حزب توده ایران

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

حزب توده ایران سازمان اصلی چپ در تاریخ معاصر ایران بوده است.

فهرست مندرجات

۱ پیدایش
۲ اهداف و برنامه‌ها
۳ دههٔ ۲۰ و انحلال
۴ نقش مصدق
۵ کودتا
۶ سازمان افسری
۷ در تبعید
۸ انقلاب
۹ سرکوب
۱۰ سال‌های اخیر
۱۱ جستارهای وابسته
۱۲ منابع
۱۳ پیوند به بیرون

[ویرایش] پیدایش

حزب توده ایران به عنوان وارث سوسیال‌دموکراسی عهد مشروطه در مهرماه سال ۱۳۲۰ تأسیس شد. بنیان‌گذاران آن عده‌ای (۵۳ نفر) از روشنفکران و فعالان چپ‌گرا و ملی‌گرای ایران نظیر:سلیمان‌میرزا اسکندری، ایرج اسکندری، بزرگ علوی، احسان طبری، خلیل ملکی، فریدون کشاورز، عبدالحسین نوشین و رضا رادمنش بودند که اغلب در دوره دیکتاتوری رضا شاه تحت تعقیب یا در زندان بودند.

[ویرایش] اهداف و برنامه‌ها

[ویرایش] دههٔ ۲۰ و انحلال

حزب توده، كه در سالهای پس از جنگ جهانی دوم، كه اتحاد شوروی در صحنه بین المللی حضور خود را اعلام داشت، توانست به سرعت به عنوان یك حزب منسجم در صحنه سیاست و فرهنگ ایران حضور یابد و در كشمكش با جریانهای وابسته به بریتانیا و آمریكا این دوران تاریخی را رقم زند. حزب پس از تأسیس با استقبال بسیاری روبرو شد و توانست کارگران و دانشجویان و زنان را سازماندهی کند. بسیاری از روشنفکران نیز به سوی حزب جلب شدند.

همسویی حزب با شوروی و دفاع آن از سوسیالیزم موجب خروج برخی مخالفان از صفوف حزب شد و پس از شکست فرقه دموکرات انشعابی در حزب رخ داد و گروه مهمی از روشنفکران به رهبری خلیل ملکی حزب را ترک کردند. و بخشی از رهبران حزب جبرا به خارج از کشور رفتند.

در ۱۳۲۷ سوء‌قصدی به جان شاه شد و پس از آن دولت حزب توده ایران را منحل اعلان کرد. بعد از این اعلان حزب به فعالیت مخفی روی‌آورد و بخشی دیگر از رهبران حزب جبرا به خارج از کشور رفتند.

[ویرایش] نقش مصدق

با شروع نهضت ملی شدن نفت و نخست‌وزیری دکتر مصدق، حزب توده ایران به یکی از بازیگران اصلی صحنه سیاسی ایران تبدیل شد. مخالفت حزب با برخی نظرات مصدق در این دوره نقش مهمی در جنبش ملی داشت. پس از ۳۰ تیر ۱۳۳۱ و تظاهرات مردمی که منجر به نخست‌وزیری دوباره مصدق شد، حزب رویه خود را عوض کرد و به پشتیبانی مشروط از مصدق پرداخت.

[ویرایش] کودتا

نقشه کودتای 25 مرداد با همکاری بریتانیا و امریکا طرح شد و پس از چندبار تجدید نظر و مشورت با عناصر اصلی به تصویب رسید. حزب توانست در مقابله با کودتا اقدام موثری بکند. ولی در کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ حزب، بر خلاف تبلیغات خود در روزهای قبل از آن، نتوانست اقدام موثری در مقابله با کودتا کند.

پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و تثبیت ایران در حریم نفوذ غرب، سازمان‌های حزبی تحت تعقیب و سرکوب حکومت قرار گرفتند که به بازداشت و شکنجه و اعدام عده‌ای از توده‌ای‌ها منجر شد. پس از کودتا بخش بزرگی از رهبران حزب تا سال 1336 مجبور به ترک ایران شدند و به خارج از کشور رفتند و بسیاری از آنان تا انقلاب ایران نتوانستند به ایران بازگردند.

