
  • بمب گذاری، ۵۷ مورد این بمب گذاری‌ها غیر از دهها مورد بمب گذاری خوزستان است که به‌وسیله دولت عراق و با به کارگیری مزدوران محلی صورت پذیرفته و تعداد آنها از خرداد تا نیمه آبان سال ۱۳۵۸ بالغ بر ۴۵ مورد است.[نیازمند منبع]

به این‌ها باید سه جنگ قومی بزرگ در کردستان، گنبد کاووس و خوزستان را که منجر به دخالت ارتش شدند، اضافه کرد تا مجموعا در اندکی بیش از ۲۸ ماه تعداد خشونت‌ها به ۵۹۰ مورد برسد و رقم بی سابقه‌ای را از نظر تعداد، گستره و تنوع اشکال خشونت ورزی درتاریخ معاصر ایران به ثبت برساند.[نیازمند منبع]

صدور انقلاب

اندیشه‌ای است امت گرا که بر پایه جهان‌بینی شکل می‌گیرد. هدف آن ایجاد یک اتحاد اسلامی راهبردی و فراگیر است که پس از انقلاب ۱۳۵۷ در ایران و به وسیله انقلابیون اسلامگرا قوت گرفت.

  • پیش نیازها: زمانی که جهان بینی(در این مورد جهان بینی اسلامی) از کارکرد و اصالت بیشتری برخوردار شود زمینه برای صدور انقلاب محیا است٬که ایجاد این اصالت وکارکرد مشترک نیازمند ایجادآموزه‌های راهبردی مشترک است.
  • اهداف:

۱-ایجاد یکپارچگی فکری و سیاسی در بین ملل اسلامی(هم صدایی یا وحدت کلمه).

۲-اعمال نظر بیشتر و کاراتر در عرصه موضوعات مهم بین المللی.(برای مثال دارا بودن حق وتوی مشترک برای کشورهای اسلامی).

۳-ایجاد هویت یکپارچه به منظور تحقق اهداف سیاسی، امنیتی، اقتصادی، فرهنگی و... مشترک. [۷] [۸]

  • عواقب: اعمال و اجرای این سیاست خارجی (گرچه صرفاً درمنطقه خاورمیانه) مخالفان سرسختی نیز داشته و دارد٬ این مخالفت‌ها تا این حد جدی است که بسیاری معتقدند حمایت اعراب از عراق در هنگام جنگ با ایران به دلیل هراس از عواقب احتمالی سیاست صدور انقلاب بود.

پیوند به بیرون

انقلاب ایران در تصویر

جستارهای وابسته

پانویس

  1. ↑ http://en.wikipedia.org/wiki/Iranian_Revolution سراسر آغازه از Iranian Revolution در ویکی‌پدیای انگلیسی بازدید نسخهٔ ۶ ژوئن ۲۰۰۷
  2. ↑ انقلاب اسلامی ایران آرمان‌های دیروزو دغدغه‌های امروز.
  3. ↑ روز نیروی هوایی ارتش. مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  4. ↑ Moin, Khomeini, 2000, p. 208
  5. ↑ Mackay, Iranians, 1996, p. 373
  6. ↑ Bakhash, The Reign of the Ayatollahs (1984) p. 123.
  7. ↑ شعار ما این است که در مسائل اعتقادی، فقها باید به بحث علمی بپردازند؛ اما در مباحث اسلامی و سیاسی همه متحد بوده و ملت واحدی داشته باشند.....
  8. ↑ سیاست صدور انقلاب اسلامی منتشر شد.

منابع