حزب توده، هر چند هر گونه نقش و حضور در حیات سیاسی ایران را از دست داد، معهذا به عنوان یك جریان فكری به موجودیت خود ادامه داد، بنحوی كه میتوان فرهنگ لائیك را كه در دهه 1340 در ایران شكل گرفت برآیند كنش متقابل فرهنگ غربی و ماركسیستی، در سیمای سخنگویان ایرانی آن، ارزیابی كنیم. این تأثیر بویژه از طریق روشنفكرانی كه در دهه ۱۳۲۰ در مكتب فكری و مطبوعاتی حزب توده پرورش یافتند در دهه 1340، و در نهادهای فرهنگی كشور اعمال شد.

[ویرایش] سازمان افسری

یک سال بعد از کودتا سازمان مخفی حزب در نیروهای مسلح که به سازمان افسری معروف بود کشف شد و بسیاری از اعضای آن با زندان و شکنجه و اعدام روبرو شدند.

[ویرایش] در تبعید

حزب توده هر چند در سالهای 1332 ـ 1357 به عنوان یك نیروی سیاسی در ایران حضور نداشت، ولی به عنوان یك جریان فكری در پی ریزی شالوده های فرهنگ لائیك در ایران نقشی مؤثر ایفا كرد.

در دههٔ ۱۳۴۰ حزب در صحنه سیاسی ایران حضور نداشت و با انتشار نشریه و اداره برنامه رادیو پیک ایران ارتباط با هواداران خود در داخل کشور را حفظ می‌‌کرد. کوششی که در اواخر این دهه برای ایجاد یک سازمان مخفی (معروف به تشکیلات تهران) در داخل ایران صورت گرفت به خاطر نفوذ سازمان امنیت در آن به جایی نرسید و به بازداشت و شکنجه و اعدام عده‌ای از توده‌ای‌ها منجر شد.

[ویرایش] انقلاب

با رشد مبارزات مردمی در اوخر دههٔ ۱۳۵۰ حزب با تغییراتی در رهبری آن به فعالیت بیشتری در داخل و خارج از ایران پرداخت. با سقوط حکومت محمد رضاشاه رهبران حزب به ایران بازگشتند. حزب به رهبری نورالدین کیانوری دبیرکل آن دوباره به صحنه سیاسی ایران بازگشت. سیاست حزب در این دوره حمایت از انقلاب ایران بود.

با پیروزی انقلاب ایران و فروریختن معادلات سیاسی گذشته در منطقه، مجدداً حزب توده را در سالهای 1358 ـ 1361، به عنوان سخنگوی سیاسی و فرهنگی ماركسیسم ایرانی، در درون كشور فعال مییابیم.

در این دوران، حزب توده به دلیل شرایط سیاسی نوین ایران موفق شد بر پایه تجربه غنی تشكیلاتی احزاب ماركسیستی جهان و با اتكاء بر كادر ورزیده خود، كه سالهای مدید در اتحاد شوروی و اروپای شرقی عالیترین دورههای آموزشی را طی كرده بودند، به ایجاد تشكیلاتی منسجم دست زند و بكوشد تا به عنوان یك نیروی سیاسی در جامعه انقلابی ایران وزن و اهمیت كسب كند. با سرکوب حزب توده در سال 1362، این تلاش نافرجام ماند

[ویرایش] سرکوب

سال ۱۳۶۲ جمهوری اسلامی رهبران و بسیاری از اعضای حزب را دستگیر کرد.^{[نیازمند منبع]} عده‌ای از رهبران زیر فشار شکنجه در تلویزیون اعترافاتی کردند^{[نیازمند منبع]} و گروه زیادی از اعضا و هواداران اعدام شدند یا با زندان شکنجه روبرو شدند و سرانجام ساختار تشکیلاتی این حزب در داخل ایران فروپاشید.

[ویرایش] سال‌های اخیر

بعد از سرکوب سال‌های دههٔ ۱۳۶۰ حزب از فعالیت در ایران بازماند. بخشی از رهبران و اعضای حزب در خارج از کشور و به طور مشخص در اروپا و آلمان مستقر شدند و فعالیت حزب را پیگیری کردند. در حال حاضر نیز حزب تودهٔ ایران به فعالیت ادامه می‌دهد و نشریهٔ "نامهٔ مردم" را منتشر می‌کند. دبیر اول کنونی آن علی خاوری است [1]. خاوری دبیر وقت کمیته مرکزی حزب در پلنوم 18 حزب توده ایران بعنوان دبیراول انتخاب شد [2].